نحوه نظارت بورس‌های اوراق بهادار بر فعالیت‌های معاملاتی سرمایه‌گذاران
سیستم نظارتی بورس‌های جهان چگونه کار می‌کند
در حالی که طی ماه‌های گذشته نظارت‌های سازمان بورس بر معاملات بازار تشدید شده است، روز چهارشنبه هفته گذشته مسئولان این سازمان برای نخستین بار اسامی متخلفان بورسی را منتشر کردند. اقدامی که می‌تواند تأثیر مثبتی بر شفافیت بازار و همچنین حفظ منافع سهامداران داشته باشد.
جلوگیری از تخلفات بازار و معاملات غیرمنصفانه یکی از مؤلفه‌های حیاتی در عملکرد بورس‌های اوراق بهادار است چراکه رخداد هرگونه تخلف معاملاتی منجر به از دست رفتن اعتماد سرمایه‌گذاران به بازار و در نتیجه مشارکت ضعیف آنها در بازار و عملکرد ضعیف بازار خواهد شد. نظارت بر بازار، نقش مهمی در پیش‌بینی مخاطرات احتمالی بازار سرمایه ایفا کرده و به عنوان یک اقدام پیشگیرانه با هدف شناسایی و جلوگیری از تخلفات احتمالی بازار ناشی از فعالیت‌های معاملاتی غیرعادی در نظر گرفته می‌شود.
نظارت بر معاملات اوراق بهادار توسط نهادهای مختلفی انجام می‌شود که از جمله می‌توان به خود بورس‌های اوراق بهادار اشاره کرد. بورس‌های اوراق بهادار دارای واحدی تحت عنوان نظارت بر بازار یا معاملات بوده و از این طریق تمامی معاملات اوراق بهادار را تحت نظارت قرار می‌دهند. این واحد برای بهبود شفافیت بازار و حمایت از منافع سرمایه‌گذاران، اقدامات نظارتی مختلفی را انجام می‌دهد از جمله اینکه به منظور حصول اطمینان از انطباق تمامی سفارش‌ها و معاملات انجام شده با قوانین و مقررات معاملاتی، پارامترهای مختلفی را مورد بررسی قرار داده و هرگونه تناقض و رفتارهای غیرعادی در معاملات اوراق بهادار را شناسایی و در صورت لازم اقدامات لازم را اتخاذ می‌کند. بورس‌های مختلفی از جمله بورس‌های اوراق بهادار هند، مالزی، تایلند و استانبول مورد بررسی قرار گرفته‌اند.
براساس پژوهشی که توسط معاونت توسعه شرکت بورس اوراق بهادار تهران صورت گرفته است، نحوه نظارت بر فعالیت‌های معاملاتی سرمایه‌گذاران در بورس‌های اوراق بهادار از دغدغه‌های مهم مسئولان بازار سرمایه هر کشوری، حصول اطمینان از یکپارچگی بازار و ایجاد بازاری شفاف و منصفانه در زمینه انجام معاملات است که برای محقق شدن آن، اقدامات مختلفی را اتخاذ کرده‌اند. از جمله اقدامات انجام شده توسط نهادهای مسئول شامل مقام ناظر، بورس‌های اوراق بهادار و کارگزاران، نظارت بر فعالیت‌های معاملاتی سرمایه‌گذاران است که هدف آنها شناسایی و جلوگیری از رفتارهای غیرقانونی و نادرست در بازار است. انجام برخی از رفتارهای غیرقانونی همچون دستکاری بازار، یکپارچگی بازار را تهدید کرده و منجر به از بین رفتن شفافیت بازار، ایجاد بازارهای کاذب و تضعیف اعتماد عمومی به بازارهای سرمایه می‌شود. برای جلوگیری از چنین رفتارهای نادرست و گمراه کننده‌ای در بازار، اتخاذ اقدامات نظارتی توسط نهادهای مسئول ضروری است.
نظارت بر فعالیت‌های معاملاتی سرمایه‌گذاران به نهادهای مسئول اجازه می‌دهد تا اقدامات مناسبی را برای جلوگیری از انجام چنین رفتارهای نادرستی اتخاذ کنند. گسترش و عمیق‌تر شدن بازارهای سرمایه، ارتقای یکپارچگی بازار و حمایت از منافع سرمایه‌گذاران باعث شده است تا مسئولان بازار سرمایه تمام تلاش‌های خود را در راستای بهبود فرایند نظارت بر معاملات به کار گیرند. بدین منظور، در برخی از بورس‌های اوراق بهادار همچون بورس سنگاپور، بورس‌های هند، بورس ژاپن و غیره، از نظارت‌های چندلایه در معاملات اوراق بهادار استفاده می‌شود، به این معنی که هر یک از نهادهای مسئول شامل مقام ناظر، بورس‌های اوراق بهادار و کارگزاران دارای وظایفی در زمینه نظارت بر فعالیت معاملاتی سرمایه‌گذاران هستند. لازم به ذکر است که کارگزاران بخش مهمی از نظارت بر فعالیت‌های معاملاتی سرمایه‌گذاران را برعهده دارند و در صورت مشاهده هرگونه سوءرفتار و تخلفات احتمالی در بازار، موظفند فعالیت‌های معاملاتی را صرفنظر از اینکه از طرف معامله‌گران آنها یا مشتریان آنها انجام شده‌اند، مورد بررسی قرار داده و گزارش‌های مورد نیاز را به مقام ناظر و بورس ارائه کنند. بورس‌های اوراق بهادار از طریق واحد نظارت بر بازار خود اقدام به نظارت بر معاملات می‌کنند. این واحد در راستای حفظ یکپارچگی بازار و حمایت از منافع سرمایه‌گذاران، تمام فعالیت‌های معاملاتی را به صورت لحظه‌ای و با استفاده از سیستم‌های نظارتی پیشرفته، تحت نظارت قرار می‌دهد تا هرگونه سوءرفتار و تخلفات احتمالی بازار را به صورت لحظه‌ای شناسایی کرده و اقدامات مناسبی را اتخاذ کند. واحد نظارت بر بازار در صورت رخداد هرگونه فعالیت معاملاتی مشکوک از جمله انجام معاملات غیرمنصفانه و دستکاری بازار، می‌تواند معاملات اوراق بهادار در بخش یا بازار خاص را برای یک دوره زمانی به حالت تعلیق درآورده یا انجام معاملات روی آن اوراق بهادار را ممنوع اعلام کند.
بورس‌های اوراق بهادار هند
بورس‌های اوراق بهادار هند به منظور اطمینان از یکپارچگی بازار و منصفانه بودن معاملات دارای سازکار نظارتی مؤثر و کافی از جمله سیستم نظارتی پیشرفته هستند که این امکان را برای بورس‌ها فراهم می‌کند تا بتوانند در راستای تسهیل شناسایی دستکاری و سوءرفتارهای احتمالی بازار، اقدامات بموقع و فعالانه‌ای اتخاذ کنند. سیستم نظارتی پیشرفته در بورس‌های اوراق بهادار هند، نقش مهمی در حفظ یکپارچگی و منصفانه بودن بازار ایفا می‌کند. این سیستم به شناسایی و جلوگیری از دستکاری بازار، معاملات نهانی و سایر فعالیت‌های متقلبانه کمک می‌کند. سیستم نظارتی در بورس‌های اوراق بهادار هند به صورت لحظه‌ای، معاملات را تحت نظارت قرار داده و از فناوری و الگوریتم‌های پیشرفته برای تجزیه و تحلیل اطلاعات بازار، شناسایی الگوهای معاملاتی مشکوک و اعلام هشدارهای معاملاتی برای بررسی بیشتر استفاده می‌کند. این سیستم پارامترهای مختلفی مانند تغییرات قیمت، حجم معاملات، اطلاعات دفتر سفارش و اطلاعات مربوط به انجام معاملات را برای شناسایی هرگونه بی‌نظمی یا سوءاستفاده‌های احتمالی در بازار مورد بررسی قرار می‌دهد. همچنین سیستم نظارتی در بورس‌های اوراق بهادار هند، انطباق با الزامات نظارتی و قوانین بازار را تضمین می‌کند. این سیستم توسط گروه‌های نظارتی اختصاصی اداره می‌شود که مسئول نظارت و بررسی هرگونه فعالیت مشکوک هستند. این گروه‌ها برای حفظ یکپارچگی بازار و انجام اقدامات مناسب در برابر هرگونه تخلف، همکاری نزدیکی با فعالان بازار و مقام‌های ناظر دارند.
بورس اوراق بهادار تایلند
شرکت‌های پذیرفته شده در بورس موظفند هرگونه اطلاعات بااهمیت را از طریق سیستم افشای اطلاعات بورس تایلند برای سرمایه‌گذاران و سایر ذی‌نفعان افشا کنند. این الزام تضمین می‌کند که با همه سرمایه‌گذاران منصفانه و عادلانه رفتار شود. هنگامی که اطلاعات با اهمیت از طریق سیستم افشای اطلاعات بورس تایلند افشا نمی‌شود و احتمالاً بر قیمت سهام تأثیر می‌گذارد (به عنوان مثال، شایعات مربوط به ادغام و تملیک یا افشای درآمد خالص فعلی شرکت)، واحد نظارت بر بازار بورس تایلند بلافاصله از شرکت درخواست تأیید و شفاف‌سازی اطلاعات را می‌کند و از شرکت می‌خواهد تا اطلاعات بااهمیت، دقیق و کافی را در مورد موضوع موردنظر برای همه سرمایه‌گذاران از طریق سیستم افشای اطلاعات بورس افشا کند. این امر اطمینان حاصل می‌کند که همه سرمایه‌گذاران، دسترسی یکسان به اطلاعات داشته و از معاملات دارندگان اطلاعات نهانی جلوگیری می‌کند.
در صورت انتشار شایعاتی یا اطلاعات نادرست در مورد یک شرکت پذیرفته شده در بورس یا درباره قیمتگذاری اوراق بهادار شرکت، به قصد گمراه کردن سرمایه‌گذاران، واحد نظارت بر بازار بورس تایلند باید آن را به کمیسیون بورس و اوراق بهادار گزارش دهد.
بورس مالزی
تمرکز واحد نظارت بر بازار بورس مالزی بر این است تا اطمینان حاصل شود که بازار به شیوه‌ای منصفانه و منظم عمل می‌کند تا از این طریق بتواند فرایند کشف قیمت کارا و حمایت از سرمایه‌گذاران را ارتقا دهد. هدف این واحد، تشخیص سریع و اقدام سریع است که این امر از طریق انجام اقدامات نظارتی پویا و به موقع، نظارت لحظه‌ای، نظارت پس از انجام معامله و تجزیه و تحلیل فعالیت‌های معاملاتی بازار سهام و مشتقات امکانپذیر است. واحد نظارت بر بازار بورس مالزی، نظارت بر فعالیت‌های معاملاتی را به صورت لحظه‌ای و با استفاده از سیستم نظارت پیشرفته SMARTS انجام می‌دهد. سیستم نظارتی بورس مالزی قادر است تا طیف گسترده‌ای از سوءرفتارهای احتمالی بازار را به صورت لحظه‌ای شناسایی کند. واحد نظارت بر بازار بورس مالزی دارای قوانین روشن و جامعی در مورد انواع سوءرفتارها و تخلفات بازار است که به واحد نظارت این امکان را می‌دهد تا هرگونه سوءرفتار احتمالی بازار را به سرعت شناسایی و اقدامات مناسب را اتخاذ کند. اتخاذ اقدامات نظارتی بعد از شناسایی سوءرفتارها و تخلفات بازار توسط واحد نظارت بر بازار منجر به حفظ یکپارچگی بازار می‌شود. از جمله سوءرفتارها و تخلفات بازار می‌توان به حقه‌بازی پیش‌دستی در سفارش‌های مشتری، لایه‌بندی، معاملات دارندگان اطلاعات نهانی، انجام معاملات در لحظات پایانی بازار و غیره اشاره کرد.
بورس استانبول
بورس استانبول تمام فعالیت‌های بازار سرمایه از جمله حساب‌ها و سیستم‌های مؤسسات فعال در بازار سرمایه که دارای مجوز معاملات در بورس استانبول هستند را مورد بازرسی و نظارت قرار می‌دهد. از طرف دیگر، ناشرانی که اوراق بهادار آنها در بورس استانبول معامله می‌شود و همچنین اشخاص حقیقی و حقوقی که اقدام به معامله در بورس استانبول می‌کنند، در راستای انطباق آنها با قوانین و مقررات، به طور منظم توسط بورس استانبول تحت نظارت قرار می‌گیرند. به منظور حصول اطمینان از اجرای مطمئن، شفاف، منصفانه و رقابتی معاملات، شناسایی معاملات غیرقانونی و تغییرات غیرعادی در قیمت و حجم معاملات، بورس استانبول اقدام به نظارت بر تمامی معاملات و گزارش‌دهی آن از طریق سیستم نظارت الکترونیکی می‌کند. بورس استانبول دارای سیستم نظارتی پیشرفته نظارت بر معاملات بوده و توانایی اتخاذ هرگونه اقدامات پیشگیرانه در راستای حصول اطمینان از انجام کلیه معاملات بورس در فضایی قابل اعتماد، شفاف، کارآمد، منصفانه و رقابتی و شناسایی معاملات غیرقانونی را دارد. با توجه به تخلفات، خطاها و اقدامات متقلبانه‌ای که در جریان فعالیت‌های نظارتی شناسایی می‌شوند، بورس می‌تواند به اشخاص خاطی هشدار داده و از آنها بخواهد که تخلفات خود را اصلاح کنند. همچنین بورس می‌تواند طبق مقررات، تنبیهات انضباطی را برای متخلفان در نظر بگیرد.