طراحی نقشه راه جدید بازار ارز و طلای کشور
کشف نرخ در مرکز مبادله مورد وفاق بیشتر فعالان اقتصادی و مردم خواهد بود و از این طریق، نقشه کامل بازار ارز و طلا در قالب این مرکز شکل خواهد گرفت
مرکز مبادله ارز و طلای ایران با این هدف شکل گرفت که در کلیت نظام ارزی کشور نهاد جدیدی را معرفی کند که این نهاد با ابزارهایی که تعریف می‌کند، بتواند اهداف بانک مرکزی را دنبال کند. مهم‌ترین هدف از شکل‌گیری این نهاد این بود که بین حوزه سیاستگذاری و اجرا تفکیک ایجاد شود تا کارایی سیاست‌های اجرایی در نظام ارزی کشور افزایش یابد. از مهم‌ترین جلوه‌های این اقدام می‌توان به این نکته اشاره کرد که مرکز مبادله به این سمت می‌رود که بازارهای رسمی ارز در کشور مرجعیت قیمتی داشته باشند، یعنی وقتی فعالان اقتصادی، مردم و صاحبنظران می‌خواهند درباره روند قیمتی نرخ ارز صحبت کنند و نسبت به آینده پیش‌بینی داشته باشند، بتوانند به یک مرجع قابل اتکا استناد کنند.
در مرکز مبادله، موارد 63 گانه برای دریافت ارز ذیل سرفصل مصارف خدماتی به صورت رسمی معرفی شده که ارز دانشجویی، ارز درمانی، ارز شرکت‌های هواپیمایی و شرکت‌های کشتیرانی، ارز برای چاپ مقالات بین‌المللی، پرداخت حق‌الوکاله وکلای خارجی و موارد دیگر از این جمله است. مرکز مبادله از زمان راه‌اندازی تلاش بسیار زیادی را در این زمینه انجام داده که یک بازساماندهی نسبت به سرفصل‌های موجود انجام دهد و فرایند دریافت ارز، ذیل سرفصل خدماتی را تسریع و تسهیل کند.
همچنین در ذیل آیین‌نامه اجرایی مرکز مبادله ارز و طلا، تصمیم‌گیری شده که مرکز مبادله در بازار حواله‌جات ارزی هم نقش مؤثری داشته باشد و علاوه بر آن اگر شرایط بازار به سمت ثبات حرکت کند و آرامش نسبی را در بازار ارز داشته باشیم، این امکان وجود دارد که با معرفی ابزارهایی مثل ابزار مشتقه ارز در یک فضای مدیریت شده، بتوانیم پیش‌بینی‌پذیری اقتصاد را افزایش دهیم.
مرکز مبادله از دو قسمت ارز و طلا تشکیل شده است. در گذشته این امکان وجود نداشت که معاملات طلا، به عنوان یکی از بازارهایی که مردم به آن توجه دارند، در یک فضای مدیریت شده قرار گیرد که مرکز مبادله به این سمت حرکت کرده که ساماندهی را در بازار طلا داشته باشد و ذیل آن در نظر است تا انواع شمش‌های طلا، سکه‌های طلا و حتی ابزارهایی که می‌تواند روی اینها تعریف شود ایجاد و در اختیار فعالان اقتصادی و عموم مردم قرار گیرد.
در مرکز مبادله سه دسته ابزار در نظر گرفته شده است، یک دسته ابزارهای ثبات‌ساز هستند که معروف‌ترین آنها صندوق تثبیت ارزی است. نمونه آن را در چین، روسیه، امریکا و سایر کشورها داشته‌ایم و وظیفه این ابزار هموارسازی نوسان است و دخالتی در روند اصلی نرخ ارز ندارد. روند اصلی نرخ ارز متأثر از متغیرهای کلان اقتصادی مثل نرخ رشد نقدینگی، رشد اقتصادی و تورم است، اما به کمک صندوق تثبیت، نوسان کنترل خواهد شد تا افت و خیزهای سنگینی در نرخ ارز وجود نداشته باشد.
دسته دوم از ابزارها، ابزارهای پوشش ریسک هستند، هدف این ابزارها این است که فضای قابل پیش‌بینی را به فعالان اقتصادی ارائه کنند و از طرفی زمینه پوشش ریسک نرخ ارز نیز فراهم شود که می‌توان به سوآپ و قراردادهای آتی ارز یا فیوچرز اشاره داشت که در ابتدا این ابزارها برای فعالان عمده نظام اقتصادی شامل بانک‌ها و صرافی‌ها ایجاد می‌شود و به تدریج سایر فعالان اقتصادی و عموم مردم هم می‌توانند از آن برای پوشش ریسک استفاده کنند.
دسته سوم ابزارها، ابزارهای تأمین مالی است، ما در کشور بسیاری از پروژه‌های سودده و قابل توجیه به لحاظ اقتصادی داریم که ایجاد آنها می‌تواند علاوه بر اینکه رشد اقتصادی را تسریع می‌کند، زمینه افزایش درآمدهای آتی ارزی را هم ایجاد کند. همچنین در سطوح خُرد بحث تأمین مالی ارزی جمعی دنبال می‌شود. شرکت‌های دانش‌بنیانی وجود دارند که برای خرید لیسانس یا واردات قطعه و... نیازمند ارقامی زیر یک میلیون دلار هستند و نیاز است تا ابزارهایی ایجاد شود که بتوان به صورت ارزی آنها را فاینانس کرد. در همین زمینه در اثر تعامل مرکز مبادله و بانک مرکزی، دستورالعمل اجرایی انتشار و عرضه اوراق مرابحه ارزی دنبال شد و هدف از انتشار این اوراق تأمین مالی پروژه‌های صنایعی است که دارای درآمدهای قطعی ارزی هستند که می‌توان به صنایع پتروشیمی و پالایشی و فلزات اساسی اشاره کرد که برای طرح‌های توسعه نیازمند منابع ارزی هستند و این اوراق برای تأمین مالی ارزی این شرکت‌ها طراحی شده است. درخصوص اهداف مرکز مبادله، در بخش ارز تلاش می‌شود مبادلات مربوط به اسکناس ارز و حواله‌جات ارزی ذیل یک بازار ساختارمند و کارا، به این سمت برود که کشف نرخ در این بازار مورد وفاق بیشتر فعالان اقتصادی و مردم باشد و عمده نیازها با این نرخ پاسخ داده شود. در بازار حواله‌جات ارزی، پیش از این یک بازار برای کشف نرخ حواله وجود نداشت و نهایت تلاش در حال حاضر بر این است که فرایند کشف نرخ با مکانیسم‌های بازار صورت بگیرد. کشف نرخ صحیح در بازار حواله‌جات ارزی هم انگیزه صادرات و هم انگیزه بازگرداندن ارز صادراتی به چرخه رسمی ارز کشور را افزایش می‌دهد و پس از مدتی با این موضوع مواجه خواهیم بود که عمده صادرکنندگان در کوتاه‌ترین زمان ارز حاصل از صادرات را به کشور بر می‌گردانند. در کنار این، ابزارهای تأمین مالی ارزی و پوشش ریسک ارز در نظر گرفته شده که به تدریج طی ماه‌ها و سال‌های آتی معرفی می‌شوند.
از سوی دیگر، تاکنون یک نقشه کامل در مورد بازار ارز و طلا نداشتیم و سعی شده تا این نقشه در قالب بازار مبادله ارز و طلای ایران شکل بگیرد. در کنار بازار ارز در بحث طلا هم بانک مرکزی پیش از این حضوری در بازار طلا و سکه طلا نداشته، در حالی که طلا از دهه‌های گذشته هم یک متغیر مهم اقتصادی بوده و هم همه خانوارهای ایرانی و فعالان اقتصادی بخشی از پس‌انداز خود را به شکل طلا نگهداری می‌کنند. طلا به لحاظ فرهنگی، یک دارایی سرمایه‌گذاری مناسب برای خانوارهای ایرانی تلقی شده است. بنابراین در بحث خرید و فروش شمش طلا و سکه و ابزارهای مبتنی بر طلا و سکه، مرکز مبادله نقش ایفا خواهد کرد و از ارائه نرخ‌هایی که در بازار ارز و طلا کشف می‌شود و بعضاً همخوانی با فضای واقعی اقتصاد کشور ندارد، جلوگیری خواهد شد. اتفاقی که در دوره جدید افتاده این است که بانک مرکزی به عنوان نهاد سیاستگذار بازار پول و ارز، در بدنه دولت و حتی حاکمیت با یک اجماع روبه رو است، مبنی بر اینکه باید به سمت تشکیل نهادی برویم که این نهاد، امور اجرایی بازار ارز و طلا را دنبال کند. در گذشته در کنار شفاف نبودن موضوع، ما با این تصمیم هم مواجه نبودیم که باید امور سیاستگذاری و امور اجرا از یکدیگر تفکیک شود. زمانی که سیاستگذار و مجری یکی است بحث چابک بودن، پاسخگویی و مطالبه را نخواهید داشت. تفکیکی که بین سیاستگذار و مجری در خیلی از نهادهای مالی دنیا اتفاق افتاده به این شکل که یک نهادی سیاست‌های کلی را مشخص و بر آن نظارت کند و نهاد دیگری آن سیاست‌ها را اجرا کند، کمک می‌کند که کار تا زمان اصابت به هدف ادامه پیدا کند و دو نهاد کنار هم پیش روند. بنابراین اکنون این اجماع حاصل شده که باید نهاد اجرایی و سیاستگذاری را تفکیک و یک نهاد جداگانه برای امور اجرایی راه‌اندازی شود.
بــــرش
اهداف مرکز مبادله ارز و طلا
درخصوص اهداف مرکز مبادله، در بخش ارز تلاش می‌شود مبادلات مربوط به اسکناس ارز و حواله‌جات ارزی ذیل یک بازار ساختارمند و کارا، به این سمت برود که کشف نرخ در این بازار مورد وفاق بیشتر فعالان اقتصادی و مردم باشد و عمده نیازها با این نرخ پاسخ داده شود. در بازار حواله‌جات ارزی، پیش از این یک بازار برای کشف نرخ حواله وجود نداشت و نهایت تلاش در حال حاضر بر این است که فرایند کشف نرخ با مکانیسم‌های بازار صورت بگیرد. کشف نرخ صحیح در بازار حواله‌جات ارزی هم انگیزه صادرات و هم انگیزه بازگرداندن ارز صادراتی به چرخه رسمی ارز کشور را افزایش می‌دهد و پس از مدتی با این موضوع مواجه خواهیم بود که عمده صادرکنندگان در کوتاه‌ترین زمان ارز حاصل از صادرات را به کشور بر می‌گردانند. در کنار این، ابزارهای تأمین مالی ارزی و پوشش ریسک ارز در نظر گرفته شده که به تدریج طی ماه‌ها و سال‌های آتی معرفی می‌شوند.