افت شدید انتظارات تورمی در بازار ارز
در ادبیات اقتصادی مفروضات و شروط متعددی برای وجود یک بازار کارا وجود دارد که بر اساس این تعاریف، اقتصاد ایران سال‌ها از وجود یک بازار رسمی ارز محروم بوده است. بانک مرکزی مبتنی بر این نیاز ضروری کشور که ارز باید در یک بازار ساختارمند با قواعد معین مبادله شود و ابزارهای نوین مالی مبتنی بر ارز برای پوشش ریسک نوسانات نرخ ارز و مدیریت عرضه و تقاضای ارز طراحی و توسعه داده شود، مرکز مبادله ارز و طلای ایران را در دوم اسفندماه ۱۴۰۱ تأسیس کرد.
به عبارت دیگر، بانک مرکزی به‌عنوان سیاستگذار بازار پول و ارز، به منظور برطرف کردن چالش‌های پولی و ارزی کشور، مرکز مبادله ارز و طلای ایران را راه‌اندازی کرد تا با قواعد علم طراحی بازار (Market design)، یک بازار کارا برای معاملات ارز و طلا در کشور ایجاد کند. یکی از مسائلی که گاهاً شنیده می‌شود این موضوع است که «نرخ ارز باید به بازار آزاد سپرده شود»، اما این نکته در نظر گرفته نمی‌شود که قیمت ارز باید در چه بازاری کشف شود؟ آیا نابازاری که شروط و قواعد بازار را ندارد، امکان بروز کارایی تخصیصی و عملیاتی در آن وجود دارد؟ یا اینکه به‌دلیل شکست بازار، این نابازار می‌تواند ارز را به شیوه رقابتی کشف قیمت کند؟ پاسخ این پرسش‌ها منطقاً خیر است و نمی‌توان مرجعیت قیمت ارز را به یک نابازار سپرد. بر پایه همین نیاز، بانک مرکزی مرکز مبادله ارز و طلای ایران را به‌عنوان بازاری با قواعد مشخص و الزامات یک بازارکارا طراحی کرد و در گام نخست موفقیت‌های چشمگیری طی 9 ماه ابتدایی عمر این بازار به ارمغان آمد. بازارسازی بانک مرکزی منجر به ثبات قیمت ارز در 8 ماهه ابتدایی امسال شد و التهابات بازارهای همسو با دلار به شدت فروکش کرد. کاهش شدید انتظارات تورمی به واسطه ثبات نرخ ارز به‌عنوان لنگر اسمی تورم، توفیقی است که با راه‌اندازی مرکز مبادله ارز و طلا محقق شد. قاعده‌گذاری‌های بانک مرکزی در سیاست‌های ارزی، بازنگری نسبت به فهرست سرفصل‌های تقاضای ارز، اصلاح دستورالعمل اجرایی فروش اسکناس، کاهش مدت زمان بازگشت ارز صادراتی، فروش ارز تأمین نیازهای ضروری (سرفصل 56) از طریق واریز به حساب ارزی نزد بانک‌ها، تخصیص به روز و به هنگام کالاهای اساسی، دارو و تجهیزات پزشکی و تقویت عرضه ارز از طریق بهره‌گیری از ظرفیت‌های کشورهای همسایه، همگی از جمله اقدامات بانک مرکزی در راستای سیاستگذاری و تنظیم‌گری بازار ارز طی سال‌جاری بوده که نتایج کوتاه‌مدت بخشی از این اقدامات، در ثبات قیمت ارز از ابتدای سال‌جاری تاکنون قابل مشاهده است. اتخاذ سیاست تثبیت اقتصادی برای کاهش نوسانات نرخ ارز و پرهیز از میخکوب کردن نرخ ارز در یک قیمت مشخص با ایفای نقش فعال بانک مرکزی به‌عنوان بازارساز ارزی، به تعمیق بازار ارز کمک شایانی کرد. ایجاد مرکز مبادله ارز و طلا توسط بانک مرکزی به‌عنوان مرجع کشف قیمت ارز، تأمین و تخصیص ارز متقاضیان ارز و بستر رسمی عرضه ارز توسط صادرکنندگان کالا و خدمات موجب شد تا نرخ بازار غیررسمی نیز با بازار رسمی همگرا شود. به بیان دیگر، تنظیم قیمتی نرخ ارز بازار غیررسمی به نرخ اسکناس دلار مرکز مبادله، حکایت از ظهور یک بازارکارای ارز دارد که عمده نیازهای ارزی در این بازار پوشش داده می‌شود. به نظر می‌رسد، در ادامه با توسعه ابزارهای نوین مالی مانند مشتقات ارزی در مرکز مبادله توسط بانک مرکزی، مسیر اصلاحی سیاستگذار ارزی کشور در جهت سیاست‌های تثبیت اقتصادی (Stabilization Policy) با سرعت بیشتری ادامه یابد.