صادرات ایران به تاجیکستان در ۵ ماهه نخست امسال، ۵ برابر سال ۱۴۰۰
آغاز بهار تجارت ایران و تاجیکستان
جهش 450 درصدی تجارت با تاجیکستان بعد از 30 سال
پس از 30 سال، تجارت با تاجیکستان صعودی شد. در حالی‌که این کشور به‌عنوان یکی از اعضای سازمان شانگهای و از کشورهای منطقه ظرفیت‌های زیادی برای همکاری‌های اقتصادی و تجاری با ایران دارد، اما بررسی اعداد و ارقام نشان می‌دهد که این ظرفیت‌ها در گذشته مورد توجه دولت‌های گذشته نبوده است. اما همزمان با آغاز فعالیت دولت سیزدهم و تمرکز روی کشورهای منطقه و شرق، شاهد یک جهش تاریخی در تجارت با این کشور هستیم.
تاجیکستان با وجود پیوند‌های فرهنگی و تاریخی با ایران، هیچگاه شریک بزرگ تجاری یا حتی سیاسی نبوده است. با وجود اینکه بیش از 25 بار رئیس‌جمهور‌های دو کشور با یکدیگر دیدار داشته و به اندازه کافی توافقنامه‌های زیادی به امضا رسانده‌اند اما در نهایت تاجیکستان حتی در بین 50 شریک تجاری ایران قرار ندارد. اما با سفر امامعلی رحمان، رئیس‌جمهور این کشور بعد از 9 سال به ایران به نظر می‌رسد، این بار تاجیکستان میل بیشتری برای ارتباط و گسترش همکاری‌ها با ایران دارد. تجارت دو کشور در سال 1400 تقریباً 450 درصد رشد پیدا کرده اما همچنان تاجیکستان فرصت مناسبی برای ایران است. رقم صادرات ما به تاجیکستان در سال 1400 حدوداً 91 میلیون دلار بوده و این در حالی است که مجموع واردات این کشور بیش از 3 میلیارد دلار است. این کشور در سال 2021 بیش از 500 میلیون دلار مشتقات نفتی و گازی وارد کرده که ایران در آن سهمی نداشته است.
افزایش ۴۶۳ درصدی تجارت ایران و تاجیکستان
در سال۱۴۰۰ بیش از ۱۳۱میلیون دلار کالا بین ایران و تاجیکستان مبادله شد که نسبت به سال ۹۹، رشد ۴۶۳ درصدی را نشان می‌دهد. با وجود تجارت بی‌رمق در دوره‌های قبل، در سال گذشته ۱۲۴ هزار و ۷۳۷ تن کالای ایرانی به ارزش ۹۱ میلیون و ۶۰۱ هزار دلار به تاجیکستان صادر شده که نسبت به سال ۹۹ رشد ۵۳۵ درصدی در وزن و ۴۵۹ درصدی در ارزش داشته است. واردات از تاجیکستان در سال ۱۴۰۰ با رشد ۲۶۳ درصدی در وزن و ۴۳۹ درصدی در ارزش، به ۱۴ هزار و ۵۱۲ تن کالا به ارزش ۳۹ میلیون و ۴۳۷ هزار و ۶۵۵ دلار رسید.
مجموع روابط تجاری ایران با تاجیکستان در ۱۵سال‌گذشته (۱۳۸۶ تا ۱۴۰۰) تنها ۲ میلیون و ۷۱۳ هزار و ۹۳۳ تن کالا به ارزش ۲ میلیارد و ۵۸۳ میلیون و ۷۳۵ هزار و ۸۹ دلار بود که سهم صادرات ایران به تاجیکستان دو‌میلیون و ۵۲۷ هزار و ۹۳۷ تن کالا به ارزش ۲ میلیارد و ۲۰۷ میلیون و ۳۶۹ هزار و ۶۵۱ دلار بوده و واردات از تاجیکستان نیز ۱۸۵ هزار و ۹۹۶ تن کالا به ارزش ۳۷۶ میلیون و ۳۶۵ هزار و ۴۳۸ دلار بوده است.
این میزان تجارت طی ۱۵ سال، مطمئناً مطلوب دو ملت نیست و دولت سیزدهم در تلاش است تا با سیاست همگرایی و توسعه روابط با کشورهای همسایه و نزدیک، به توسعه روابط تجاری و اقتصادی در کنار سایر مؤلفه‌‌‌‌‌‌‌‌ها در مسائل منطقهای و بینالمللی بپردازد. درخصوص صادرات ایران در ۱۵ سال‌گذشته به تاجیکستان؛ در سال ۱۳۸۶ با 170.5 میلیون دلار، در سال ۸۷ با ۱۸۷ میلیون دلار، سال ۸۸ با 163.5 میلیون دلار، سال ۸۹ با ۱۹۰ میلیون دلار، سال ۹۰ با ۱۹۵ میلیون دلار و سال ۹۱ با ۲۶۳ میلیون دلار کالا به تاجیکستان صادر شده است. در ضمن در سال ۹۲ با 45.5 میلیون دلار، سال ۹۳ با 222.7 میلیون دلار، سال ۹۴ با 151.2 میلیون دلار، سال ۹۵ با 198.7 میلیون دلار، سال ۹۶ با 217.2 میلیون دلار، سال ۹۷ با 79.5 میلیون دلار، سال ۹۸ با 16.6 میلیون دلار، سال ۹۹ با 16.4 میلیون دلار و سال ۱۴۰۰ با 91.6 میلیون دلار، کالا به تاجیکستان صادر شده است.
درخصوص واردات در این دوره زمانی از تاجیکستان؛ در سال ۸۶ بیش از 25.5 میلیون دلار، سال ۸۷ با 39.4 میلیون دلار، سال ۸۸ با 49.7 میلیون دلار، سال ۸۹ با 28.7 میلیون دلار، سال ۹۰ با 18.9 میلیون دلار، سال ۹۱ با 35.1 میلیون دلار، سال ۹۲ با 19.2 میلیون دلار، سال ۹۳ با 19.2 میلیون دلار، سال ۹۴ با 20.8 میلیون دلار، سال ۹۵ با ۱۵ میلیون دلار، سال ۹۶ با 13.9 میلیون دلار، سال ۹۷ با 26.2 میلیون دلار، سال ۹۸ با 17.9 میلیون دلار، سال ۹۹ با 7.3 میلیون دلار و نهایتاً در سال۱۴۰۰ با 39.6 میلیون دلار، کالا از تاجیکستان خریداری و به کشور وارد شده است.
در سال گذشته پنبه حلاجی‌نشده و پیله کرم‌ابریشم کالاهای خریداری شده تجار ایرانی از تاجیکستان بود. همچنین محصولات کشاورزی، خشکبار، مصالح ساختمانی، محصولات پتروشیمی، شیرینی و شکلات، محصولات صنعتی، لوازم الکترونیکی، لوازم‌‌‌‌‌‌‌‌خانگی، کفش و پوشاک، لوازم آشپزخانه، محصولات شیمیایی، ماشین‌آلات صنعتی، پارچه، چرم، لوازم‌‌‌‌‌‌‌‌التحریر، ادوات کشاورزی و لوازم بسته‌‌‌‌‌‌‌‌بندی ازجمله کالاهای ایرانی صادراتی به کشور تاجیکستان در سال ۱۴۰۰ بود.
رشد 800 درصدی تجارت در فروردین امسال
آخرین آمار منتشر شده از سوی گمرک جمهوری اسلامی ایران نشان می‌دهد که میزان صادرات ایران در یک ماهه 1401 به تاجیکستان در حدود 5 میلیون دلار و در مقابل میزان واردات ما در همین بازه نیز 6 میلیون و 459 هزار دلار بوده است. در واقع مجموع تجارت در فروردین 1401 تقریباً 11 میلیون و 300 هزار دلار بوده که در مقایسه با یک ماهه سال 1400 بیش از 800 درصد رشد نشان می‌دهد. هرچند تجارت 11 میلیون دلاری در فروردین ماه سال 1401 عدد قابل توجهی در قیاس با اینکه تاجیکستان همسایه ماست و سال‌هاست روابط سیاسی نسبتاً حسنه‌ای با آنها داشته‌ایم، نیست اما جهش آن در مقایسه با سال گذشته امیدوارکننده خواهد بود. البته جهش تجارت با تاجیکستان نه تنها در فروردین سال‌جاری بلکه در سال 1400 نیز رقم خورده است. همه اینها در حالی است که تجارت ایران و تاجیکستان بین سال‌های 1394 تا 1396 در حدود 200 میلیون دلار بوده اما به یکباره در سال 1397 به 79 میلیون دلار و در سال‌های 98 و 99 به ترتیب به 15 و 16 میلیون دلار افت پیدا کرده است. دلیل این افت قابل توجه احتمالاً به سیاست دولت قبل در روابط خارجی و عدم توجه همه‌جانبه به کشورهای همسایه برمی‌گردد. در همین ارتباط محمد حسین روشنک، رئیس اتاق بازرگانی مشترک ایران و تاجیکستان معتقد است در زمان آقای روحانی تمام توجه دولت و وزارت امور خارجه به برجام و پرونده هسته‌ای ایران جلب شده بود و ارتباط با کشورهای همسایه و کوچکتر مانند تاجیکستان اصلاً جدی گرفته نمی‌شد. او می‌گوید: دولت جدید برای جبران مشکلات هشت سال گذشته در ارتباط با تاجیکستان گام‌های اساسی برداشته است. بعد از آغاز دولت سیزدهم تحول شگرفی در روابط تجاری میان ایران و تاجیکستان اتفاق افتاد به طوری که فقط در شش ماه دوم سال ۱۴۰۰، صادرات به این کشور ۶ برابر کل سال ۹۹ شد.
رشد 5 برابری صادرات در 5 ماهه 1401
صادرات ایران به تاجیکستان در ۵ ماهه نخست امسال به 45.6 میلیون دلار رسیده است که حدود ۵ برابر پنج ماهه نخست سال گذشته است. تا قبل از اعمال تحریم‌های ظالمانه امریکا میزان صادرات ایران به تاجیکستان تا ۵ ماهه سال ۱۳۹۷ به حدود ۳۷ میلیون دلار رسیده بود که این میزان با سقوط بیش از ۸۰ درصدی در سال‌های ۱۳۹۸ تا ۵ ماهه ۱۴۰۰ حدود ۵ تا ۹ میلیون دلار بوده است. اما با تلاش‌ها و دیپلماسی اقتصادی دولت سیزدهم این مقدار حالا در ۵ ماهه نخست امسال به 45.6 میلیون دلار رسیده است که حدود ۵ برابر ۵ ماهه نخست سال گذشته است.
قابل ذکر است میزان واردات تاجیکستان در سال گذشته حدود 4.3 میلیارد دلار بوده که ایران در رتبه نهم مبادی وارداتی این کشور قرار داشته است.کارشناسان و فعالان این حوزه می‌گویند با پذیرش عضویت دائم ایران در سازمان شانگهای، ظرفیت تجارت دوجانبه ایران-تاجیکستان بیش از این مقدار فعلی قابل افزایش است.
آماده بودن زیرساخت‌ها برای جهشی دیگر
روابط دیپلماتیک ایران و تاجیکستان در سال 1992 آغاز شده و سفارت ایران در این کشور در سال 1992 و سفارت تاجیکستان نیز در کشور ما در سال 1997 تأسیس شده است. در طول این سال‌ها بیش از 180 موافقتنامه، تفاهمنامه و سایر اسناد همکاری بین دو کشور به امضا رسیده و بیش از 25 بار رؤسای جمهور دو کشور با یکدیگر دیدار داشته‌اند. با وجود این و با‌وجود پیوند‌های تاریخی و فرهنگی دو کشور و همچنین قرابت جغرافیایی ایران با این همسایه شمالی اما در عمل همکاری‌های گسترده تجاری و اقتصادی اتفاق نیفتاده است. ایران و تاجیکستان از سال 1372 در سازمان همکاری‌های اقتصادی اکو (ECO) و همچنین از سال گذشته در سازمان همکاری شانگهای (SCO) روابط تجاری نزدیکی در قالب تفاهمنامه‌ها و اسناد داشته‌اند اما در عمل آنچه تا امروز شاهد بوده‌ایم، تجارت و همکاری‌های اقتصادی اندک دو کشور بوده به‌طوری که مجموع تجارت دو کشور در 10 سال گذشته تنها یک میلیارد و 600 میلیون دلار بوده و این موضوع همزمان از عدم توجه ایران به سیاست‌های تجارت منطقهای و توأمان عدم تمایل جدی و میدانی تاجیکستان بوده که به نظر می‌رسد این موضوع با روی کار آمدن دولت سیزدهم و عضویت ایران در پیمان شانگهای و همچنین دو بار دیدار رؤسای جمهور دو کشور در شش ماه اخیر حکایت از افزایش جدی و عملی همکاری‌ها داشته باشد. البته افزایش 451 درصدی تجارت دو کشور و افزایش 460 درصدی صادرات ایران به تاجیکستان در سال 1400 نشان می‌دهد که در صورت ادامه روند فعلی و اهتمام دولت به تقویت روابط همسایگی تجارت ایران و تاجیکستان به 900 میلیون دلار در سال 2025 خواهد رسید. این پیش‌بینی وزارت خارجه تاجیکستان نیز بوده است.
در همین خصوص امین ترفع مدیرکل دفتر تجاری‌سازی و امور تشکل‌های وزارت راه و شهرسازی درباره ظرفیت‌های حمل‌ونقلی ایران و تاجیکستان خاطرنشان کرد: ایران و تاجیکستان عضو موافقتنامه‌های حمل و نقلی مختلف از جمله کریدور شمال- جنوب، کریدورهای حمل‌و نقلی اکو و تراسیکا بوده و در زمینه ارتباطات حمل‌ونقلی موافقتنامه‌های زیادی میان دو کشور امضا شده است.
وی افزود: همچینن در بخش‌های مختلف جاده‌ای، ریلی و هوایی به‌صورت مجزا توافقنامه‌های متعدد با هم دارند، بنابراین مشکل قانونی نداریم بلکه آنچه باعث شده سطح روابط حمل و نقلی میان دو کشور کاهش یابد افت روابط تجاری است.
ترفع با بیان اینکه عوامل اقتصادی منجر به کاهش روابط تجاری و ارتباطات حمل‌ونقلی میان دو کشور در همه حوزه‌ها شده، افزود: میزان تجارت ایران و تاجیکستان چه از لحاظ ارزش و چه از لحاظ وزنی رقم پایینی است و تاجیکستان با وجود اشتراکات فرهنگی، زبان و... به‌دلیل نبود چسبندگی اقتصادی در بین ۵۰ شریک اصلی تجاری ایران قرار ندارد.
مدیرکل دفتر تجاری‌سازی و امور تشکل‌های وزارت راه و شهرسازی خاطرنشان کرد: تجارت دو کشور در سال ۱۴۰۰ حدود ۴۵ درصد رشد یافته است اما همچنان ظرفیت دو کشور برای تجارت بیشتر از این ارقام است.
به گفته ترفع، میزان صادرات این کشور به ایران در سال ۱۴۰۰ معادل ۹۱ میلیون دلار بوده و نسبت به سال قبل از آن با رشد ۵۳۵ درصدی در وزن و ۴۵۹ درصدی در ارزش همراه شده است.
عمده کالاهای صادراتی تاجیکستان به ایران محصولات کشاورزی، خشکبار، مصالح ساختمانی، محصولات پتروشیمی، شیرینی و شکلات، محصولات صنعتی، لوازم الکترونیکی و لوازم خانگی است و عمده کالاهای وارداتی نیز پنبه حلاجی نشده و پیله ابریشم است.
مدیرکل دفتر تجاری‌سازی و امور تشکل‌های وزارت راه و شهرسازی اظهار کرد: تاجیکستان به استفاده از شقوق مختلف حمل‌ونقل ایران از جمله استفاده از زیرساخت‌های لجستیکی و بنادر و همچنین امکانات ریلی و جاده‌ای علاقه‌مند است. زیرساخت‌های حمل‌ونقلی کشورمان فرصت مناسبی برای افزایش ترانزیت بینالمللی تاجیکستان است که می‌تواند برای حمل بار به ترکیه و اروپا از مسیر ایران استفاده کند.
ترفع ادامه داد: در حوزه حمل‌ونقل هوایی ارتباطاتی میان ایران و تاجیکستان وجود دارد اما حمل‌ونقل جاده‌ای به‌دلیل انسداد مسیرها بشدت کاهش یافت که امیدواریم با باز شدن مرزهای ترکمنستان از جمله مرز سرخس و بازگشت شرایط به حالت عادی، حمل‌ونقل جاده‌ای با سایر کشورهای منطقه نیز تقویت می‌شود.