فرمان مدیریت ارزی چگونه به میرداماد بازگشت
ایجاد مرجعیت قیمت، افزایش حجم معاملات رسمی و سهولت دسترسی متقاضیان بازار ارز و طلا از مهم‌ترین اهداف کلان مرکز مبادله ارز و طلای ایران است
بازار ارز طی ماه‌های پایانی سال گذشته دچار التهاب شد. با تداوم رشد قیمت‌ها در بازار ارز، هیجانات هم در این بازار حاکم شد تا جایی که برخی کانال‌های تلگرامی اقدام به نرخ‌سازی‌های دروغین برای تشدید التهاب بازار کردند. دی ماه سال گذشته و در میانه این شرایط بود که محمدرضا فرزین، سکان هدایت بانک مرکزی را برعهده گرفت. زمانی که فرزین بر صندلی ریاست ساختمان شیشه‌ای میرداماد تکیه زد، نرخ دلار در ادامه مسیر صعودی خود در بازار غیررسمی به کانال 44 هزار تومان رسیده بود. رئیس کل بانک مرکزی در چنین فضایی، از همان ابتدا بر لزوم ایجاد ثبات در بازارها تأکید کرد و چندین اقدام را در دستور کار خود قرار داد.
طراحی ارز 28500 تومانی برای ثبات قیمت اقلام اساسی
نخستین اقدام فرزین برای بازگرداندن آرامش به جامعه و بازارها، تعریف ارز 28500 تومانی برای تثبیت نرخ کالاهای اساسی و مصون نگه داشتن معیشت مردم بویژه اقشار متوسط و کم درآمد از تکانه‌های ارزی بود. علت انتخاب نرخ 28500 تومان طبق گفته فرزین، نوسان نرخ ارز در حوالی همین رقم در بازار نیما و همچنین تعادل‌بخشی همزمان با سه حوزه تولید، مصرف و بودجه دولت بود.
افزایش نرخ سود بانکی
اقدام دیگر فرزین، افزایش نرخ سود بانکی برای حمایت از ریال و جلوگیری از تبدیل شبه پول به پول بود. روند پرشتاب تبدیل شبه‌پول به پول به جایی رسید که رشد حجم پول در دی ماه به 70 درصد رسید. رشد سریع حجم پول باعث شد، سهم پول به 25 درصد از کل نقدینگی در بهمن ماه سال 1401 افزایش یابد که پیش‌تر در سال 90 تجربه شده بود. این شرایط باعث افزایش سیالیت نقدینگی شد که به معنای تشدید نیروی تورمی نقدینگی بود. در چنین شرایطی، رئیس کل بانک مرکزی تصمیم گرفت با افزایش نرخ سود بانکی، تا حدودی مانع تشدید این روند شده و سیالیت نقدینگی را به وضعیت پیش از التهاب بازگرداند.
راه‌اندازی مرکز مبادله ارز و طلا
اقدام مهم دیگر فرزین برای غلبه بر التهاب بازار ارز و مدیریت آن، راه‌اندازی مرکز مبادله ارز و طلای ایران و تبدیل آن به بازار اصلی تبادل ارزی کشور با هدف تأمین کامل نیازهای ارزی کشور از محل ارزهای صادراتی بود. ایجاد مرجعیت قیمت، افزایش حجم معاملات رسمی و سهولت دسترسی متقاضیان بازار ارز و طلا از مهم‌ترین اهداف کلان مرکز مبادله ارز و طلای ایران عنوان شد. در آغاز راه، بسیاری افراد با اشاره به فاصله زیاد نرخ ارز در بازار غیررسمی و نرخ ارز در مرکز مبادله، این بازار را محکوم به شکست می‌دانستند. اکنون اما نرخ ارز در بازار غیررسمی به نرخ مرکز مبادله همگرا شده و مرجعیت نرخ تا حد خوبی محقق شده است.
دیپلماسی ارزی برای اصلاح نقشه ارزی کشور
برنامه‌های رئیس کل بانک مرکزی برای ارتقای مدیریت ارزی کشور، به همین جا ختم نشد. فرزین در ادامه کار، با سفر به کشورهایی مانند قطر، امارات، عراق و... تلاش کرد نقشه ارزی کشور را بهبود بخشیده و مبادی ورود ارز به کشور را توسعه دهد. وی همچنین برای ایجاد امکان دسترسی ایران به حق برداشت مخصوص خود در صندوق بین‌المللی پول، به واشنگتن رفت و با مقامات صندوق بین‌المللی پول دیدار کرد. تعدد سفرهای خارجی رئیس کل بانک مرکزی نشان داد روابط ارزی ایران با دیگر کشورها، بخش مهمی از پازل ارزی مدنظر فرزین است.
اجرای قاطع سیاست محدودیت رشد ترازنامه بانک‌ها با هدف کاهش رشد نقدینگی
آخرین آمارها نشان می‌دهد نرخ رشد نقدینگی در پایان مهر ماه امسال به 26.9 درصد کاهش یافته است. آخرین بار بهمن ماه سال 98 بود که نرخ رشد نقدینگی در کانال 20 درصدی قرار گرفت. پس از آن این شاخص با عبور از مرز 30 درصدی، رشد پرشتابی را تجربه کرد تا جایی که در مهر ماه سال 1400 از مرز 42 درصد هم عبور کرد. با این حال بانک مرکزی دولت سیزدهم، کاهش نرخ رشد نقدینگی از طریق اعمال محدودیت بر رشد ترازنامه بانک‌ها را به‌عنوان سیاست اصلی خود برای کاهش تورم و به بیان دیگر کاهش ارزش پولی ملی تعریف کرد. با آمدن فرزین به میرداماد، این سیاست با قدرت بیشتری ادامه یافت. سقوط نرخ رشد نقدینگی به کانال 20 درصدی پس از بیش از 40 ماه، از جدیت فرزین در اجرای این سیاست حکایت می‌کند.
ساماندهی به تقاضای نقدی و خرد
برنامه دیگر بانک مرکزی برای مدیریت بازار ارز، به حاشیه راندن بازار غیررسمی و غلبه بر هیجانات و همچنین حذف تقاضای دلالی ارز بود. بر همین اساس، فرزین با اجرای چند سیاست، توانست تا حد زیادی فضای ملتهب بازار غیررسمی را مدیریت کرده و مرجعیت آن در شکل‌دهی به انتظارات را از بین ببرد. اصلاح دستورالعمل اجرایی فروش اسکناس ارز در سرفصل تأمین نیازهای ضروری از طریق واریز به حساب ارزی بانکی، ارائه ارز مسافرتی به مسافرین بعد از گیت فرودگاه، جلوگیری از ایجاد درخواست‌های غیرواقعی ارز برای واردات در قالب مسدودسازی معادل ریالی مبلغ ارز در حساب متقاضی نزد بانک‌ها و همچنین مداخله حاشیه‌ای در بازار ارز و طلا از جمله در قالب عرضه سکه در بورس کالا، از مهم‌ترین اقدامات بانک مرکزی برای مدیریت بازار اسکناس ارز بود.
بازگشت فرمان ارزی به میرداماد
اقدامات فرزین برای مدیریت بازار ارز و غلبه بر التهابات سال گذشته، البته به همین موارد ختم نمی‌شود. نگاهی به وضعیت امروز بازار ارز نشان می‌دهد اقدامات یاد شده و دیگر اقدامات رئیس کل بانک مرکزی توانسته تا حد زیادی بر التهابات فائق آمده و سکان مدیریت بازار ارز را به ساختمان شیشه‌ای میرداماد بازگرداند. این نکته بسیار مهمی است که بانک مرکزی تلاش کرد بدون ارزپاشی و هدر دادن ذخایر ارزی کشور، التهاب بازار ارز را برطرف کرده و قیمت‌ها را در این بازار نزولی کند. البته در این میان اتفاقاتی نظیر بهبود روابط میان ایران و دیگر کشورهای منطقه و اثربخشی دیپلماسی منطقه‌ای کشور، تأثیر زیادی بر کاهش انتظارات منفی و بازگشت آرامش به بازار داشت. با این حال، اما نمی‌توان منکر اثربخشی اقدامات بانک مرکزی در ثبات کنونی بازار ارز شد.
بــــرش
مدیریت تأثیر نوسانات ارزی بر شکل‌گیری انتظارات
برنامه دیگر بانک مرکزی برای مدیریت بازار ارز، به حاشیه راندن بازار غیررسمی و غلبه بر هیجانات و همچنین حذف تقاضای دلالی ارز بود. بر همین اساس، فرزین با اجرای چند سیاست، توانست تا حد زیادی فضای ملتهب بازار غیررسمی را مدیریت کرده و مرجعیت آن در شکل‌دهی به انتظارات را از بین ببرد.