نجات دشت‌های بحرانی با نسخه بازار آب
ایران دارای ۶۰۹ دشت است که ۴۱۰ مورد درحال حاضر در جمع دشت‌های ممنوعه و بحرانی قرار گرفته است
راه اندازی بازار آب، نسخه‌ای مناسب و کارا برای مدیریت خشکسالی وکم‌آبی روزافزون در کشور بشمار می‌رود.
«بازار آب» را می‌توان یکی از طرح‌های پیشران برای مدیریت مصرف و افزایش بهره‌وری آب دانست که از قضا ازجمله تکالیف وزارت نیرو نیز است. طرح «بازار آب» یا تجارت و مبادله آب به معنی فرایند خرید و فروش حقوق دسترسی به آب یا حقابه است که در کشورهای پیشرفته و توسعه‌یافته جهان نیز اجرا می‌شود. سیدمحمد آهویی، مدیرکل دفتر اقتصاد و بهره‌وری آب، مدیریت مصرف و تقاضای شرکت مدیریت منابع آب ایران از اجرای آزمایشی طرح بازار آب در پنج دشت بحرانی کشور خبر داده و اظهار داشت که طرح بازار آب به‌صورت نمونه و پایلوت در استان قزوین و شهرستان خواف استان خراسان رضوی اجرایی شده و بررسی نتایج آن نشان می‌هد که بازار آب می‌تواند منجربه افزایش بهره‌وری و ارزش اقتصادی آب شود.
کشور ایران دارای ۶۰۹ دشت است که ۴۱۰ مورد درحال حاضر در جمع دشت‌های ممنوعه و بحرانی قرار گرفته و این روند نگران‌کننده به دلیل برداشت‌های بی‌رویه از سفره‌های زیرزمینی و بروز خشکسالی‌های اخیر همچنان روبه‌رشد است.
ایران در بین ۱۱۶ کشور، از نظر بحران آب در رده چهاردهم قرار دارد، این امر نشان‌‌دهنده وضعیت نامناسب کشور به لحاظ منابع آبی است.
کشور ما ایران در کمربند بیابانی و نیمه‌بیابانی کره زمین قرار دارد
ایران با بارشی معادل یک‌سوم متوسط بارش دنیا و یک‌دوم متوسط بارش آسیا و قرار گرفتن در منطقه‌ای خشک و کم‌آب، با چالش مدیریت آب روبه‌رو است، به‌طوری که مسأله آب و منابع آبی در کشور به یک مسأله مهم و استراتژیک تبدیل شده است. درحال حاضر در ۸۰۰ شهر کشور تنش آبی وجود دارد که ۲۶۹ شهر دارای تنش آبی در سطح کشور شناسایی و با اجرای پروژه‌های اولویت‌دار و اضطراری در این شهرها از اخلال در ارائه خدمات آبرسانی پیشگیری شده است. گفته می‌شود که سالانه بین پنج تا ۱۰ هزار میلیارد تومان برای جلوگیری از تنش آبی در کشور صرف می‌شود. از ویژگی‌های این منطقه محدودیت منابع آب سطحی، تبخیر بالا، وابستگی به منابع آب زیرزمینی و نیز بارندگی کم بوده به‌طوری که میانگین بارندگی در کشور تقریباً یک‌سوم میانگین جهانی است. این میزان از بارندگی نیز توزیع یکسانی در سراسر کشور نداشته و در برخی مناطق بسیار کمتر از این مقدار است.
گفته می‌شود که سرانه مصرف آب در کشور ۲۳۰ لیتر در شبانه‌روز است که از این میزان ۱۹۰ لیتر مربوط به مصرف خانگی و ۴۰ لیتر برای مصارف غیرخانگی است.
هرچند که تلاش می‌شود با اقدام‌های مختلف این میزان به ۱۵۰ لیتر کاهش یابد.
هم‌اکنون ۴۶ درصد مشترکین کشور بالاتر از الگوی استاندارد مصرف می‌کنند.
مروری کوتاه بر تاریخچه مدیریت منابع آب نشان می‌دهد که در دهه‌های ۱۳۵۰ و ۱۳۶۰ پروژه‌ها و برنامه‌های آبی کشور برای پاسخگویی به تقاضاهای موجود تنظیم می‌شد و در این بین به موضوع صیانت از منابع آب توجه کافی نمی‌شد.
از اواسط دهه ۱۳۷۰ و پس از آن در دهه ۱۳۸۰ به دلیل کاهش منابع آب‌های سطحی و زیرزمینی و همچنین رشد جمعیت و افزایش تقاضا برای اجرای طرح‌های توسعه در کشور، برنامه‌های مدیریت منابع آب کشور تا حدودی اصلاح و این‌بار تلاش شد تا به جای سیاست‌های عرضه بی‌رویه آب، موضوع مدیریت توأمان عرضه و تقاضا در دستور کار قرار بگیرد. از دهه ۱۳۹۰ به این سو نیز با توجه به کاهش شدید منابع آبی کشور و ارزیابی‌هایی که حکایت از فقر منابع آبی، افزایش اضافه برداشت از منابع آب زیرزمینی و تشدید فشار بر آبخوان، کاهش کیفیت آب و پیامدهای زیست محیطی و بروز مشکلات جدی در مدیریت آب کشور وجود داشت، موضوع صیانت از منابع آب در دستور کار قرار گرفت وتلاش شد تا برنامه‌هایی در جهت مدیریت تقاضا و مدیریت بهینه منابع آب اجرایی شود. تقویت و ساماندهی بازار آب یکی از برنامه‌هایی است که براساس مصوبه شورای عالی آب در طرح تعادل‌بخشی در برنامه کار وزارت نیرو قرار گرفته است.
وزارت نیرو به‌عنوان نماینده دولت در اجرای طرح بازار آب نقش تسهیل‌گر را ایفا می‌کند و چندین کارگزاری در این حوزه فعال می‌شوند که وظیفه ایجاد ارتباط میان عرضه‌کنندگان آب با متقاضیان را برعهده دارند.
واقعیت این است که اگر این طرح به خوبی اجرا شود، افزایش بهره‌وری اقتصادی، اصلاح الگوی کشت، جلوگیری از تخریب‌های زیست‌محیطی و توجه به مصرف بهینه آب به عنوان سرمایه خدادادی بدون جایگزین را رقم می‌زند.
مریم کارگر نجفی، معاون تحقیقات و منابع انسانی وزارت نیرو گفته که «بازار آب» یکی از طرح‌های پیشران برای مدیریت مصرف، افزایش بهره‌وری و از تکالیف وزارت نیرو است و افزوده که تأمین آب پایدار وظیفه وزارت نیرو است و در کنار این راهبرد، مدیریت مصرف نکته مهم در پایداری شبکه آبرسانی است.
وی، بیان کرد: سه تا چهار درصد صرفه‌جویی مصرف آب در بخش خانگی سال گذشته محقق شد و «بازار آب» نیز اقدامی برای صرفه‌جویی در مصرف آب و کمک به پایداری شبکه آبرسانی است. از پاداش کم‌مصرفی، اعمال تعرفه برای مشترکان پرمصرف و راه‌اندازی «بازار آب» به‌عنوان برشی از اقدامات وزارت نیرو برای افزایش بهره‌وری و صرفه‌جویی در مصرف آب یاد می‌شود. اما مختصات بازار آب چیست؟
در نگاه نخست، نحوه قیمت‌گذاری آب در طرح «بازار آب» در مناطق متعدد، مختلف خواهد بود. در طرح «بازار آب» حتماً باید آب در محدوده‌ای باشد که قابلیت خرید و فروش داشته باشد و حتماً میزان برداشت آب در محدوده مشخص و خاصی تعریف می‌شود که حداکثر ۱۰ درصد از میزان صرفه‌جویی را شامل می‌شود. از نگاه کارشناسان، کشاورزان در طرح «بازار آب» می‌توانند با افزایش بهره‌وری، حداکثر ۱۰ درصد میزان مصرف آب خود را ذخیره و در این بازار عرضه کنند.
در یک نگاه کلی، بازار آب مدلی مناسب برای مدیریت تنش آبی است. مدلی که در بسیاری از کشورهای دنیا درحال اجرا بوده و عاملی مهم در کنترل و مدیریت کم‌آبی است.