قائم‌مقام سابق وزیر صمت در امور بازرگانی در گفت‌و‌گو با «ایران اقتصادی» مطرح کرد
رونق تجارت ایران با عراق و افغانستان با تدبیر بانک مرکزی
دولت‌های گذشته در حذف بازارچه‌های مرزی بدسلیقگی کردند
طی سال‌های اخیر به‌خصوص از سال 1397 تاکنون، تجار و فعالان اقتصادی که با کشورهای عراق و افغانستان همکاری مشترک داشتند، از چالش‌های ارزی صحبت می‌کردند و خواهان این امر بودند که سیاستگذاران مشکلات بانکی را حل کنند و همچنین شرایطی فراهم شود که تجار بتوانند با پول ملی طرفین همکاری داشته باشند. این درخواست سال‌ها عنوان می‌شد اما گوش شنوایی نبود که به این خواسته فعالان اقتصادی توجه کند. حال محمدرضا فرزین، رئیس کل بانک مرکزی اعلام کرده است که «مقررات طرح ریال برون مرزی در بانک مرکزی تدوین شده و تاکنون یک یا دو بانک اجرای این طرح را آغاز کرده‌اند و به‌زودی در کل بانک‌های کشور این مهم عملیاتی خواهد شد.» تجار و فعالان اقتصادی از این خبر استقبال گسترده‌ای داشتند و امیدوار هستند با فرمولی که بانک مرکزی در تبادل تجاری دنبال می‌کند، بتوان میزان مبادلات تجاری را افزایش داد و در بازار کشورهای همسایه نفوذ بیشتری هم پیدا کرد. در این خصوص با محمد صادق مفتح، قائم مقام سابق وزیر صمت در امور بازرگانی گفت‌و‌گویی انجام دادیم که در ادامه می‌آید.
اخیراً رئیس کل بانک مرکزی گفته است که طرح ریال برون مرزی ماه‌های زیادی است که در بانک مرکزی در حال بررسی است و با اجرایی شدن آن درخواست صادرکنندگان برای صادرات ریالی به افغانستان و عراق حل می‌شود. در این خصوص چه نظری دارید و آیا مبادله با ریال می‌تواند مشکلات تجار و بازرگانان کشور را حل کند؟
یکی از مهم‌ترین مشکلاتی که تجار در مباحث اسنادی و گمرکات داشتند، مربوط به دلار بود. اگر می‌خواستیم بر اساس ارز کشورهای هدف صادراتی مبادله تجاری داشته باشیم، دامنه نوسان آن بالا بود. بهترین شکل این بود که همکاری تجاری با همسایگان در قالب ریال باشد. در چنین شرایطی موضوع تبدیل دلار به ریال، برگشت دلار، چگونه تاجر رفع تعهد کند و... حل می‌شود. بر این اساس قابل پیش‌بینی است که با فرایند جدید، مشکلات تجار در صادرات حل خواهد شد. این اتفاق یکی از آرزوهای تجار بود که خوشبختانه از سوی بانک مرکزی در حال تحقق است. یقیناً با فرایندی که دولت سیزدهم در پی گرفته است، مشکلات صادرکنندگان کشور حل خواهد شد. با پذیرش ریال، مشکلات تعهدات ارزی و مبادلات مالی حل خواهد شد و عملاً تحریم‌های صورت گرفته، بی‌اثر می‌شود.
این موضوع قابل تعمیم به سایر کشورها هست؟ یعنی می‌توان با سایر کشورها مبادلات ریالی داشت؟
استفاده از ریال با کشورهای قابل پیاده‌سازی است که در زمره همسایگان ما باشند. با سایر کشورها این موضوع سخت‌تر خواهد بود و مستلزم هماهنگی‌های بیشتر است؛ لذا در کوتاه مدت می‌توانیم استفاده از ریال را با اکثر کشورهای همسایه که مبادلات تجاری با آنها داریم، عملیاتی کنیم؛ به‌خصوص روسیه که میزان مبادلات تجاری ما با این کشور افزایشی است. این امر مورد تأیید کارشناسان و صاحبنظران اقتصادی هم هست. استفاده از ریال می‌تواند میزان صادرات کشورمان را افزایش دهد و همچنین قدرت تجار را بیشتر کند. البته باید به این نکته هم توجه کرد که کشور هدف صادراتی باید ریال ایران را بپذیرد. در حال حاضر با مذاکرات صورت گرفته، عراق و افغانستان پذیرفته‌اند. اگر با روسیه وارد چنین فازی شویم، خیلی از مشکلات پولی و بانکی حل خواهد شد و این امر حتی باعث جهش صادرات ایران به روسیه می‌شود.
با توجه به اینکه اخیراً یکسری از شبکه‌های خبری وابسته به امریکا اعلام کرده‌اند که برخورد گسترده علیه انتقال ارز امریکایی به ایران و سایر کشورهای تحریم‌شده خاورمیانه باعث شده ۱۴ بانک عراقی از انجام معاملات دلاری محروم شوند، آیا حذف دلار از مبادلات می‌تواند منجر به تقویت روابط تجاری شود؟
قطعاً این‌گونه خواهد بود. بانک‌های عراق به‌شدت زیر ذره‌بین امریکا هستند؛ لذا همین موضوع سبب می‌شود که تجار نتوانند در بازار این کشور دوست و همسایه حضور قدرتمندانه داشته باشند. دولت عراق تیرماه طی بیانیه‌ای اعلام کرد که «استفاده از پلتفرم الکترونیکی برای نقل و انتقالات خارجی، ایمنی و صحت تراکنش‌های بانکی را در همه ابعاد مطابق با استانداردهای بین‌المللی و قوانین مربوط به پولشویی و تأمین مالی تروریسم تضمین می‌کند و فدرال رزرو و وزارت خازنه‌داری امریکا و نهادهای مالی بین‌المللی نیز عملکرد این پلتفرم را ستوده‌اند. بانک‌های عراق که معاملات دلاری را انجام می‌دهند، می‌توانند همه درخواست‌های حواله را پوشش دهند و بانک مرکزی عراق نیز قدرت پوشش بدون محدودیت و سقف این معاملات را دارد و بانک‌های تحریم‌شده از معاملات دلاری و درخواست‌های آنها تنها هشت درصد از کل حواله‌های (نقل و انتقالات) خارجی را شامل می‌شود.» لذا با استفاده از ریال می‌توان مشکلات را کمتر کرد و به طور قطع این فرایند مورد استقبال دولت عراق هم قرار خواهد گرفت. همچنین مشکلات تجار کشورمان با ورود به مرحله جدید تجاری (استفاده از ریال) به‌شدت کاهش خواهد یافت. موضوع پیش آمده را می‌توان در قالب تهاتر کالا با کالا هم دید اما در قالب ضریب تبدیلی که ریال است.
زمانی‌که وزارت بازرگانی با وزارت صنعت ادغام نشده بود، شما پیشنهاد تهاتر کالا با کشورها را داده بودید، چرا این مهم در سال‌های بعد متوقف شد و دوباره در دولت سیزدهم احیا شد؟
بله، ما خیلی تلاش کردیم که تهاتر کالا با کالا با کشورهای مختلف و به‌خصوص همسایگان فعال شود و همچنین بازارچه‌های مرزی هم نقش‌آفرین شوند. این ایده از وزارت بازرگانی شکل گرفت و قرار بود بستری شود تا صادرات از طریق ریال صورت گیرد. متأسفانه دولت‌های گذشته به بازارچه‌های مرزی بها ندادند و عملاً دیدیم که اکثر آنها حذف شد چرا که دولت‌های گذشته روی خوشی به این ماجرا نشان ندادند. کماکان اعتقاد دارم که بازارچه‌های مرزی یکی از ابزارهای قوی تحریم‌شکن است. در کنار این می‌توان به توسعه و تسهیل صادرات هم دست یافت.
با این اوصاف اعتقاد دارید که با فعال‌سازی بازارچه‌های مرزی می‌توان تحریم‌ها را بی‌اثر کرد؟
بله. یکی از مؤثرترین ابزارها در کاهش تبعات تحریم، فعال‌سازی بازارچه‌های مرزی است. این بازارچه‌ها با فلسفه بی‌اثرکردن تحریم‌ها ایجاد شده بودند که متأسفانه دولت‌های قبل آن را غیرفعال کردند. با همت دولت سیزدهم و بخش‌های مرتبط می‌توان بازارچه‌ها را فعال و با سرعت بر میزان صادرات کشور افزود. اگر بازارچه‌های مرزی فعال شود، عملاً تهاتر کالا هم عملیاتی می‌شود. در آن سال‌ها برای آنکه جلوی قاچاق کالا گرفته و مبادلات تجاری قانونمند شود، موضوع ایجاد بازارچه‌های مرزی مطرح شد. در خیلی از مرزها چون عراق، ترکیه و... تجارت غیرقانونی (قاچاق) وجود دارد ولی با بازارچه‌های مرزی می‌توان قاچاق را کاهش داد. باید پذیرفت که هیچ‌کدام از مرزنشینان و مردم به دنبال فعالیت و کار غیرقانونی نیستند و لذا اگر بسترهای فعالیت فراهم شود، مرزنشینان از بازارچه‌های مرزی استقبال وسیعی خواهند کرد. با بازارچه‌های مرزی می‌توان قاچاق کالا را کاهش داد. این موضوع در خیلی از کشورها در حال اجرا شدن است. بر این اساس باید از تجربیات مفید کشورها استفاده کنیم. در آن سال‌ها این اتفاق مثبت (ایجاد بازارچه مرزی) را بررسی و منطبق با قوانین خودمان آن را بومی‌سازی کردیم.
بــــرش
چرا ایده ایجاد بازارچه‌های مرزی در دولت گذشته متوقف شد و عملاً دیگر شاهد فعالیت بازارچه‌های مرزی نبودیم؟
موضوعات متفاوتی باعث توقف فعالیت بازارچه‌های مرزی شد، اما اگر بخواهم در یک جمله بگویم، بدسلیقگی برخی از مدیران و دولت‌ها باعث شد که بازارچه‌های مرزی کارکرد خود را از دست بدهند. اگر در آن دوره به میزان منفعت و زیان بازارچه‌های مرزی دقت می‌شد، هنوز شاهد فعالیت بازارچه‌های مرزی بودیم. در هر کاری امکان بروز خطا و فساد وجود دارد اما نباید صورت مسأله آن را پاک کرد. به صرف اینکه در بازارچه‌های مرزی احتمال قاچاق وجود دارد نباید بازارچه‌های مرزی را تعطیل می‌کردیم؛ مگر اکنون قاچاق لوازم خانگی از بانه نداریم؟ قطعاً قاچاق وجود دارد. لذا با استمرار فعالیت بازارچه‌های مرزی می‌توانستیم شرایط را به مرور زمان ساماندهی کنیم. سؤال من این است که چرا دشمن تحریم می‌کند؟ هدف دشمن این است که با تحریم، کمبود کالا در کشور ایجاد کند و نارضایتی مردم را سبب شود؛ کمبود کالا خسارت بسیار بیشتری نسبت به گرانی کالا دارد. اگر کالا باشد اما گران، قطعاً خیلی بهتر از آن است که کالا نباشد؛ لذا در شرایط تحریمی باید به مقوله عنوان‌شده توجه مضاعف شود.