پاتک سنگین صنعت نفت ایران به تحریم‌های مضاعف بین‌المللی
صادرات نفت ایران رونق گرفته و در ماه‌های آگوست و سپتامبر حدود 40 درصد از سه ماهه نخست سال‌جاری میلادی بیشتر شد
اتخاذ سیاست‌های مهم دولت سیزدهم درگسترش تجارت نفت خام با هدف تضعیف دامنه تحریم‌ها، اقدامی مهم و اثرگذار در دومین سال فعالیت دولت سیزدهم است که باعث شده صنعت نفت به تحریم‌های بین‌المللی بی‌محلی کند.
طبق آمار مؤسسه کپلر، میزان ذخایر نفتی شناور روی آب ایران از 60 میلیون بشکه در ابتدای دولت سیزدهم به تقریباً صفر رسیده، در حالی که رقم تولید نفت ایران نیز 1.1 میلیون بشکه افزایش یافته است.
با بازگشت تحریم‌های نفتی امریکا از نوامبر سال 2018 میلادی، صادرات نفت ایران افت چشمگیری پیدا کرد و این موضوع باعث شد که ذخایر نفتی روی آب ایران افزایش یابد، زیرا در آن برهه ایران نفت تولید می‌کرد، ولی در فروش آن با مشکل مواجه بود. طبق آمار مؤسسه کپلر، تا قبل از ماه آگوست 2021 میلادی و روی کار آمدن دولت سیزدهم، ذخایر نفتی روی آب شناور ایران تا حدود 60 میلیون بشکه نیز پیش رفت، اما با تغییرات سطوح مدیریتی وزارت نفت، این ذخایر شناور روی آب روند کاهشی پیدا کرد. البته روند تغییرات ذخایر نفت روی آب ایران از آگوست 2021 تا آگوست 2022 محسوس نبود و کمتر از 10 میلیون بشکه کاهش یافت، از آگوست 2022 به ناگهان شیب فروش ذخایر نفتی ایران صعودی شد، به گونه‌ای که در آگوست سال 2023 این رقم به نزدیک صفر رسید.
نکته جالب توجه اینکه، در دو سال گذشته علاوه بر فروش ذخایر شناور روی آب ایران، تولید نفت کشور نیز افزایش یافته است.
محسن خجسته‌مهر مدیرعامل شرکت ملی نفت ایران با اشاره به روند صعودی تولید نفت ایران گفت: «تولید نفت ایران در ابتدای دولت سیزدهم 2.2 میلیون بشکه در روز بود و اکنون به حدود 3.3 میلیون بشکه در روز افزایش یافته است».
جواد اوجی وزیر نفت نیز در ابتدای شهریورماه سال‌جاری از رسیدن تولید نفت به 3.3 میلیون بشکه خبر داده است. بدین ترتیب از دو سال گذشته علاوه بر فروش 60 میلیون بشکه روی آب ایران، به میزان 1.1 میلیون بشکه نیز به تولید نفت ایران افزوده شده است. البته تأثیر این اتفاقات خود را در رقم صادرات نفت ایران نیز به وضوح نشان داده است. صادرات نفت ایران رونق گرفته و در ماه آگوست و سپتامبر حدود 40 درصد از سه ماهه نخست سال‌جاری میلادی بیشتر شده و به بیش از 1.7 میلیون بشکه در روز رسیده است. افزایش تولید و صادرات نفت ایران در حالی رقم خورد که دولت بایدن نیز در دو سال اخیر بر تحریم‌های نفتی علیه فروش نفت و پتروشیمی ایران افزوده است.
شیب کاهشی ذخایر نفتی شناور ایران از آگوست 2022 تشدید شده است. این اتفاق درحالی است که از این ماه، وزارت خزانه‌داری امریکا176 تحریم بر شبکه فروش نفت ایران شامل نفتکش‌ها، شرکت‌ها و افراد اعمال کرده است.
در دولت سیزدهم ابتکارات جدیدی برای فروش نفت ایران در شرایط تحریم رقم خورده است که از جمله آنها می‌توان به بازارسازی نفت در پالایشگاه‌های فراسرزمینی اشاره کرد. البته با توجه به اینکه عمده درآمد نفتی ایران صرف واردات کالای اساسی با ارز ترجیحی می‌شود، این افزایش درآمدها زمانی در سفره مردم ملموس می‌شود که در مبادی واردات کالای اساسی تنوع‌سازی و دلارزدایی شود.
تبدیل شدن بخش تولید و تجارت نفت و گاز به پیشران رشد اقتصادی با بازطراحی تجارت انرژی ایران در دولت سیزدهم
یک کارشناس سیاستگذاری اقتصادی اعلام کرده که بخش تولید و تجارت نفت و گاز و پیگیری بازطراحی تجارت انرژی ایران، سبب شده که این بخش مهم اقتصاد ایران به پیشران رشد اقتصادی کشور تبدیل شود.
حمید بهزادی‌بخش در گفت‌و‌گو با «ایران» اذعان داشته که سیاست‌های دولت سیزدهم از جمله گسترش تجارت نفت خام، تمرکز بر تجارت گاز طبیعی و خنثی‌سازی تأثیر تحریم‌ها، در دستیابی به رشد مثبت مؤثر بوده و ایران با سرمایه‌گذاری بر نقاط قوت خود و استفاده از فرصت‌ها در بازار جهانی انرژی، توانسته است که رشد اقتصادی خود را حفظ کند و تجارت انرژی را تقویت و به اقتصاد پایدارتر و متنوع‌تر نیز دست پیدا کند.
آمارهای اخیر رشد اقتصادی ایران نشان دهنده تحول چشمگیر صنعت نفت و گاز در دولت سیزدهم است. علیرغم مواجهه با چالش‌های تحریم، ایران توانسته رشد قابل توجهی را در این بخش به دست آورد و در نتیجه عملکرد اقتصادی کشور را هدایت کند. بازطراحی وسیع سیاست‌های تجاری ایران در بخش انرژی باعث این موفقیت بزرگ شده است. گسترش تجارت نفت خام با تمرکز بر ایجاد بازارهای جدید، فعال کردن پالایشگاه‌های موجود و تنوع بخشیدن به مبادی صادراتی و نیز تأکید روزافزون بر تجارت گاز طبیعی، نقش مهمی در این تحول ایفا کرده است. این دستاوردها نشان‌دهنده انعطاف‌پذیری سیاست‌های به کارگرفته شده در دولت سیزدهم و توانایی این دولت برای سازگاری با شرایط چالش‌برانگیز است و در عین حال پتانسیل رشد و توسعه بیشتر در بخش نفت و گاز را نیز نشان می‌دهد.
بهزادی‌بخش با اشاره به شیوه جدید بازارسازی دولت سیزدهم در زمینه توسعه تجارت نفت خام، گفت: دولت سیزدهم ایران با تمرکز بر ایجاد بازارهای جدید و افزایش تقاضا، استراتژی توسعه تجارت نفت خام را دنبال کرده است.
به گفته این کارشناس اقتصاد انرژی، این رویکرد شامل هدف قرار دادن مناطقی مانند آفریقا و امریکای جنوبی است، جایی که ظرفیت رشد در مصرف نفت وجود دارد. ایران با فعال کردن ظرفیت‌های کم استفاده پالایشگاه‌ها در این مناطق توانسته نفت خود را به این بازارها صادر کند و از این طریق مشتریان خود را متنوع کرده و وابستگی به خریداران سنتی را کاهش دهد.
دولت همچنین بر توسعه پالایشگاه‌های کوچک تأکید کرده که امکان فرآوری نفت خام به محصولات پالایش شده را در نزدیکی مراکز تقاضا فراهم می‌کند. این امر دسترسی به بازار در مناطقی مانند شرق آسیا را تسهیل کرده و ایران را قادر می‌سازد صادرات خود را علیرغم چالش‌های ناشی از تحریم‌ها به سطوح بی‌سابقه‌ای افزایش دهد. وی ادامه داد: علاوه بر نفت خام، وزارت نفت، گسترش تجارت گاز طبیعی را در اولویت قرار داده است. ایران دارای ذخایر قابل توجه گاز طبیعی است و فعالانه به دنبال مشارکت و همکاری با کشورهای شمالی برای افزایش صادرات گاز بوده است. ایران با استفاده از مزیت جغرافیایی خود و ایجاد خطوط لوله و زیرساخت، صادرات گاز طبیعی خود را به کشورهای همسایه افزایش داده است.
این کارشناس حوزه سیاستگذاری اقتصادی با اشاره به خنثی‌سازی حداکثری تحریم‌های بین‌المللی علیه تجارت انرژی ایران گفت: بخش تجارت انرژی در ایران زیر بار تحریم‌های بین‌المللی که به دلیل عوامل مختلف ژئوپلیتیکی اعمال شده فعالیت می‌کند و علیرغم افزایش حجم این تحریم‌ها، دولت سیزدهم سیاست خنثی‌سازی حداکثری را با هدف کاهش تأثیر آن بر تجارت انرژی اتخاذ کرده است.
به گفته وی، این استراتژی شامل یافتن بازارهای جایگزینی است که مشمول تحریم نیستند و ارزیابی مجدد سیاست‌های تجاری برای انطباق با شرایط متغیر است. ایران با کاوش در بازارهای غیر تحریمی و به کارگیری شیوه‌های تجاری نوآورانه، توانسته صادرات انرژی خود را حفظ کرده و حتی افزایش دهد. با تکامل پویایی انرژی جهانی، تقاضای فزاینده‌ای برای منابع انرژی پاک‌تر و پایدارتر وجود دارد. ایران با ذخایر عظیم گاز طبیعی خود موقعیت خوبی برای ایفای نقش مهمی در تأمین این تقاضا دارد.
بهزادی بخش با اشاره به رشد اقتصاد ایران در زمینه بازطراحی تجارت انرژی ایران در دولت سیزدهم و تبدیل شدن بخش تولید و تجارت نفت و گاز به پیشران رشد اقتصادی کشور گفت: بخش تولید و تجارت نفت و گاز و پیگیری بازطراحی تجارت انرژی ایران، سبب شده این بخش مهم اقتصاد ایران به پیشران رشد اقتصادی کشور تبدیل شود.
ایران با سرمایه‌گذاری بر نقاط قوت خود و استفاده از فرصت‌ها در بازار جهانی انرژی، توانسته رشد اقتصادی خود را حفظ کند و تجارت انرژی را تقویت و به اقتصاد پایدارتر و متنوع‌تر نیز دست پیدا کند.