ارتباطات هوشمند تکمیل‌کننده پازل توسعه تجارت
محمودرضا کریمی
دستیار ویژه رئیس سازمان توسعه تجارت
همزمان با آغاز به‌کار دولت سیزدهم، تدوین نقشه راه توسعه تجارت خارجی در دستور کار سازمان توسعه تجارت ایران قرار گرفت؛ نقشه راهی که پیش از این وجود نداشت و وزش هر نسیمی تجارت خارجی را به سمتی هل می‌داد. این بی‌برنامگی موجب شده بود تا کشور ایران نتواند یک کشور صادرات‌محور باشد و تولید برای صادرات داشته باشد.
به این معنا که تجار ایرانی در تمام سال‌های گذشته به صادرات مازاد تولید داخل پرداختند و هرگاه کالایی برای مصرف داخل کمبود داشت، صادرات آن متوقف می‌شد. برای این موضوع باید نقشه‌راهی تعریف می‌شد تا نهادها، سازمان‌ها و بخش خصوصی بدانند چه نقشی در تجارت خارجی کشور خواهند داشت.
اما در این نقشه‌راه، راه‌حلی برای عبور از این مسأله دیده و علاوه‌بر تقویت مزیت‌های صادرات موجود، بر صادرات خدمات فنی و مهندسی، محصولات دانش‌بنیان، فناوری بالا و صنایع پیچیده تأکید شد. البته در این مسیر سعی شد ابتدا موانع بر سر راه صادرکنندگان با اصلاح سیاست‌ها، بخشنامه‌ها و قوانین برداشته شود.
اقدامات برای توسعه صادرات این محصولات انجام و ریل‌گذاری‌ها صورت گرفت اما در این میان یک مشکل عمده وجود داشت و آن ناشناخته بودن توانمندی دانشمندان ایرانی در ساخت و تولید چنین محصولاتی در دنیا بود. برای مثال تجار کشوری مانند روسیه با وجود تحریم‌های صورت گرفته و ترک خاک این کشور از سوی شرکت‌های غربی و نیاز به محصولات صنعتی، به علت همین عدم شناخت، به ایران تنها به‌عنوان تأمین‌کننده محصولات کشاورزی نگاه می‌کردند.
این نگاه در سایر کشورها نیز وجود دارد و شناخت آنها از توانمندی‌های ایران در زمینه تولید محصولات دانش‌بنیان، فناوری بالا و صنایع پیچیده اندک است، یا بهتر بگوییم وجود ندارد. برای به‌وجود آمدن این شناخت سازمان توسعه تجارت راه‌های مختلفی را انتخاب کرد و به موازات هم پیش برد؛ از جمله حضور فعال و هدفمند در نمایشگاه‌های بین‌المللی، اعزام و پذیرش هدفمند هیأت‌های تجاری، ترتیب دادن جلسات B2B و B2C بین تجار ایرانی و خارجی و استفاده از پلتفرم‌های شناخته شده عرضه کالا در کشورهای هدف با الگو گرفتن از جترو.
یکی دیگر از لازمه‌های توسعه صادرات را می‌توان تقویت حوزه برندیگ کالاهای صادراتی دانست. موضوعی که در گذشته تقویت نشده و حتی بعضاً با سیاستگذاری‌های اشتباه سبب ضربه دیدن برندهایی شده بود که سعی می‌کردند برای خود در بازارهای جهانی جایی باز کنند. مسلماً یکی از ارکان اصلی تقویت صادرات را می‌توان در تقویت برندهای ملی دانست؛ برندهایی که بتوانند خود را در بازارها مطرح و با کالاهای مشابه رقابت کنند. در این مسیر نیز رسانه به‌عنوان بازوی مهم صادراتی کشور می‌تواند در امر تقویت برندهای موجود کمک کرده و حتی با توجه به موضع سازمان توسعه تجارت مبنی بر تشکیل کنسرسیوم‌های صادراتی، با خلق برندهای جدید، به معرفی و شناساندن کالاها و محصولات دانش‌بنیان بپردازیم.
اگر امروز مدیران بیمارستان‌های دنیا به‌دنبال خرید از برندهای مطرح هستند و محصولات ایرانی را با وجود کیفیت مشابه (حتی در مواردی بالاتر) و قیمت پایین‌تر نادیده می‌گیرند، به علت فقدان برندِ شاخص است؛ برندی که بتواند نمایانگر کیفیت محصولات خود باشد و با ماندگاری، مشتریانی ثابت برای خود در بازارهای جهانی دست و پا کند. مثال واضح این فقدان برند را در موضوع صادرات زعفران شاهد بودیم، در حالی‌که کل صادرات ما به‌صورت فله صورت می‌گرفت یا بسته‌‌بندی‌های مناسبی نداشت، اسپانیایی‌ها با خرید همین زعفران، آن را در بسته‌‌بندی‌های زیبا به دیگر کشورها می‌فروختند. این عمل به آنجا ختم شد که زعفران ایران با برند اسپانیا شناخته می‌شد و شناختی از محصول ایران نبود.
اما در کنار همه این موارد لازم است تا رسانه‌های کشور اعم از صدا و سیما، خبرگزاری‌ها و روزنامه‌ها برای معرفی توانمندی‌های دانشمندان و صنعتگران ایرانی پای کار بیایند. تصویری که هم‌اکنون از ایران از طریق رسانه‌های بیگانه منعکس می‌شود، کشوری را برای تجار خارجی مجسم می‌کند که صرفاً واردکننده است و توان صادراتی ندارد. هدف جنگ نرمی که دشمن آغاز کرده تنها بعد سیاسی ندارد بلکه آنها با بایکوت کردن اخبار پیشرفت‌ها و نشان دادن ایران به‌عنوان یک کشور عقب‌افتاده مانع از شناخت تجار دیگر کشورها از توانمندی‌های صنعتگران ایرانی می‌شوند.
این عدم شناخت ضربه خود را به صادرات و در نهایت به اقتصاد کشور می‌زند و مانع از رشد صادرات محصولات دانش‌بنیان، فناوری بالا و صنایع پیچیده می‌شود. در مثالی که برای کشور روسیه زده شد، این نکته قابل‌تأمل را باید اضافه کنم که با معرفی و شناخت به عمل آمده از توانمندی‌های صنعتگران ایرانی، در حالی که در گذشته 80 درصد محصولات صادراتی ایران به روسیه را محصولات کشاورزی تشکیل می‌داد، در پایان شهریور امسال صادرات محصولات صنعتی با رشدی چشمگیر توانست سهم 67 درصدی از کل صادرات را از آن خود کند. ضمن اینکه حضور فعال در نمایشگاه اتوموبیلیتی مسکو نیز موجب شد تا تفاهمنامه 700 میلیون دلاری صادرات قطعات خودرو به روسیه امضا شود.
علاوه‌بر این، رسانه‌های غربی تلاش می‌کنند تا ایران را کشوری ناامن جلوه دهند، عملی که یکی از نتایج آن ترس تجار خارجی از سفر به ایران است. اتفاقی که نتیجه نهایی آن عدم شناخت از محصولات ایرانی، منعقد نشدن توافقنامه‌های تجاری و کاهش صادرات است.
اگر امروز تحریم‌ها به‌صورت مستقیم مانع فروش نفت می‌شود، تحریم‌های غیرمستقیم نیز که به‌واسطه عملکرد رسانه‌ای دشمن صورت گرفته مانع افزایش صادرات غیرنفتی و به‌طور اخص محصولات دانش‌بنیان، فناوری بالا و صنایع پیچیده می‌شود. همین موضوع اثبات می‌کند که قدرت رسانه‌ای در همه ابعاد حرف نخست را می‌زند و لازم است برای مقابله با آن در تمامی ابعاد - به‌طور اخص اقتصاد و تجارت خارجی- آماده شویم. بازنگری ساختار روابط عمومی‌ها و رسانه‌ها و حرکت آنها به سمت ارتباطات هوشمند می‌تواند راهگشا باشد.
توقف در کلیشه‌ها و تبدیل روابط عمومی به حیاط خلوت سازمان‌ها نه‌تنها موجب انزوای آن سازمان می‌شود بلکه مانعی بر سر راه توسعه کشور است. با نگاهی به عملکرد روابط عمومی شرکت‌های بزرگ بین‌المللی متوجه می‌شویم که ما نیز باید نگاه خود را به روابط عمومی تغییر دهیم؛ کاری که در روابط عمومی سازمان توسعه تجارت صورت گرفته است.
در این میان اما وظیفه روابط عمومی سازمان توسعه تجارت در همکاری با رسانه‌های کشور در معرفی توانمندی‌های صنعتگران ایرانی، برقراری ارتباط میان تجار و در نهایت توسعه صادرات کشور خلاصه می‌شود. به همین منظور با پایه‌گذاری ارتباطات هوشمند و برنامه‌ریزی برای رویدادهای مختلف، استفاده از ظرفیت فضای مجازی و شبکه‌های اجتماعی، حمایت از شرکت‌های دانش‌بنیان و فناوری بالا در معرفی محصولاتشان سعی شده تا در این جنگ رسانه‌ای برای افزایش میزان صادرات محصولات دانش‌بنیان، فناوری بالا و صنایع پیچیده تلاش شود. در این جنگ رسانه‌ای البته علاوه‌بر رسانه‌های رسمی، نیاز است تا رسانه‌های غیر رسمی در قالب صفحات پرمخاطب در شبکه‌های اجتماعی نیز به یاری تولیدکنندگان این محصولات بیایند.
در کنار این موارد روابط عمومی سازمان توسعه تجارت سعی می‌کند تا با استفاده از تمامی ابزارهای موجود ارتباط میان تجار ایرانی و خارجی را برقرار کند تا به‌واسطه این شناخت، حضور در بازارهای جدید برای محصولات دانش‌بنیان، فناوری بالا و صنایع پیچیده حاصل شود. علاوه‌بر این در برنامه‌ریزی‌های صورت گرفته الکترونیکی شدن روند تمامی مجوزها، ارائه درخواست‌ها و به عبارتی کلیه 40 خدمتی که هم‌اکنون سازمان توسعه تجارت به تجار ارائه می‌دهد، در دستور کار قرار گرفته است.
قطعاً افزایش میزان صادرات این محصولات به ارز‌آوری بیشتر و رونق اقتصاد کشور می‌انجامد و نتیجه آن را در سفره‌های مردم مشاهده خواهیم کرد.