اهمیت نوسازی و مقاوم‌سازی برای جلوگیری از بحران ایمنی
90 درصد شهرهای کشور در برابر زلزله 5 ریشتری ایمنی ندارند
ایران به دلیل قرارگیری در کمربند زلزله‌خیز، همواره درمعرض زمین لرزه‌های بسیارآسیب پذیراست. می‌توان گفت خطر زلزله مهمترین مخاطره برای کشور تلقی می شود. با درنظر گرفتن تعداد انواع بلایای طبیعی، فراوانی رخداد زمین لرزه و ســیل درایران به ترتیب47.2 درصد و41.5 درصد از دهه 60 تا دهه 90 بوده است. با وجود این، سهم زمین لرزه در تلفات انسانی طی این مدت حدود 92 درصد و برای سیل تنها 6.5 درصد بوده است. دررابطه با سهم وقایع طبیعی در
خسارت‌های اقتصادی، خشکسالی بیشترین تأثیر و حدود 45.5 درصد سهم داشــته، درحالیکه سهم وقایع زلزله وسیل در آسیب‌های اقتصادی به ترتیب 30.4 درصدو23.7 درصد بوده است.
طبق آمار و مستندهای بین‌المللی، ایران از نظراحتمال وقوع مخاطرات طبیعی و انسانی یکی از10 کشورحادثه‌خیز جهان محسوب می‌شود. در حال حاضر بیش از نیمی از مساحت کشور درمعرض خطر سیل و بالای 70 درصد مساحت آن درمعرض وقوع زلزله قرار دارد. براساس گزارشی که مرکز پژوهش‌های مجلس از چالش بحران‌های طبیعی برای شهرهای کشور منتشر کرده است، از آنجا که طبق نقشه پراکندگی جمعیت، اکثریت مردم ساکن در نقاط مختلف کشور درمعرض حداقل یکی از مخاطرات طبیعی همچون سیل، زلزله، طوفان، فرونشست، زمین لغزش، خشکسالی و... هستند، توجه ویژه به اقدامات پیشــگیرانه وآمادگی مقابله با بحران از جمله مقاوم‌سازی وبهسازی، به کارگیری فناوری‌های نوین درساخت وساز، ارتقای تاب‌آوری زیرساخت‌ها و به روزرسانی و ارتقای سامانه‌های هشدار سریع وقوع بحران و... ضرورت بیش از پیش دارد. اهمیت این موضوع ازآنجاست که سرمایه‌گذاری و توجه به امر پیشگیری از وقوع بحران وآمادگی مقابله با آن، کاهش خسارات جانی ومالی ناشی از مخاطرات و درنتیجه کاهش هزینه‌های مقابله و بازسازی مناطق آسیب دیده را در پی خواهد داشت.
طبق گزارش‌های سازمان مدیریت بحران کشور، به طورمیانگین در 10 سال گذشته سالانه 12759 زلزله در کشور به وقوع پیوسته است. در 9ماه اول سال 1401 بیش از پنج هزار مورد زمین‌لرزه ثبت شده که نسبت به مدت مشابه درسال قبل با 7106 مورد رخداد زلزله، کمتر بوده است. بیشــترین تعداد زلزله طی این بازه دراستان کرمان با557 مورد و بعد ازآن دراســتان‌های خراسان رضوی و هرمزگان به ترتیب با ثبت467 و 294 مورد زمین لرزه بوده است. بزرگترین زلزله دراین مدت مربوط به زلزله تیرماه بندرخمیر با بزرگی 6.1 ریشتراست. همچنین حدود 4500 سیلاب طی 10 سال اخیر در ایران ثبت شده است. طبق آمار وگزارش‌های منتشرشده، سیل مرداد سال 1401 تقریباً 26 استان، 201 شهرستان، 180 شهر و 1809 روستا را در کشور تحت تأثیر قرار داد. این رخداد خسارات زیادی از جمله آسیب به 18000 واحد مسکونی شهری و روستایی 179، هزارهکتار زمین کشاورزی و باغات 7420، کیلومتر شبکه آب، برق، تلفن و راه‌های مواصالتی و 1727 استخر پرورش ماهی وارد کرد. طبق بررسی‌های انجام شده در خصوص فرونشست زمین، استان‌های اصفهان، تهران، البرز، قزوین، کرمان، فارس و خراسان رضوی جزو مناطق با خطرپذیری بالا از نظر احتمال وقوع این پدیده هستند. دراین بین، استان اصفهان که در وضعیت بحرانی قرار دارد به عنوان استان پایلوت برای بررسی فرونشست انتخاب شده است و بسته اجرایی کاهش اثرات فرونشســت دراصفهان توسط مرکز تحقیقات راه، مسکن و شهرسازی تهیه شده است.
براساس این گزارش ســند راهبرد ملی مدیریــت بحران کشــور، مطابق مــاده 4 قانون مدیریت بحران کشور، به عنوان بالاترین سطح از اسناد مدیریت بحران،
جهت‌گیری‌ها، اصــول، معیارها و روش های پیش‌بینی، پیشــگیری و کاهش خطر، آمادگی، پاسخ و بازسازی وبازتوانی توسط دستگاه های مشمول قانون را مشخص می‌کند. برنامه ملی بازسازی وبازتوانی براساس بند«ج» ماده۴ قانون مدیریت بحران کشور، ذیل سند راهبرد ملی قرار دارد که ضوابط، چهارچوب ها، الگوها و روش‌های مؤثر بازتوانی وتهیه طرح های بازسازی قبل و بعد از حوادث وسوانح را دربرمی‌گیرد و توسط سازمان و با مشــارکت کلیه دستگاه های مسئول موضوع ماده2 این قانون با رعایت سایرقوانین و مقررات در چهارچوب راهبرد ملی مدیریت بحران تهیه می‌شود و با تأیید ستاد ملی به تصویب شورای عالی می‌رسد.
این برنامه که برای یک دوره پنج ســاله تدوین شــده است، تمام نقاط روستایی و سکونتگاه‌های انســانی محدوده شهرها، شهرهای کوچک، متوسط، بزرگ و کلانشهرها را دربرمی‌گیرد. دامنه کاربرد آن شامل تمامی مراحل و فرایندهای بازسازی و بازتوانی تمام بخش‌های متأثر از سانحه یا حادثه در جامعه در سطوح مختلف ملی، استانی و شهرستانی ازجمله فضاهای کالبدی، زیرساخت‌ها، سیستم‌های بهداشت و درمان و بخش‌های اجتماعی، اقتصادی، فرهنگی ومحیط زیست است. ازجمله مهمترین اصول کلی در کلیه اقدامات برنامه بازسازی و بازتوانی می‌توان به بازسازی با اولویت جبران خسارت ناشی از وقوع حوادث و سوانح و با نگاه به برنامه‌های توسعه‌ای متناسب با شرایط موجود، کاهش خطرات موجود و پیشگیری از خطرات پیشروی بازسازی و بازسازی در مدت زمان بهینه اشاره کرد. برنامه ملی بازسازی و بازتوانی به اقدامات ضروری پس از وقوع بحران شامل ارزیابی خســارت و نیاز توسط دستگاه‌های مسئول در مهلت مقرر بعد از وقوع حادثه، بازیابی اولیه شامل اقدامات مربوط به تخریــب و آواربرداری، اســکان دوره انتقــال، بازیابی اولیه فعالیت‌های اقتصادی و بازیابی اولیه زیرساخت‌ها توسط دستگاه های مسئول، همکار و پشتیبان و بازیابی بلندمدت شامل اقدامات مورد نیاز در ســطوح و ابعاد مختلف جهت بازیابــی بلند مدت پس از رخداد سوانح از جمله بازیابی مسکن، بازسازی اماکن غیرمسکونی و بازسازی زیرساخت‌ها و... می‌پردازد.
اما در لایحه برنامه هفتم توسعه، موضوع پیشگیری و مدیریت بحران بجز چند اشاره فرعی، مورد توجه قرارنگرفته است ودرصورتی که برای ارتقا وتاب‌آوری و کاهش آسیب پذیری درحوادث ناشی از مخاطرات به بحث مدیریت بحران پرداخته نشود، طی5 سال برنامه به احتمال زیاد باید منتظر تبعات کلان و چند بعدی حداقل یک سانحه بزرگ طبیعی با دامنه خسارت وسیع و هزینه مالی گسترده بود که ابعاد گوناگون رشد اقتصادی، مهاجرت، نرخ بیکاری، تقاضای مسکن و... را تحت‌الشعاع خود قرار دهد.
براساس آمار و اطلاعات بنیاد مسکن انقلاب اسلامی، ازمجموع 10 هزار واحد خسارت دیده احداثی از حوادث طبیعی در ســال 1400 تعداد3941 واحد تا پایان شهریور ماه 1401 توسط این نهاد احداث شده اســت. همچنین بازســازی5173 واحد ازمجموع 13364 واحد خسارت دیده نیازمند تعمیر طی این مدت توسط بنیاد انجام شده است. درمجموع حدود 40 درصد ازعملیات بازسازی(تعمیر یا احداث) این واحدها تا اواسط سال 1401 به اتمام رسیده است.
می‌توان اذعان داشت که غالب پروژه‌های بازسازی در مناطق آسیب دیده ظرف مدت زمان دو سال محقق می‌شوند که حاکی ازتعهد وعملکرد نسبتاً مطلوب دولت‌ها درمقایسه با کشورهای درحال توسعه است که البته رسیدن به سطح مطلوب جهانی نیازمند تلاش در جهت تسریع عملیات، برنامه‌ریزی واصلاح مدیریت، صنعتی‌سازی و استفاده ازفناوری‌های نوین به کمک تجارب جهانی است.