روابط تمدنی ایران و چین، زمینه‌ساز همنوایی سیاسی و اقتصادی
حامد ملک‌زاده
معاون فرهنگی-اجتماعی معاون اول رئیس‌جمهور
ششمین دوره نمایشگاه بین‌المللی واردات چین (CIIE 2023) از 14 تا 19 آبان ماه 1402 در شهر شانگهای در حال برگزاری است. شرکت‌کنندگان در این نمایشگاه از 154 کشور، منطقه و سازمان بین‌المللی، از کشورهای کمتر توسعه‌یافته، در حال توسعه و توسعه‌یافته به شانگهای آمده‌اند. CIIE از چهار بخش اصلی پاویون‌های ملی، پاویون‌های تجاری، بخش‌های اقتصاد بین‌الملل و فعالیت‌های مرتبط با تبادل فرهنگی تشکیل شده است. سفر دکتر مخبر معاون اول رئیس‌جمهور ایران به چین و حضور در افتتاحیه نمایشگاه، ضرورت مداقه در ابعاد گوناگون این گردهمایی را دوچندان کرده است. باوجود اینکه هدف از برگزاری این نمایشگاه، واردات و تجارت بر اساس سیاست جهانی درهای باز چین و اراده این کشور برای تقویت این سیاست و بهره‌مندی از ابتکارات نوآورانه برای توسعه پایدار جهانی عنوان شده است، اختصاص یکی از بخش‌های اصلی نمایشگاه به تبادلات و محصولات فرهنگی سایر کشورها و معرفی فرهنگ ملل در این بخش، اهمیت روابط فرهنگی میان ملت‌ها از سوی چین را به نمایش گذاشته است. شی‌جین‌پینگ نیز در بیانیه افتتاحیه CIIE-2023، برگزاری این نمایشگاه را فرصتی برای ارائه باکیفیت کالاها و خدمات عمومی بین‌المللی و مبادلات مستقیم بین مردم کشورهای مختلف و همکاری تجاری آنها دانست.
تبادلات فرهنگی ایران و چین از قدمتی به ژرفای تاریخ برخوردار است. به گواهی مورخان، بن‌مایه مبادلات و تعامل این دو تمدن بزرگ، حکایت از پیوستگی عمیق و دیرینه فرهنگی ملت‌ها و اقوام همجوار در این دو تمدن داشته است. بستر روابط تاریخی و فرهنگی ایران و چین همواره مؤید تلاش برای شناخت، تأثیرگذاری و تأثیرپذیری ملت‌ها از یکدیگر بوده؛ سفر، تجارت، روابط فرهنگی، تبلیغات دینی و مهاجرت انواع ابزارهای ارتباطی در طول تاریخ این دو تمدن بزرگ بوده‌اند.
جاده یا راه ابریشم، معروف‌ترین نماد تاریخی روابط تجاری و اقتصادی میان ایران و چین در جهان معاصر است اما آنچه کمتر به آن پرداخته شده، قدرت، قوت و فزونی تعاملات فرهنگی ملت‌ها و اقوام آنها بوده طوری که عده‌ای از صاحبنظران معتقدند مبادلات دینی و مذهبی میان دو تمدن، وسعتی بیش و پیش از پیدایش راه ابریشم داشته و از طریق این مبادلات مذهبی سایر مظاهر فرهنگی و هنری همچون نقاشی، معماری، ادبیات، زبان، آداب و رسوم، ارزش‌های اخلاقی و اجتماعی، علوم و صنایع ایرانی و چینی نیز مبادله می‌شده است. به گواه تاریخ، برای قرن‌های متمادی هیچ‌گاه صدای زنگ کاروان شتران و آمد و شد بازرگانان و مبلغان دینی از شرق به غرب و غرب به شرق قطع نشده؛ و چه بسا جاده ابریشم، نخستین جاده جهانی‌سازی اندیشه‌ها، فرهنگ‌ها، و تمدن‌ها بوده است.
قرابت ارزش‌ها و عناصر فرهنگی میان دو ملت، اندیشمندان و ادیان، درهم‌تنیدگی فرهنگی و روابط اقوام را فزونی می‌بخشیده است. جالب توجه آنکه اجماع مورخان و پژوهشگران روابط فرهنگی این دو تمدن بزرگ بر این است که ادیان و آیین‌های بودایی، نسطوری، زرتشتی، مانوی و اسلام، از ایران و یا از طریق ایران به واسطه مبلغان و اندیشمندان و تجار ایرانی به سرزمین چین منتقل و معرفی شده و در آنجا گسترش یافته است. اکنون در این کشور، بیش از 25 میلیون مسلمان زندگی می‌کنند و فرهنگ اسلامی در چین بیشتر رنگ و بوی ایرانی دارد تا عربی و اغلب واژه‌های رایج بین مسلمانان چین، مثل نماز، روزه، آب‌دست (وضو)، بانگ (اذان)، نیت نمازهای پنجگانه و حتی عقد ازدواج، فارسی هستند، نه عربی.
با پیروزی انقلاب اسلامی و گسترش روابط همه جانبه میان ج.ا.ایران و چین و افزایش همکاری میان دانشمندان و محققان و پژوهشگران و مراکز علمی-فرهنگی دو کشور، شناخت دو ملت از یکدیگر بیشتر شده و زمینه‌های توسعه روابط، گسترده‌تر شده است. امضای ده‌ها تفاهمنامه و موافقتنامه میان نهادهای علمی، آموزشی، فرهنگی، هنری و رسانه‌ای دو کشور و برگزاری برنامه‌های متعدد فرهنگی اجتماعی در پایتخت‌ها و شهرهای بزرگ ایران و چین زمینه را برای آشنایی هرچه بیشتر دو ملت نسبت به یکدیگر فراهم ساخته است. مبادله هیأت‌های فرهنگی و هنری، برگزاری نمایشگاه‌های مختلف هنری، تألیف و ترجمه و انتشار ده‌ها جلد کتاب و شاهکار ادبی، گسترش آموزش زبان و ادبیات فارسی در چین و زبان چینی در نمایندگی‌های مؤسسه کنفسیوس در ایران، گسترش مراکز ایران پژوهشی در چین، ارتباط مستمر مراکز آموزشی-دانشگاهی، انجام پروژه‌های تحقیقاتی مشترک و برگزاری سمینار‌های مشترک ایران‌شناسی و چین‌شناسی، تأسیس مراکز مطالعات ایران در چین و فعالیت‌ها و مبادلات مطبوعاتی و سینمایی ازجمله فعالیت‌های فرهنگی صورت گرفته در دوکشور بوده است.
وجود اشتراکات متنوع و عمیق فرهنگی میان دوکشور منجر به پیدایش افق‌های مشترک در مواجهه با تغییر و تحولات پیش روی جهان و زمینه‌ساز ارتقای روابط و مناسبات دو کشور در حوزه‌های فرهنگی، اجتماعی، سیاسی و اقتصادی منطقه‌ای و بین‌المللی و موضعگیری‌ها و همکاری‌های همگرا شده است. تعهد دو کشور به پیشرفت و همکاری متقابل، گسترش منافع اقتصادی برای همه کشورهای جهان و کاهش شکاف فقیر و غنی در کشورهای هدف و هم‌سو، مؤید همنوایی اهداف و راهبردهای کلان ایران و چین در مناسبات بین‌المللی است.
ششمین نمایشگاه بین‌المللی واردات چین فرصت‌ها و افق جدیدی پیش روی مردم، تجار و دولت‌های دو کشور قرار داده است. حضور بیش از 70 کشور مختلف جهان فرصت بسیار مناسبی برای ایران است تا فرهنگ تجارت و نیز عمق هویت کالاهای مصرفی -به ویژه در حوزه سبک زندگی ایرانی- را به نمایش گذارد. این نمایشگاه علاوه بر امکان ایجاد مقاصد جدید برای کالاهای ایرانی در یک بازار سه‌میلیارد نفری از کشورهای حاضر در نمایشگاه و افزایش ظرفیت‌های صادراتی کشور، دستاوردهایی چون امکان شناخت سمبل‌های فرهنگی ملت ایران و گفت‌وگو و تبادل‌نظر کارشناسان در حوزه‌های گوناگون را فراهم آورده است. حضور شرکت‌های ایران در این نمایشگاه، فرصت بازنمایی فرهنگ غنی ایرانیان در سبک زندگی و تجارت با کالاهایی ریشه‌دار در تمدن دیرینه ایران؛ همچون فرش دستباف و ماشینی، محصولات و داروهای طب سنتی ایرانی (زعفران، گلاب، انجیر و...) و نمایش صنایع دستی اقوام گوناگون را به همراه داشته است. همچنین بازدید مقامات عالی‌رتبه و تجار و سرمایه‌گذاران کشورهای شرکت‌کننده در نمایشگاه، معرفی توانمندی‌های تولید در ایران، وجود فرصت‌هایی برای تعاملات فرهنگی میان ملت‌ها، معرفی محصولات کشاورزی و مصرفی مرتبط با سبک زندگی ایرانی در چین و آشنایی تجار، مردم و بازدیدکنندگان با محصولات ایرانی و استقبال بیشتر از این محصولات، از دیگر دستاوردهای حضور در نمایشگاه بین‌المللی واردات چین 2023 بوده است.