تجارت خارجی از دولت هفتم تا دوازدهم در یگ گزارش جامع بررسی شد
روایتی از افت و خیزهای مبادلات بازرگانی در 24 سال
تجارت خارجی ایران ازسال 1376 تا 1399 یعنی یک دوره 24 ساله، نوسانات زیادی را پشت سرگذاشته است. دراین دوره بسته به سیاست دولت‌ها و همچنین شرایط و محیط اقتصادی، تجارت خارجی و رویه‌های آن شامل واردات و صادرات تغییر کرده است. توجه به تجارت خارجی، بویژه صادرات غیرنفتی در سال‌های پس از جنگ تحمیلی آغاز شد و به فراخور باور دولتمردان، توانمندی تولیدکنندگان و پیگیری تجار در بازارهای بین‌الملل و کشش بازار در کشورهای مختلف تغییرات محسوسی ایجاد شد البته آمارها مؤید آن است که هرگاه نفت ازلحاظ حجم و ارزش فروش بیشتری داشته توجه به تجارت غیرنفتی را هم تحت تأثیر قرار داده است. براساس این گزارش، از سال ۱۳۷۶ تا پایان سال 1399، تجارت خارجی ایران هزار و 714 میلیارد و ۹۳۳ میلیون دلار بوده است که سهم واردات ۸۳۰ میلیون و ۴۰۵ هزار تن به ارزش ۹۴۷ میلیارد و ۴۱۴ میلیون دلار و سهم صادرات نیز یک میلیارد و ۴۱۹ میلیون تن به ارزش ۷۶۷ میلیارد و ۵۱۹ میلیون دلار ثبت شده است.
تجارت در دولت هفتم
در چهار سال دولت هفتم، کل تجارت خارجی ایران ۱۴۱ میلیون و ۴۰۸ هزار تن به ارزش ۶۹ میلیارد و ۷۷ میلیون دلار بوده است که سهم واردات ۸۶ میلیون و ۴۰۸ هزار تن به ارزش ۵۶ میلیارد و ۶۷ میلیون دلار و سهم صادرات غیرنفتی ۵۵ میلیون تن به ارزش ۱۳ میلیارد و ۱۰ میلیون دلار بوده است.
سال ۱۳۷۶ معادل ۶/۸ میلیون تن کالا به ارزش دو میلیارد و ۸۷۳ میلیون دلار صادر شد که این میزان کمترین حجم و ارزش صادرات غیرنفتی در ۲۴ سال گذشته بوده است. واردات نیز در این سال ۸/۲۱ میلیون تن به ارزش ۲/۱۴ میلیارد دلار بوده است. در سال ۱۳۷۷ هم ۴/۱۴ میلیون تن کالا به ارزش سه میلیارد و ۱۳ میلیون تن صادر شد و ۳/۱۶ میلیون تن کالا به ارزش ۳/۱۴ میلیارد دلار واردات صورت گرفت که از لحاظ حجم واردات کمترین میزان در ۲۴ سال گذشته بوده است. در سال ۱۳۷۸ نیز ۵/۱۷ میلیون تن کالای غیرنفتی به ارزش سه میلیارد و ۳۶۰ میلیون دلار صادر شده و ۲۱ میلیون و ۵۴۸ هزار تن کالا به ارزش ۷/۱۲ میلیارد دلار وارد شد که از لحاظ ارزش کالای وارداتی این رقم کمترین میزان واردات در ۲۴ سال گذشته بوده است. در سال ۱۳۷۹، ۲/۱۴ میلیون تن کالا به ارزش سه میلیارد و ۷۶۲ میلیون دلار صادر شده و ۷/۲۶ میلیون تن به ارزش ۱۴ میلیارد و ۸۶۵ میلیون دلار نیز وارد شده است.
تجارت در دولت هشتم
درخصوص کارنامه تجارت خارجی در دولت هشتم که از سال ۱۳۸۰ تا ۱۳۸۳ را دربرمی گیرد، تجارت خارجی اندکی رشد تجربه کرد و ۱۸۲ میلیون تن کالا به ارزش ۱۲۴ میلیارد دلار، وارد یا صادر شد که سهم صادرات ۱/۶۳ میلیون تن به ارزش ۲۱ میلیارد و ۶۵۱ میلیون دلار بود و ۱۱۹ میلیون تن به ارزش ۱۰۲ میلیارد و ۳۸۱ میلیون دلار، سهم واردات در این دوره چهار ساله بود.
در سال‌های ۱۳۸۰ تا ۱۳۸۳ به ترتیب ۲/۱۶، ۳/۱۳، ۴/۱۵ و ۱۸ میلیون تن کالای غیرنفتی به ارزش‌های چهار میلیارد و ۲۲۴، چهار میلیارد و ۶۰۸، پنج میلیارد و ۹۷۲ و شش میلیارد و ۸۴۷ میلیون دلار صادر شد و به ترتیب ۴/۲۷، ۹/۲۶، ۱/۳۰ و ۴/۳۴ میلیون تن به ارزش‌های ۱۸ میلیارد و ۱۱۹ میلیون، ۲۲ میلیارد و ۲۷۵ میلیون، ۲۶ میلیارد و ۵۹۸ میلیون و ۳۵ میلیارد و ۳۸۸ میلیون دلار وارد کشور شد.
تجارت در دولت نهم
تجارت خارجی دولت نهم ۲/۴۳۹ میلیون تن کالا به ارزش ۳۶۸ میلیارد و ۶۳۶ میلیون دلار بود که سهم صادرات غیرنفتی ۱۱۸ میلیون تن به ارزش ۱۳۳ میلیارد و ۷۵۱ میلیون دلار و سهم واردات ۸/۱۶۴ میلیون تن به ارزش ۱۸۵ میلیارد و ۴۵۰ میلیون دلار بوده است که کشور هم در صادرات و هم در واردات رشد محسوسی را تجربه کرده است.
در بین سال‌های ۱۳۸۴ تا ۱۳۸۷ به ترتیب ۲۵ میلیون، ۷/۲۷ میلیون، ۱/۳۲ میلیون و ۲/۳۳ میلیون تن کالای غیرنفتی به ارزش ۱۰ میلیارد و ۴۷۴ میلیون، ۱۲ میلیارد و ۹۹۷ میلیون، ۱۵ میلیارد و ۳۱۲ میلیون و ۱۸ میلیارد و ۳۳۳ میلیون دلار صادرشد و ۴/۳۵ میلیون، ۵/۴۳ میلیون، ۷/۴۱ میلیون و ۱/۴۴ میلیون تن کالا به ارزش‌های ۳۹ میلیارد و ۲۴۷ میلیون، ۴۱ میلیارد و ۷۲۲ میلیون، ۴۸ میلیارد و ۴۳۹ میلیون و ۵۶ میلیارد و ۴۲ میلیون دلار وارد کشور شد.
تجارت در دولت دهم
در دولت دهم از سال ۱۳۸۸ تا پایان ۱۳۹۱ معادل ۴۳۹ میلیون و ۲۲۱ هزارتن کالا به ارزش ۳۶۸ میلیارد و ۶۳۶ میلیون دلار بین ایران و سایر کشورها معامله انجام شد که ۲۶۴ میلیون و ۲۲۱ هزار تن به ارزش ۱۳۳ میلیارد و ۷۵۱ میلیون دلار صادرات کالاهای غیرنفتی ایران بود و ۱۷۵ میلیون تن کالا به ارزش ۲۳۴ میلیارد و ۸۸۵ میلیون دلار از کشورهای دیگر به ایران صادر شد.
در این دوره به ترتیب از سال‌های ۱۳۸۸ تا ابتدای سال ۱۳۹۲ معادل ۵/۴۷ میلیون، ۲/۶۰ میلیون، ۸/۷۷ میلیون و ۷/۷۸ میلیون تن کالای غیرنفتی به ارزش‌های ۹/۲۱ میلیارد، ۵/۲۶ میلیارد، ۴۴ میلیارد و ۳/۴۱ میلیارد دلار به سایر کشورها صادر شد و ۹/۵۱ میلیون (بالاترین میزان وزنی واردات در ۲۴ سال گذشته)، ۳/۴۵ میلیون، ۳/۳۸ میلیون و ۴/۳۹ میلیون تن به ارزش‌های ۵۵ میلیارد و ۲۸۷ میلیون، ۶۴ میلیارد و ۴۵۰ میلیون (بالاترین میزان ارزشی واردات در ۲۴ سال گذشته)، ۸/۶۱ میلیارد و ۵۳ میلیارد و ۳۴۸ میلیون دلار کالا از سایر کشورها خریداری شد.
تجارت در دولت‌های یازدهم و دوازدهم
نصف شدن ارزش از سال 91 تا 99 و کاهش 90 درصدی تراز تجاری کشور، سقوط آزاد تجارت خارجی در دولت روحانی را به وضوح نشان میدهد. با این حال طی یک سال فعالیت دولت سیزدهم، ارزش صادرات و تجارت کشور روند رو به رشدی را تجربه کرده است.
بر اساس آمارهای گمرک، صادرات کشور از حدود 98 میلیارد دلار در سال 91 به کمتر از 50 میلیارد دلار در سال 99 رسید که کاهش حدود 50 درصدی را نشان میدهد. دولت آیت‌الله رئیسی در حالی اقتصاد را از دولت گذشته تحویل گرفت که صادرات کالای کشور در سال ۱۳۹۹ نسبت به سال ۱۳۹۱ نصف شده و از 98 میلیارد دلار به ۴۹٫۸ میلیارد دلار رسیده بود. به عبارت ساده‌تر، تراز بازرگانی کشور در دولت گذشته یک‌دهم تراز بازرگانی در سال پایانی دولت دهم بود.
اهمال دولت گذشته سبب نصف شدن ارزش صادرات کالای کشور نسبت به پایان دولت دهم شد. بر اساس آمارهای رسمی، در آخرین سال عملکرد دولت دهم ارزش صادرات کالای کشور 98 میلیارد دلار بود. این در حالی بود که در آن زمان ایران تحت تحریم‌های گسترده قرار داشت و حسن روحانی با شعار رفع این تحریم‌ها با مذاکره به میدان انتخابات ریاست جمهوری آمد. با این حال، در آخرین سال عملکرد دولت گذشته به علت ناتوانی و ضعف دولت در برابر تحریم‌ها، صادرات کالای کشور به کمتر از 50 میلیارد دلار رسید و به عبارتی نصف شد.
فاجعه نصف شدن صادرات کالای کشور به علت بی‌توجهی دولت گذشته به بازارهای صادراتی کشور در منطقه خاورمیانه و همسایگان و از دست دادن بازار امریکای لاتین رخ داد. دولت گذشته تمام تمرکز خود را بر بهبود تجارت با اروپا قرار داد که آنها هم به تمام وعده‌های خود بی‌توجهی کردند و دولت گذشته را با وعده‌های توخالی فریب دادند.
آیت‌الله رئیسی در حالی دولت را تحویل گرفت که تراز بازرگانی کشور در سال ۱۳۹۹ نسبت به سال ۱۳۹۱ بالغ بر ۹۰ درصد کاهش یافته و از ۳۰٫۹ میلیارد دلار به تنها ۳٫۲ میلیارد دلار رسیده بود.
با توجه به این شرایط یکی از وعده‌های آیت‌الله رئیسی، توسعه تجارت با همسایگان بود که سبب افزایش صادرات غیرنفتی کشور در سال 1400 شد و درآمدهای ارزی را بهبود بخشید.از ابتدای شروع به کار دولت آیت‌الله رئیسی با اقدامات مثبت صورت گرفته در حوزه تعامل با کشورهای مختلف بویژه همسایگان و دیپلماسی متوازن، کشور شاهد رونق نسبی در حوزه تجارت خارجی بوده است. توجه به توسعه همکاری‌های تجاری با کشورهای منطقه دلیل رشد تجارت خارجی ایران در دولت سیزدهم است در حالی که در دولت قبل صرفاً به توسعه با کشورهای اروپایی اولویت داده شد آن هم در شرایطی که صادرات ایران به اروپا کمتر از یک میلیارد دلار بود.