عضو اتاق بازرگانی در گفت‌وگو با «ایران» قدرت اقتصادی ایران را در یکسال اخیر بررسی کرد:
افزایش نفوذ تجاری ایران در بازارهای مختلف
توسعه صادرات غیرنفتی و توجه به تجارت با کشورهای همسایه از مهم‌ترین رویکردهای دولت سیزدهم در بحث توسعه مناسبات اقتصادی با کشورها است. در نیمه نخست امسال حجم تجارت خارجی با کشورها به 50.2 میلیارد دلار رسید و 68 میلیون و 103 هزار تن کالا به کشورهای هدف صادر شد. یکی از مهم‌ترین موانع خودساخته در دولت قبل، پذیرش FATF به‌عنوان پیش فرض انجام هرگونه مراوده تجاری خارجی بود. دولت روحانی با گرایش شدید به غرب معتقد بود که راه‌حلی غیر از انجام دستورات غربی‌ها در توسعه مناسبات اقتصادی کشور وجود ندارد و اگر ایران شرایط دیکته شده غرب را نپذیرد، نمی‌تواند با سایر کشورها مراوده تجاری داشته باشد. اما مشخص شد که ادعاهای مطرح شده در زمینه لزوم پذیرش FATF به‌عنوان شرط ورود به بازار تجارت جهانی درست نبود و در این دوره ایران علاوه‌بر اینکه توانست نفت خود را بفروشد و مشتریان جدیدی نیز داشته باشد، توانست پول نفت خود را نیز وصول کند و صادرات نفت ایران از یک میلیون بشکه نفت در روز عبور کرد. در بُعد تجارت با همسایگان نیز دستاوردهای چشمگیری حاصل شده و کشور توانسته است به بازار 1200 میلیارد دلاری کشورهای همسایه راه یابد و امروز برخی کشورهای همسایه ایران، از مشتریان بزرگ کالاهای تجاری و صادراتی کشورمان محسوب می‌شوند. پیوستن اخیر ایران به سازمان همکاری شانگهای پس از 15 سال عضویت ناظر؛ مسأله بسیار مهمی بود که اتفاق افتاد و امروز ایران می‌تواند با کشورهای بزرگی مانند روسیه و چین و هند مراودات تجاری داشته باشد. ایران از طریق ورود به سازمان همکاری شانگهای، به بازار بزرگ مصرف کنندگان انرژی جهان وارد شده و از آنجایی که خود از تولیدکنندگان بزرگ انرژی محسوب می‌شود، می‌تواند در این بازار مشتریان خوبی برای فروش انرژی تولیدی کشور پیدا کند. مهرداد عباد؛ عضو اتاق بازرگانی ایران در گفت‌و‌گویی به تشریح شرایط جدید و فرصت‌های پیش روی تجار ایرانی برای حضور در بازارهای جهانی پرداخت که در زیر می‌خوانیم.
وضعیت صادرات کشور را چطور می‌بینید و در یکسال گذشته چه تحولات مثبتی رخ داده است؟
در کل اگر بخواهیم به موضوع صادرات نگاه کنیم، دولت جدید نسبت به دولت قبل توانست به نوعی شرایط را تسهیل کند ولی هنوز شرایط برای صادرکنندگان به آن درجه از مطلوبیت نرسیده که بخواهیم بگوییم صادرات خوبی داشتیم. در این مدت دو دسته مسائل و مشکلات داشتیم. یک‌سری بحث‌ها داخلی و یک‌سری نیز خارجی بود.
خارجی‌ها بیشتر تحریم‌ها و مسائل مرتبط باFATF است که اینها باعث شده تا صادرات ما کاهش پیدا کند، به این صورت که این مسائل هزینه‌ها را افزایش داده و در انتقال پول مسائلی وجود داشته است. تحریم‌ها باعث شد که به نوعی برخی مشتری‌ها در داخل از دست بروند. یک مسأله نیز ما در طول سال‌های متمادی داشتیم، موضوع کیفیت تولیدات است و ما مشکل بسته‌بندی داریم. ما تا نتوانیم تولید با کیفیت و با بسته‌بندی مناسب داشته باشیم نمی‌توانیم انتظار داشته باشیم که صادرات خوبی صورت بگیرد. ما هنوز روی صادرات محصول باکیفیت نتوانستیم تمرکز کنیم و از سویی نیز ما با تغییر قوانین متعدد به‌دلیل تحریم‌ها روبه‌رو بودیم که البته دولت‌ها تلاش کردند با مسائل تحریمی با تغییر سیاست‌هایی که اتفاق افتاد، مقابله کنند. طی سال‌های اخیر در حوزه صادرات و واردات تصمیماتی گرفته شد و استراتژی‌هایی پیش‌بینی شد که در خیلی از موارد مانع صادرات بود. ما در بحث ارز صادراتی چندین تغییر داشتیم تا رسیدیم به روشی که الان داریم و البته این روش نیز مسأله دارد و خیلی از صادرکنندگان ما نمی‌توانند پول خود را بازگردادنند. این مسائل حوزه داخلی و تغییر قوانین باعث می‌شود که در صادرات با مشکل مواجه شویم. ما می‌دیدیم که در دولت گذشته شبانه با تغییر قوانین، صادرات یک محصول را ممنوع می‌کردند و یک شبه کار برخی واحدها تعطیل می‌شد. در دولت جدید، به نوعی از تغییرات سریع در قوانین جلوگیری کردند که این خود باعث ثبات نسبی در بازار شد.
از سویی نیز قوانین برگشت ارز بخش خصوصی با توافق‌های جدیدی با دولت در حال انجام است و تا جایی که توانستند امتیازاتی ارائه کردند که ارز راحت‌تر به کشور برگردد. ما اگر بخواهیم روی صادرات کار کنیم باید روی فرهنگ صادراتی کار کنیم. متأسفانه یک فرهنگی در این زمینه جا افتاده به نحوی که ما توقع داریم همه کالاها را تولید کنیم و از سویی نیز صادرات بالا داشته باشیم، ولی ما باید روی مزیت‌ها کار کنیم و عدم تمرکز روی صادرات باعث شده که به کار لطمه بخورد. روی دو تا کالاهایی که ما مزیت زیادی داشتیم مانند پسته و فرش عملاً بازار را از دست دادیم به‌دلیل اینکه تمرکز را روی کالاهایی گذاشتیم که عملاً مواد اولیه آن از خارج وارد می‌شود. در برخی کالاها، مواد اولیه از چین وارد و در ایران تولید می‌شود در صورتی که این کالا در چین ارزان‌تر تولید می‌شود. به این دلایل راهکاری که می‌توانم برای بهبود شرایط صادرات پیشنهاد بدهم این است که با بخش خارجی تعامل خوبی داشته باشیم و بجث برجام و FATF را تعیین تکلیف کنیم. در بحث داخلی روی کیفیت و بسته‌بندی اگر بیشتر بتوانیم کار کنیم و روی مزیت کالاهای صادراتی کار کنیم و دولت به اینها کمک کند، می‌تواند باعث صادرات پایدار شود.
دولت سیزدهم رویکرد را به سمت تجارت با کشورهای همسایه تغییر داد و یک‌سری پیمان‌های منطقه‌ای مانند شانگهای و اوراسیا را دنبال کرد. همچنین تعامل بیشتر با روسیه و چین ایجاد شده که این مسائل جدا از برجام است. در این زمینه چه دیدگاهی دارید؟
در بحث کشورهای هدف برای صادرات به‌دلیل تحریم‌ها با کشورهایی کار کردیم که با ما همراهی داشتند. در سال‌های اخیر هزینه‌های حمل بین‌المللی به قدری گران شده که خیلی از کشورها ترجیح می‌دهند این کار را با همسایه‌ها انجام دهند. با کشورهای اطرافمان به این دلایل در سال‌های اخیر توانستیم بهتر کار کنیم و باید سعی کنیم بیشتر کار کنیم و رویکرد خوبی در این دولت اتخاذ شد.
در عمل هم دیدیم که باید با کشورهایی که بیشتر با ما تمایل به همکاری دارند کار کنیم. در قالب پیمان‌های منطقه‌ای نیز هر چقدر بیشتر بتوانیم کار کنیم از نظر اقتصادی به ما کمک می‌کند. چین و روسیه از قدرت‌های دنیا هستند و خیلی از فناوری‌ها را دارند که ما نداریم. از نظر فناوری به‌دلیل تحریم‌ها عقب افتادیم و این کشورها می‌توانند به ما کمک کنند.
در مخازن مشترک با قطر در پارس جنوبی به‌عنوان نمونه در برخی مخازن هلیوم داریم که به‌دلیل تحریم‌ها نتوانستیم جدا کنیم و الان قراردادی با روسیه بسته شده که بتوانیم این کار را انجام بدهیم. افغانستان و عراق و امارات از مشتری‌های قدیمی ما هستند و ما در سال‌های اخیر صادرات کمتری به این کشورها انجام دادیم در صورتی که پتانسیل بالایی در این کشورها وجود دارد که ما بتوانیم به این کشورها صادرات کنیم. باید روی کالاهایی که در این کشورها مورد نیاز است مانند مواد غذایی کار کنیم. برای کشورهای اطراف ایران به‌دلیل پیشرفته بودن صنایع می‌توانیم با صادرات تکنولوژی بخشی از بازارهای آنها را بگیریم.
وضعیت تعامل با سازمان توسعه تجارت چگونه است؟
سازمان توسعه تجارت در این دوره و دوره قبل یکی از ارکان دولت بود که همکاری خوبی با بخش خصوصی داشت و در این دوره نیز عملاً از بخش خصوصی حمایت می‌شود. در بخش رایزن‌ها که قبلاً توسط دولت تعیین می‌شد الان آمدند مراکز تجاری در برخی کشورها با همکاری بخش خصوصی و اتاق بازرگانی راه‌اندازی کردند که این مراکز بتواند فعالیت بهتری داشته باشد. در حوزه رایزنی باید ارتباط خوبی داشته باشیم و از سویی نیز سعی می‌کنند با تعامل و برگزاری همایش‌ها این ارتباطات برقرار شود. به‌صورت کلی در این زمینه موفق بودند و امیدوارم مسیر ادامه داشته باشد.
انتقادی وجود دارد که تولیدات ما محلی است و استاندارد صادراتی ندارد؟ این مشکل چگونه قابل حل است؟
در بحث تولید ما این فرهنگ را دنبال کردیم که باید همه کالاها را تولید کنیم. اما اینکه به حدی تولید پتانسیل داشته باشد که بتواند جایگاه صادراتی پیدا کند باید از نظر رقابتی و کیفیت از حد قابل قبولی برخوردار باشد.
ما اگر بخواهیم به آن سطح کیفی برسیم که بخشی از بازار کشورهای صادراتی را بگیریم باید کالایی تولید کنیم که رقابتی باشد. از مشکلات اخیر ما افزایش قیمت مواد اولیه بوده و این باعث شد که خیلی از کالاهای تولید داخل به‌دلیل نیاز به مواد اولیه با افزایش قیمت مواجه شد.
در مواردی نرخ ارز باعث شد که قیمت تمام شده کالای ایرانی پایین بیاید. ما باید روی کالاهایی در بخش صادرات کار کنیم که مواد اولیه آنها داخلی باشد و از سویی نیز کالاهای آنها بتواند در کیفیت و بسته‌بندی رقابت کند. ما عملاً کالایی که قابل رقابت در منطقه باشد نداریم و شاید یکی دو شرکت داروسازی باشند که قوی عمل کرده‌اند و صادرات انجام می‌دهند ولی در حوزه برندینگ کاری انجام نشده است.
از سویی در بحث قیمت ارز روی صادرات مشکل داریم، اینکه صادرکننده با چه نرخی باید ارز را محاسبه کند یک مسأله است که باعث شده تا بخشی از بازارها از دست برود.
حذف ارز ۴۲۰۰ تومانی در اردیبهشت امسال باعث شد که برخی کالاها دیگر امکان صادرات نداشته باشند؟ تأثیر حذف ارز ۴۲۰۰ تومانی بر صادرات چه بوده است؟
ارز ۴۲۰۰ تومانی مشکلی بود که باید متوقف می‌شد و این کار انجام شد و البته که به‌صورت واقعی برداشته نشد و این نرخ الان به نرخ ارز بازار نزدیک شد. این نرخ ارز وقتی برداشته شد روی کالاهایی که مثلاً از غلات استفاده می‌کردند تأثیر گذاشت. البته ما با سیاست قیمت‌گذاری دستوری به این مسأله دامن زدیم. در خیلی از کالاها این قیمت‌ها واقعی نیست و خیلی از تولیدکننده‌ها با ضرر می‌فروشند.
جراحی واقعی ارز ۴۲۰۰ تومانی این بود که واقعاً یک نرخ داشته باشیم و تک نرخی بودن ارز جای تصمیم‌گیری را برای صادرکننده و واردکننده راحت می‌کند. الان شاید بتوانیم ۲۰ نرخ بگوییم برای ارز از هرات و فردایی و نیمایی و... به خاطر همین برای تولیدکننده‌ها مسائل زیادی ایجاد شد و از سویی نیز باید قیمت‌گذاری دستوری را به نحوی دنبال کنند که فقط دید حمایت از مصرف کننده نباشد و تولیدکننده نیز باید بتواند هزینه‌های خود را تأمین کند.
برای حضور در بازار آفریقا صحبت‌هایی مطرح است. آیا پتانسیل حضور صادراتی ما در این بخش وجود دارد؟
آفریقا بازار بسیار خوبی است که چین و ترکیه روی آن سرمایه‌گذاری می‌کنند و این بازار نیازمند کالاهایی است که در ایران تولید می‌شود و شرکت‌های پیمانکاری در این بخش فعالیت دارند. ما بازار آفریقا را خوب نمی‌شناسیم و از استانداردهای تجارت جهانی عقب هستیم و ممکن است خیلی از مدیران جوان ما ندانند که سوئیفت و ال سی چیست. الان خیلی از قوانین تغییر کرده و انتقال پول و بارنامه‌ها تغییر کرده و ما خوب است به سراغ این بازارها برویم ولی قبل از آن باید شرکت‌های بازرگانی ما خودشان را تقویت کنند و رقبای خیلی سختی در آفریقا حضور دارند و بهتر است روی کالاهای دارای مزیت کار کنیم.
در مسأله حمل‌ونقل این ارتباطات با آفریقا چگونه می‌تواند شکل بگیرد؟
چند سال قبل به‌دلیل تغییرات نرخ سوخت کشتی‌ها قرار شد اینها از سوخت‌هایی استفاده کنند که گوگرد کمتری داشته باشد در نتیجه هزینه سوخت خیلی گران شد و هزینه‌های حمل در مسافت‌های زیاد باعث شد که چین در این بخش ضرر کند.
فاصله ایران به آفریقا از چین تا آفریقا کمتر است و ایران می‌تواند از این فرصت استفاده کند. البته بحث رفتن کشتی‌های ایرانی به آفریقا نیز مطرح است، ولی رقبای دیگری نیز در آفریقا داریم که از خاورمیانه در این منطقه فعالیت دارند.
درباره وضعیت یکماه اخیر از اعتراضات و ناآرامی‌ها چه تبعاتی در بخش تجارت و سرمایه‌گذاری و تعاملات با ایران داشته است؟ اثر ادامه این وضعیت برای اقتصاد ایران چه خواهد بود؟
هر نوع بی‌ثباتی می‌تواند اقتصاد را متزلزل کند و ما در این سال‌ها از تحریم‌ها و مسائل داخلی داشتیم و اعتراضات اخیر باعث شده تا این بی‌ثباتی بیشتر به بازار منتقل شود. از سویی رکود زیادی را در ۲۰ روز اخیر داریم و مسائل اینترنت برای کسب و کارها مشکلاتی را ایجاد کرده است. خیلی از شرکت‌های ما بر پایه اینترنت کار می‌کنند و ضررهای زیادی را دیدند. از مشکلات دیگر عدم سرمایه‌گذاری خارجی در سال‌های اخیر بود که نزدیک به صفر رسیده بود که این بی‌ثباتی‌ها باعث عدم تمایل بیشتر خارجی‌ها برای سرمایه‌گذاری می‌شود. یکی از کارها برای توسعه اقتصادی این است که ثبات به اقتصاد و کشور بازگردد.
مسائل اخیر ظاهراً در کسب و کارهای خُرد مردم نیز اثر داشته است.
تداوم شرایط مسائلی را ایجاد می‌کند و تعطیلی‌های کسبه می‌تواند ضرر برساند. ما الان با تورم‌های زیادی در چند وقت اخیر مواجه بودیم که به ابرتورم نزدیک می‌شویم که دلیل اصلی آن کسری بودجه دولت در سال‌های اخیر بوده و دولت‌ها نتوانستند برای جبران کسری بودجه در این سال‌ها راهکاری را ارائه کنند. نرخ ارز در چند روز اخیر حدود ۱۰ درصد افزایش یافته و این تغییرات برای هیچ جای دیگر دنیا قابل فهم نیست و ممکن است چند درصد افزایش نرخ ارز در یک کشور توسعه یافته برای چند سال اتفاق بیفتد. امیدوارم شرایط به نحوی پیش برود که بتوانیم روند رو به رشد را دنبال کنیم. اجرای برنامه‌های توسعه به نحوی است که نیازمند ثبات است.