گزارش «ایران اقتصادی» از جبران عقب‌ماندگی دولت گذشته در صنایع استراتژیک
خداحافظی صنعت سیمان با بحران‌های 1392تا 1400
زمانی‌که دولت سیزدهم استقرار یافت، چالش‌های صنعتی پرشماری جلوی پای اقتصاد ایران بود. یکی از این مشکلات که تا نیمه اول سال 1400، ادامه پیدا کرد، مربوط به صنعت سیمان بود. قیمت هر پاکت سیمان در اواخر دولت گذشته 5برابر شده بود و حتی در مرحله‌ای به سهمیه‌بندی رسید. علت اصلی جهش قیمت سیمان، کاهش تولید بود. کمبود برق و گاز باعث شد سیمانی‌ها از هدف تولید خود دور بمانند و قاعدتاً در شرایطی که توازن عرضه و تقاضا به‌هم بریزد، قیمت‌ها به سرعت در بازار دستخوش تغییر می‌شود. کاهش تولید سیمان سه خسارت جدی به اقتصاد ایران وارد کرد؛ اول خواب پروژه‌های عمرانی به خصوص راهسازی، دوم ناتوانی در تأمین نیاز بازار و سوم کاهش چشمگیر صادرات بود. در شرایطی که صادرکنندگان سیمان می‌توانستند از رونق ساخت و ساز در کشورهای عراق، افغانستان، قطر و... استفاده کنند، صادرات سیمان به پایین‌ترین حد خود رسید و کشورهای رقیب به سرعت سهم ایران را از آن خودشان کردند.
دولت سیزدهم برای‌آنکه از بحران‌های پیش آمده فاصله بگیرد، سعی کرد که برق واحدهای تولیدکننده سیمان را تأمین کند. بر این اساس سال گذشته تولیدکنندگان توانستند 13 میلیون تن سیمان صادر و 60 میلیون تن نیاز داخلی را تأمین کنند. در حال حاضر ظرفیت تولید سیمان کشور 90 میلیون تن است، ضمن اینکه با تکمیل 13 پروژه نیمه تمامی که وجود دارد به ظرفیت یاد شده حدود 9 میلیون تن افزوده خواهد شد.
بازار سیمان که از ابتدای فعالیت دولت سیزدهم تاکنون، آرامش را به خود دیده و قیمت‌ها دستخوش تغییر نشده است، در دولت قبل از روحانی جان گرفت. در دولت‌های نهم و دهم، کارخانه‌های سیمان با هدف خودکفایی در این محصول استراتژیک ایجاد شد و ایران توانست در لیست صادرکنندگان سیمان قرار گیرد. اما در دولت‌های یازدهم و دوازدهم صنعت سیمان بشدت تضعیف و تولیدات کاهشی شد. دوره طلایی صنعت سیمان در دهه 80 و اوایل دهه 90 بوده است؛ در دهه 80 ایران به رتبه چهارم جهان در تولید سیمان صعود کرده بود و با کم کاری‌های دولت گذشته که دولت سیزدهم در حال جبران آن است این جایگاه به رتبه ششم جهان رسیده است.
در ۹ ماهه سال‌جاری تولیدکنندگان موفق شدند ۱۰.۵ میلیون تن سیمان به ۲۵ کشور از جمله عراق، کویت، افغانستان پاکستان و سوریه صادر کنند و پیش‌بینی‌ها بر این است که تا پایان سال‌جاری میزان صادرات سیمان ایران به 14.5 میلیون تن برسد. بدین جهت سیمانی‌ها در کارنامه کاری دولت سیزدهم، شاگرد اول بودند و توانستند با وجود تحریم‌ها و مشکلات تأمین برق، عملکرد خوبی داشته باشند.
اگر دولت روحانی در 8سال فعالیت خود به فکر ایجاد نیروگاه بود، صنعت سیمان در تابستان با قطعی برق روبه‌رو نمی‌شد و می‌توانست نیاز کشور را به راحتی تأمین کند.
نرخ رشد ظرفیت نیروگاهی کشور از سال ۸۹ تا ۹۹ به‌طورکلی نزولی بوده و از ۸.۸ درصد در سال ۸۹ به ۲.۲ درصد در سال ۹۹ کاهش یافته و به این ترتیب رشد متوسط سالانه در ۱۰ سال گذشته 3 درصد بوده است. همچنین در پنج سال آخر دولت روحانی سهم بخش تولید از مجموع سرمایه‌گذاری انجام شده حدود ۱۵ درصد بوده است. لذا معادل ارزی سرمایه‌گذاری انجام‌شده نشان می‌دهد که روند سرمایه‌گذاری از سال ۸۷ نزولی شده و از ۶.۵ میلیارد دلار به ۰.۶۳ درصد میلیارد دلار در سال ۹۹ رسیده است. رئیس هیأت‌مدیره سندیکای صنعت برق درباره سرمایه‌گذاری در این صنعت معتقد است که طی یک‌دهه اخیر افت سرمایه‌گذاری را شاهد بودیم به‌طوری‌که از ۶.۵ میلیارد دلار در سال ۸۵ به ۶۳۰ میلیون دلار در سال ۹۹ رسیده است.
در دولت گذشته بسیاری از پروژه‌ها به خاطر عدم تأمین سیمان امکان رشد نداشت ولی با اقدامات صنعتگران و تولیدکنندگان در دولت سیزدهم این محدودیت‌ها حذف شد و به عنوان پیشقراول صنعتی الگوی بسیاری از صنایع از جمله فولاد و صنایع دیگر شد.کارشناسان و فعالان این حوزه اعتقاد دارند که سیاست‌های سیدرضا فاطمی امین، وزیر سابق صمت باعث شد که صنعت سیمان نجات پیدا کند و البته همکاری مناسب دو وزارتخانه صمت و نیرو در مقطع فعلی هم سبب شده که تولیدکنندگان سیمان به آرامش برسند.
علی اکبر محرابیان، وزیر نیرو که خود یکی از حامیان جدی خودکفایی در تولید سیمان بود و در دولت احمدی‌نژاد از تولیدکنندگان حمایت تمام قد کرد درباره حال و روز صنعت سیمان در دولت سیزدهم، گفت: پیش از دولت سیزدهم و با شروع کار در سال ۱۴۰۰ با یک ناترازی بسیار عمیقی در تأمین انرژی برق در صنایع بویژه صنعت سیمان روبه‌رو بودیم اما در دو سال گذشته سعی کردیم که محدودیت انرژی برای صنایع سیمان نداشته باشیم.در سال‌های ۱۴۰۱ و ۱۴۰۲ جلسه‌هایی با انجمن صنعت سیمان برگزار کردیم تا با بهره از ظرفیت فناوری‌ها، انرژی صنعت را تأمین کنیم تا محدودیت انرژی به محدودیت تولید منجر نشود.صنعتگران نشان دادند با اقدامات خاص می‌توانند مدیریت مصرف داشته باشند به گونه‌ای که اگر وضعیت تولید در صنعت سیمان را در تابستان و آذر ماه مقایسه کنیم، مشخص می‌شود که محدودیت‌های انرژی نداشتیم.
وی ادامه داد: در تابستان ۱۴۰۰ به خاطر پیشی گرفتن تقاضا بر تولید و کمبود انرژی ۴۳۴ درصد قیمت سیمان در بورس بالا رفت ولی در تابستان امسال خط صافی را طی کرد، نوسان‌ها جزئی بود که نشانگر مدیریت تولید صنعت سیمان است.در ساعت‌های اوج مصرف از صنایع درخواست کردیم مصرف را مدیریت کنند. اصل مدیریت انرژی توسط صنایع انجام شد.
وی با بیان اینکه صنعت سیمان، زیرساخت همه زیرساخت‌های کشور است، گفت: اگر کارخانجات ارزشمند سیمان را نداشتیم از توسعه عمرانی و اقتصادی محروم بودیم ضمن اینکه بسیاری از صنایع با الگوپذیری از صنعت سیمان در رسته‌های مختلف سرمایه‌گذاری کردند و حاصل آن برخورداری کشور از ظرفیت صنعتی است. اکنون استانی نداریم که از خدمات صنعت سیمان بی‌بهره باشد، همچنین پروژه‌هایی در خارج از کشور توسط صنعتگران سیمان اجرا شد. همچنین کارخانجات تولیدات سیمان از یک سو و حلقه‌های ارزش و صنایع پایه و مهندسی این صنعت از سوی دیگر جزو خانواده صنعت سیمان محسوب می‌شوند.
وزیر نیرو کمبود سیمان را یکی از دلایل پروژه‌های عمرانی در کشور عنوان کرد و گفت: ما سال‌هایی پشت سر گذاشتیم که به خاطر کمبود تولید سیمان بسیاری از پروژه‌ها در زمانبندی معین نتوانستند سرعت بگیرند، ضمن اینکه تولید محدود و صادرات هم بسیار کم بود.
حمید فرمانی، رئیس انجمن صنعت سیمان کشور نیز از همکاری وزارت نیرو در تأمین انرژی مورد نیاز صنعت در سال‌جاری و بویژه در تابستان امسال و عدم محدودیت‌های قابل توجه در مصرف برق همچون روال سال‌های گذشته که منجر به اختلال فعالیت این صنعت می‌شد، گفت: علیرغم اینکه انتظار داشتیم در تابستان امسال، به‌سبب محدودیت در تأمین انرژی، با کاهش تولید روبه‌رو شویم اما با همکاری وزارت نیرو، خوشبختانه افزایش ۱۲ درصدی در تولید سیمان را توانستیم محقق کنیم.
وی تصریح کرد: با این افزایش تولید، از نوسان قیمت‌ها نیز جلوگیری شد؛ به‌گونه‌ای که میانگین قیمت سیمان در ابتدای تابستان تا پایان آن در کل کشور از ثبات برخوردار بود و تنها در برخی مناطق، آن هم به صورت جزئی (نوساناتی) وجود داشت که رفع شد.امسال نیاز داخل و صادراتی سیمان به طور کامل تأمین شد و حدود 200 هزار تن سیمان بدون تقاضا هم به انبارها رفت.2.5 سال پیش به واسطه قطع برق کارخانه‌ها سیمان در بازار کمیاب شد و قیمت آن تا 5 برابر افزایش یافت. بدین جهت اطلاعات بورس کالا از قیمت سیمان گواهی می‌دهد که طی دو سال گذشته بازار سیمان جهش قیمتی را تجربه نکرده و همواره عرضه از تقاضا بیشتر بوده است.
این مقام صنفی- صنعتی ضمن تأکید بر اینکه صنعتگران اقدام به تولید سیمان می‌کنند تا برای تأمین نیاز کشور مجبور به واردات نباشیم، گفت: در حال حاضر ظرفیت اسمی تولید سیمان در کشور ۹۰ میلیون تن است که ۷۲ میلیون تن ظرفیت تولیدی وجود دارد.
رئیس انجمن کارفرمایی صنعت سیمان کشور مهمترین موضوع در صنعت سیمان را «تأمین انرژی پایدار» دانست و اظهار کرد: با توجه به اینکه وزارت نیرو در تولید برق، با محدودیت‌هایی روبه‌رو است، از این‌رو ما وارد فضای ایجاد نیروگاه‌های خود شده‌ایم تا سال آینده بتوانیم بخشی از انرژی مورد نیاز خود را توسط این نیروگاه‌ها تأمین کنیم. این در حالیست که سرمایه‌گذاران نیز برای تأسیس این نیروگاه‌ها اعلام علاقه‌مندی کرده تا بتوان نیاز صنعت سیمان را با تأمین انرژی پایدار مرتفع کرد.