«ایران اقتصادی» از تدابیر تنظیم بازار و حمایت از حقوق مصرف کنندگان گزارش می‌دهد
آغاز انحصارزدایی از تولیدکنندگان لوازم خانگی
دولت سیزدهم از ابتدای فعالیت خود، موضع‌اش را نسبت به انحصار اعلام کرد. دولت رئیسی برخلاف دولت روحانی با هر گونه انحصار مخالفت کرده و معتقد است برای حمایت از تولید، نباید مصرف کنندگان را تحت فشار قرار داد و همچنین مانع پیشرفت صنایع داخلی شد.
یکی از اقدام‌های که دولت گذشته انجام داده بود و تصور می‌کرد با پاک کردن صورت مسأله می‌تواند شرایط اقتصادی کشور را ساماندهی کند، ممنوعیت واردات بود. دولت گذشته برای آنکه مدیریت ارزی داشته باشد به یکباره واردات یکسری از کالاها (حدود 2هزار و 700 قلم کالا) به خصوص خودرو و لوازم خانگی به کشور را ممنوع کرد؛ ممنوعیت یک شبه، تأثیر منفی زیادی بر بازار گذاشت. خودرو از آن دست کالاهایی بود که ممنوعیت واردات آن بشدت بازار خودرو را متشنج کرد و قیمت خودروهای خارجی در کمتر از یک هفته بیش از 300 میلیون تومان گران شد و ادامه این مسیر سبب شد که قیمت خودروهای وارداتی از یک میلیارد تومان هم بگذرد و رکوردهای تاریخی در این حوزه ثبت شود. لوازم خانگی نیز از این قاعده پیروی کرد؛ تولیدکنندگان لوازم خانگی از هر تریبونی استفاده کردند تا بگویند تولیدات داخلی کفاف بازار را می‌دهد و نیازی به واردات نیست.
بهانه تراشی برای گرانفروشی
دولت گذشته هم بدون تحقیق و تفحصی از اعداد تولیدکنندگان و البته رفاقتی، با ممنوعیت انواع لوازم خانگی موافقت کرد. این موضوع باعث شد که بازار لوازم خانگی هم بشدت دچار مشکل، کمبود و گرانی شود. در آن برهه زمانی (از سال 97 تا 1400) تولیدکنندگان لوازم خانگی در کنار مردم قرار نگرفتند و از هر راهی وارد شدند تا اجناس خود را گرانتر به مردم بفروشند. طی سال‌های یاد شده مردم بشدت با کمبود لوازم خانگی دست و پنجه نرم کردند و حتی خریدها با وقفه طولانی به دست مردم می‌رسید. همین روند سبب شد که قاچاق لوازم خانگی رونق بگیرد که البته این حوزه هم داستان‌های خود را پیدا کرد؛ خیلی از لوازم خانگی بی‌کیفیت یا همان زیرپله‌ای شکل گرفت و به برندهای خارجی (بدون گارانتی) در سطح بازار عرضه شد، همچنین انواع لوازم خانگی پایشان به بازار امین حضور و سایر بازارهای فروش لوازم خانگی باز شد که پایین‌ترین کیفیت را داشتند و هیچ کس برند آنها را نمی‌شناخت.
تولیدکنندگان لوازم خانگی نیز به بهانه نداشتن و گرانی مواد اولیه، افزایش نرخ ارز، تحریم و خواب مواد اولیه در گمرک، قیمت محصولات خود را گران می‌کردند و بعضاً شاهد بودیم که در طول یکسال بیش از 8 بار قیمت‌ها بالا می‌رفت و در نهایت هم قیمت لوازم خانگی داخلی با برندهای به نام خارجی در یک حدود قیمتی قرار گرفت.
همین امر سبب شد که توانایی مردم برای خرید لوازم خانگی داخلی بشدت کاهش پیدا کند و بازار وارد رکود شود.
فاصله گرفتن از تولیدات داخلی
فعالان بازار لوازم خانگی اعتقاد دارند که «تولیدات داخلی هنوز کفاف بازار را نمی‌دهد و اگر درخواست‌ها برای خرید لوازم خانگی افزایش پیدا کند، مجدداً بازار با کمبود روبه‌رو خواهد شد.سال‌های گذشته بشدت بازار با کمبود روبه‌رو بود چرا که تولیدکنندگان به سمت عرضه قطره چکانی رفته بودند. حتی عرضه لوازم خانگی به واحدهای صنفی هم کاهش پیدا کرد.»
در دولت روحانی برخی از واحدهای صنفی لوازم خانگی، پول کالا را دریافت می‌کردند و بعد از یکماه محصول را به مشتری می‌دادند؛این امر باعث شد که روز به روز مردم از تولیدات داخلی فاصله بگیرند. از سوی طی سال‌های که گذشت، تولیدکنندگان داخلی به دلیل آنکه وارداتی صورت نگرفت و مردم مجبور بودند از تولیدکنندگان لوازم خانگی داخلی خرید داشته باشند، پیشرفت محسوسی در محصولات خود نداشت و حتی از پیشرفت‌های جهانی هم عقب ماند. به اعتقاد کارشناسان، همان بلایی که دولت‌های قبل بر سر ایران خودرو و سایپا درآوردند با ادامه وضع موجود، در حوزه لوازم خانگی شاهد خواهیم بود. همین آینده نگری است که باعث شده دولت سیزدهم موضوع واردات لوازم خانگی را مطرح کند. اگر تولیدکنندگان لوازم خانگی توان تأمین نیاز بازار داخلی را داشتند و قیمت‌های خود را مرتب تغییر نمی‌دادند و البته پیشرفت تکنولوژی را هم دنبال می‌کردند، اکنون دولت سیزدهم برای آرامش بازار لوازم خانگی و پیشرفت صنعت لوازم خانگی (با هدف رقابت) به سمت واردات نمی‌رفت. لذا واردات لوازم خانگی، یکی از مطالبات جدی مردم است.
فرصت انتخاب را فراهم کنیم
عباس علی آبادی، وزیر صمت 13 آذرماه درباره واردات لوازم خانگی گفت:»به نظر من در حال حاضر نباید محدودیتی برای واردات وجود داشته باشد که البته این موضوع نیازمند زمینه‌هایی است و باید به سمت بازارسازی و ایجاد بازار رقابت کامل حرکت کنیم. محدودیت واردات معمولاً برای فراهم کردن فرصت برای تولیدکنندگان داخلی اعمال می‌شود، اما به نظر من در حال حاضر نباید محدودیتی برای واردات لوازم خانگی وجود داشته باشد.»
او 7 آبان ماه نیز اظهارداشت: «هدف ما از مدیریت عرصه تجارت، حمایت از تولید است. اما حمایت از تولید به این معنا نیست که رقابت را از آنها بگیرد. باید به سمتی حرکت کنیم که در عین رقابت‌پذیر کردن صنایع، فرصت انتخاب را برای مردم فراهم کنیم. بنابراین فکر می‌کنم در آینده مسیر ما مسیری نخواهد بود که به لوازم خانگی به صورت انحصار نگاه کنیم. این فضا برای مردم وجود دارد که انتخاب کنند و برای رقابت پذیر کردن کالاهای ایرانی، با رعایت تعرفه‌های مناسب، ارائه مجوز برای واردات لوازم خانگی انجام خواهد شد.صنعت لوازم خانگی به لحاظ کیفی و کمی به جایگاهی رسیده که می‌تواند با تولیدات خارجی رقابت کند.»
کالای مشابه داخلی نباید وارد شود
اکبر پازوکی، رئیس اتحادیه فروشندگان لوازم خانگی نیز در خصوص احتمال واردات دوباره لوازم خانگی، گفت: «مخالف واردات لوازم خانگی نیستیم اما باید لوازم خانگی با کیفیت همراه با تکنولوژی تولید آنها وارد شود تا زمینه صادرات این محصولات برای کشورمان فراهم شود. از سوی دیگر با توجه به اینکه سرمایه‌گذاری زیادی در صنعت لوازم خانگی صورت گرفته است، کالای مشابه داخلی نباید وارد شود.»
امکان صادرات داریم
حسین شهرستانی، عضو هیأت مدیره اتحادیه لوازم خانگی تهران درباره ممنوعیت واردات لوازم خانگی نیز گفت: «در همه دنیا چند سال واردات ممنوع می‌شود و زمان آن مشخص است و بعد با تعرفه از تولید داخل حمایت می‌کنند و آن تعرفه را هزینه تولید می‌کنند.»
برای آنکه صنعت لوازم خانگی رشد کند، مردم حق انتخاب داشته باشند و رقابت اصولی در بازار لوازم خانگی شکل بگیرد، ضرورت دارد که واردات محدود لوازم خانگی به خصوص کالاهایی که عرضه آنها در بازار کم است، اتفاق بیفتد. صنعت لوازم خانگی طی سال‌های گذشته مسیر توسعه و پیشرفت را بخوبی طی کرده است و اکنون زمینه‌های متعددی فراهم است که ایران در تولید لوازم خانگی با برخی از کشورها به همکاری مشترک برسد. به خصوص روسیه و عمان که زمانی ایران در آن کشورها مونتاژکننده لوازم خانگی بود اکنون می‌تواند با سرمایه‌گذاری مشترک به تولید مشترک برسد.
به طور کلی در این سال‌ها آزاد شدن واردات لوازم خانگی با موافقت‌ها و مخالفت‌هایی مواجه بوده است. موافقان آزاد شدن واردات لوازم خانگی معتقدند این ممنوعیت‌ها باعث محدود شدن انتخاب مصرف کننده شده و به عبارت دقیق‌تر حق مصرف‌کنندگان در این‌گونه تصمیمات نادیده گرفته شده است. همچنین نبود رقابت بین تولیدکنندگان داخلی با خارجی‌ها در آینده منجر به انحصار در صنعت لوازم خانگی و شبیه شدن این صنعت به وضعیت صنعت خودرو می‌شود و کالاهای ایرانی رشد و بهبود کیفیت لازم را نخواهند داشت.موافقان آزاد شدن واردات لوازم خانگی می‌گویند این قانون حقوق مصرف‌کننده را در نظر نگرفته، اما مخالفان معتقدند تولیدکنندگان ایرانی شرایط برابر با تولیدکنندگان خارجی ندارند که بتوانند با آنها رقابت کنند.اما در مقابل، مخالفان آزاد شدن واردات لوازم خانگی معتقدند تجربیات کشورهای دیگر نشان می‌دهد که برای به بلوغ رسیدن یک صنعت باید حداقل چند سال و تا زمانی که تولید داخل به نقطه رقابت برسد، از صنایع حمایت کرد. آنها همچنین می‌گویند برای رقابت تولیدکنندگان داخلی با خارجی‌ها، باید شرایط برابر در زمینه تأمین مالی ارزان، تأمین مناسب مواد اولیه و غیره فراهم شود. اما الان این شرایط برای داخلی‌ها وجود ندارد. نکته دیگر این است که مخالفان واردات معتقدند، واردات محصول نهایی عمق تولید داخل را کاهش می‌دهد و واردات حتماً باید همراه با انتقال فناوری باشد تا به ارتقای وضعیت تولید در کشور کمک کند.
واردات لوازم خانگی از سال ۱۳۹۷ ممنوع است و در حال حاضر عمده کالاهای خارجی موجود در بازار قاچاق هستند که با گارانتی‌های تقلبی فروخته می‌شوند. طبق مصوبه اولیه شورای هماهنگی سران سه قوه در سال ۱۳۹۷ و تمدید آن، ممنوعیت واردات لوازم خانگی تا پایان سال ۱۴۰۰ ادامه داشت، اما این تصمیم به صورت سالانه تمدید شده است.