«ایران» از مراودات بازرگانی دو کشور از سال‌های دور تا 7 ماهه 2022 گزارش می‌دهد
تجارت ایران و ترکیه به نفع ایران
ترکیه یکی از شرکای ویژه تجاری ایران است که همزمان نقش رقیب ایران در برخی از بازارها مانند عراق را نیز برای ایران دارد. آمارهای رسمی ترکیه نشان می‌دهد تجارت کالایی ایران و ترکیه از فصل دوم سال ۲۰۱۹ با افت شدیدی همراه بوده و روند نزولی تجارت با این کشور تا فصل دوم سال ۲۰۲۰ همچنان ادامه داشته است، اما پس از آن روند صعودی در پیش گرفته و در فصل نخست سال ۲۰۲۱ برای سومین فصل پیاپی افزایش یافته است؛ به شکلی شاهد رشد ۵۳ درصدی حجم تجارت میان دو کشور بوده‌ایم.
متوسط رشد اقتصادی ترکیه در بازه زمانی ۲۰۱۵ تا ۲۰۲۱ حدود ۴.۵ درصد بوده اما متوسط رشد سالانه صادرات کالا و خدمات این کشور نزدیک به 5 درصد بوده است. همچنین نزدیک به ۳۰ درصد از رشد اقتصادی ترکیه در این مدت توسط افزایش صادرات تأمین شده است. سال ۲۰۲۱، رشد اقتصادی ترکیه حدود۱۱ درصد بوده که یکی از دلایل اصلی آن رشد حدود۲۵ درصدی صادرات بوده است.
از سوی دیگر بررسی وضعیت ایران نشان می‌دهد ، رشد صادرات کالا و خدمات نقش مثبتی در تأمین رشد اقتصادی نداشته و عاملی برای کاهش سرعت آن نیز بوده است. در بازه زمانی ۱۳۹۰ تا ۱۴۰۰، روند عمومی صادرات و واردات واقعی کالا در ایران نزولی بوده که در این بین افت واردات بیش از صادرات تخمین زده می‌شود.
بر اساس داده‌ها ، سال ۱۳۹۰، صادرات کالا و خدمات ایران ۲۵۳ هزار میلیارد تومان بوده اما این عدد بر اساس قیمت‌های ثابت سال ۱۳۹۵، در سال ۱۴۰۰ به حدود ۲۲۲ هزار میلیارد تومان رسیده است. میانگین رشد واقعی سالانه صادرات کالا و خدمات در ایران نیز حدود منفی ۱.۲۹ درصد تخمین زده می‌شود.
به این ترتیب در دهه گذشته، مشارکت صادرات کالاها و خدمات در رشد اقتصادی ایران، در نیمی از دوره مثبت و در نیمی از آن منفی بوده است. در فاصله سال‌های ۱۳۹۷ تا ۱۳۹۹ نیز این روند با سرعت بیشتری منفی شده است.
غفلت از تجارت ۳۰ میلیارد دلاری
اگرچه ظرفیت‌های گسترده‌ای برای توسعه تجارت ایران و ترکیه وجود دارد اما طی سال‌های گذشته توجه چندانی به آنها نشده و به جای تجارت ۳۰ میلیاردی با این کشور حجم تجارت به ۱۱ میلیارد دلار خلاصه شده است.
بررسی وضعیت روابط دو کشور ایران و ترکیه نشان می‌دهد که اگرچه سابقه روابط دو کشور به بیش از ۴۰۰ سال می‌رسد و در حوزه‌های سیاسی، فرهنگی، تاریخی و دینی نیز قرابت‌هایی دارند و حتی بیش از ۵۰۰ کیلومتر مرز مشترک بین ایران و ترکیه وجود دارد اما در بخش اقتصاد آنطور که انتظار می‌رود، شرایط قابل قبول نیست، این در حالی است که طبق تأکید کارشناسان، ترکیه می‌تواند پل ارتباطی ایران با اروپا و از آن طرف ایران نیز یکی از معابر اتصال ترکیه به راه ابریشم و سرزمین‌های حوزه CIS و معبر اصلی اتصال ترکیه به هند و شبه قاره باشد.
در واقع با استفاده از همین ظرفیت‌ها دو کشور می‌توانند از طریق سرمایه‌گذاری‌های مشترک و صادرات کالاهای مشترک تولیدی به کشورهای ثالث، زمینه رونق و توسعه اقتصادی خود را فراهم کنند، اما با این حال به رغم امضای توافقنامه و قراردادهای اقتصادی و تجاری متعدد، مراودات تجاری دو کشور چشمگیر نیست،البته وضعیت تجارت دو کشور که تقریباً از سال ۲۰۱۵ افت و از حدود ۳ سال پیش نیز افت شدیدی را تجربه کرد، طی ماه‌های گذشته روند بهبود به خود گرفته، به گونه‌ای که سال ۱۴۰۰ نسبت به سال ۹۹ مراودات تجاری دو کشور رشد ۶۴ درصدی یافت و از ۶.۹ میلیارد دلار به ۱۱.۳ میلیارد دلار رسید. همچنین رشد تجارت در سال ۱۴۰۱ نیز ادامه یافت به شکلی که در بهار امسال شاهد رشد ۸۴ درصدی تبادلات تجاری بین دو کشور بودیم.
ترکیه در ۳ ماه ابتدایی سال جاری سومین هدف صادراتی ایران و در میان کشورهای همسایه دومین هدف صادراتی ایران بعد از عراق بوده است. صادرات ایران به ترکیه در این مدت یک میلیارد و ۷۳۶ میلیون دلار بوده که نسبت به مدت مشابه پارسال که ۶۰۲ میلیون دلار صادرات داشتیم، ۱۸۸ درصد از نظر ارزشی و ۳۵۹ درصد از نظر وزنی افزایش را نشان می‌دهد.
بنابراین ترکیه در بین کشورهای هدف صادراتی ایران بعد از چین و عراق در رتبه سوم قرار دارد .ترکیه در بین کشورهای هدف صادراتی ایران بعد از چین و عراق رتبه سوم و قبل از امارات، هند، افغانستان، عمان، پاکستان، تایلند و اندونزی قرار داشته است.
در بین کشورهای همسایه نیز ترکیه در رتبه دوم هدف صادراتی بعد از عراق و قبل از امارات، افغانستان، عمان، پاکستان، آذربایجان، روسیه، ترکمنستان و ارمنستان قرار داشته است.
عمده کالاهای صادراتی به این کشور در ۳ ماه نخست سال ۱۴۰۱، شامل پروپان، اوره، روغن‌های سبک، متانول، بوتان، پلی اتیلن، شمش از آهن و فولاد، قیر نفت، کاتد، هندوانه، روی، گوجه فرنگی، آلومینیوم و بنزین بوده است.
واردات از این کشور یک میلیارد و ۲۷۰ میلیون دلار بوده که نسبت به مدت مشابه پارسال که یک میلیارد و ۴۵ میلیون دلار بوده از نظر ارزشی ۲۲ درصد رشد و از نظر وزنی ۲۱ درصد کاهش را نشان می‌دهد. در میان کشورهای تأمین کننده واردات ایران، ترکیه در رتبه سوم پس از امارات و چین و قبل از هند و آلمان قرار دارد. همچنین در بین کشورهای همسایه ترکیه دومین کشور تأمین کننده واردات بعد از امارات و قبل از روسیه، پاکستان و عمان قرار داشته است.
اقلام عمده وارداتی هم شامل کنجاله، موز، صنایع دستی، ماشین آلات دستگاه‌ها، گرید نساجی، دارو، روغن دانه آفتابگردان، توتون، پلی اتیلن، اسیدهای نوکلئیک و الیاف بوده است. سال گذشته میزان تجارت بین دو کشور بهبود قابل توجهی یافت به گونه‌ای که از ۶.۹ میلیارد دلار در سال ۹۹ به ۱۱.۳ میلیارد دلار در سال ۱۴۰۰ رسید که ۶ میلیارد دلار شامل صادرات ایران به ترکیه و ۵.۲ میلیارد دلار واردات ایران از ترکیه بوده است.
موانع تجاری
افزایش روابط تجاری با ترکیه اگرچه در حال انجام بوده و این رشد نسبتاً قابل قبول به نظر می‌رسد اما میزان مراودات تجاری دو کشور متناسب با قرابت‌های سیاسی و فرهنگی نبوده و در صورت رفع موانع می‌توان اعداد و ارقام تجاری را بهبود بخشید.
سرمایه‌گذاری‌های مشترک و صادرات کالاهای مشترک تولیدی به کشورهای ثالث منطقه در برخی صنایع از جمله در حوزه لوازم‌خانگی، صنایع شیمیایی، خودرو، مبلمان و صنایع‌چوبی، یکی از راهکارهای توسعه همکاری ایران و ترکیه است، با این حال باید توجه شود که تقویت مراودات تجاری بدون بهبود ساختار حمل‌ونقل جاده‌ای ممکن نخواهد بود و توسعه زیرساخت‌ها باید از سوی طرفین مورد توجه قرار گیرد.
از جمله موانع روابط تجاری بین دو کشور می‌توان به ضعف ناوگان جاده‌ای و ریلی در دو کشور، نرخ بالای محاسبه حمل‌ونقل، بازرسی‌های مرزی کالا و آسیب به محموله‌ها، اعمال سختگیری‌های شدید در مورد ناوگان ترانزیت و اجبار به تغییر مسیر، تشکیل صف‌های طولانی در مبادی ورودی، افزایش هزینه حمل‌ونقل به دلیل کمبود و فرسودگی شبکه حمل‌ونقل اشاره کرد.
ظرفیت 30 میلیارد دلاری
مهرداد سعادت رئیس اتاق بازرگانی مشترک ایران و ترکیه با اشاره به اینکه ما قبلاً حجم تجارت ۲۱ میلیارد دلاری را با ترکیه تجربه کرده‌ایم، گفت: در صورت رفع موانع می‌توان گفت که پتانسیل دو کشور برای رشد حجم تجارت حتی تا ۳۰ میلیارد دلار نیز وجود دارد.
وی افزود: در کنار همه مشکلات، اگر قرار باشد به مهم‌ترین مشکل و مانع در روابط تجاری دو کشور اشاره کنم باید بگویم که بهبود مراودات تجاری دو کشور نیازمند اصلاح زیرساخت ها است،یعنی همان‌طور که انتظار افزایش صادرات به این کشور داریم باید زمینه را برای واردات کالاهای ترک نیز فراهم کنیم تا تجار دو کشور انگیزه کافی برای افزایش مبادلات داشته باشند.از سویی دیگرباید در حوزه بهبود زیرساخت‌های مرزی، توسعه حمل و نقل و تأمین کانتینرهای یخچال دار فعال شویم ، البته محدودیت‌های مالی داریم اما باید تدبیری اندیشیده شود زیرا جابه جایی کالا بین دو کشور تقریباً سخت است.
رشد ۳۹ درصدی تجارت از ابتدای ۲۰۲۲
تمام اعداد و ارقام حاکی از رشد قابل توجه تجارت دو کشور و همچنین صادرات ایران به ترکیه درماه‌های اخیر است،به طوری که آمارهای رسمی منابع ترکیه از مثبت بودن تراز تجاری دو کشور به نفع ایران حکایت می‌کند. ترکیه همواره جزو 5 مقصد صادراتی و ورداتی ایران شناخته می‌شده و در سال جاری با توجه به تقویت روابط ایران و ترکیه رشد صادرات چندان دور از ذهن نبود؛ از سوی دیگر ترکیه واسط صادراتی ایران و اروپا محسوب می‌شود و این امر بر رشد صادرات ایران به ترکیه اثرگذار بوده است.
اداره آمار ترکیه از رشد ۳۹ درصدی تجارت ایران و ترکیه در ۵ ماهه نخست ۲۰۲۲ خبر داد و اعلام کرد تراز تجاری دو کشور در این مدت ۳۳۰ میلیون دلار به نفع ایران بوده است.این درحالی است که مبادلات تجاری ایران و ترکیه در پنج ماهه نخست سال قبل ۱ میلیارد و ۹۷۵ میلیون دلار اعلام شده بود.
بر اساس این گزارش، صادرات ترکیه به ایران در ماه‌های ژانویه تا مه۲۰۲۲ با رشد ۲۱ درصدی نسبت به مدت مشابه سال قبل مواجه شده و به یک میلیارد و ۲۰۶ میلیون دلار رسیده است. ترکیه در ماه‌های ژانویه تا مه سال قبل ۹۹۶ میلیون دلار کالا به ایران صادر کرده بود.
واردات ترکیه از ایران در پنج ماهه نخست امسال نیز رشد قابل توجه ۵۷ درصدی نسبت به مدت مشابه سال قبل داشته است. ترکیه در ماه‌های ژانویه تا مه سال قبل ۹۷۹ میلیون دلار کالا از ایران وارد کرده بود که این رقم در مدت مشابه امسال به یک میلیارد و ۵۳۶ میلیون دلار افزایش یافته است. بر این اساس تراز تجاری ایران با ترکیه در این مدت به میزان ۳۳۰ میلیون دلار به نفع ایران بوده است.
بر اساس این گزارش در پنجمین ماه سال جاری میلادی ۲۶۲ میلیون دلار کالا از ترکیه به ایران صادر و ۳۰۴ میلیون دلار کالا از ایران وارد این کشور شده است. ایران هفدهمین مقصد صادراتی و نوزدهمین منبع واردات ترکیه در ماه مه۲۰۲۱ شناخته شده است.در ۱۲ ماهه سال میلادی گذشته تجارت ایران و ترکیه با رشد ۵۳ درصدی نسبت به سال قبل از آن مواجه شده و به ۵ میلیارد و ۵۹۴ میلیون دلار رسیده بود.
همچنین جدیدترین آمار منتشر شده از سوی اداره آمار ترکیه نشان می‌دهد مبادلات تجاری این کشور با ایران در ۷ ماهه سال جاری میلادی ۳۳ درصد رشد داشته است. ارزش تجارت ایران و ترکیه که در ماه‌های ژانویه تا جولای ۲۰۲۱ بالغ بر 2میلیارد و 877 میلیون دلار بوده و در مدت مشابه سال جاری به 3میلیارد و 848 دلار افزایش یافته است.
عمده صادرات ایران به ترکیه شامل محصولات پتروشیمی و فرآوری شده فولاد، آهن آلات، مواد غذایی و مواد خام می‌شود؛ از سوی دیگر برخی کالاها نیز به منظور صادرات مجدد به این کشور صادر می‌شوند.
بر اساس این گزارش، صادرات ترکیه به ایران در ماه‌های ژانویه تا جولای ۲۰۲۲ با افزایش ۱۳ درصدی نسبت به مدت مشابه سال قبل مواجه شده و به یک میلیارد و 702 میلیون دلار رسیده است. ترکیه در ژانویه تا جولای ۲۰۲۱ بالغ بر یک میلیارد 507 میلیون دلار کالا به ایران صادر کرده بود.
رشد واردات ترکیه از ایران در ۷ ماهه امسال نسبت به صادرات این کشور بیش از ۴ برابر بوده است. ترکیه در ۷ ماهه سال جاری میلادی 2میلیارد و 145 میلیون دلار کالا از ایران وارد کرده است که این رقم نسبت به مدت مشابه سال قبل رشد ۵۶ درصدی داشته است. ترکیه در ماه‌های ژانویه تا جولای سال ۲۰۲۱ بالغ بر یک میلیارد و 370 میلیون دلار کالا از ایران وارد کرده بود.
بر اساس این گزارش در جولای ۲۰۲۲ واردات ترکیه از ایران رشد ۲۶ درصدی نسبت به مدت مشابه سال قبل داشته و به ۲۴۱.۶۳ میلیون دلار رسیده است. صادرات ترکیه به ایران در همین ماه رشد یک درصدی داشته و به ۲۴۱.۲۶۸ میلیون دلار رسیده است.