لزوم هموارسازی توسعه تولید ماهی تیلاپیا
سال‌ها مخالفت‌های محیط زیست اجازه نداده این صنعت مهم که در بسیاری از کشورها و حتی همسایگان ما عامل توسعه تولید و اشتغال شیلاتی بوده به‌صورت سالم شکل گیرد
نفیسه امامی
روزنامه نگار
ماهی تیلاپیا ماهی پرورشی ایده‌آلی از جهت سوددهی و دومین ماهی پرتولید جهانی است. این ماهی پرورشی نیاز به مراقبت زیادی ندارد و خیلی سریع رشد می‌کند و رژیم‌غذایی آن از سبزیجات ارزان قیمت تأمین می‌شود. همین ویژگی‌های تیلاپیا سبب شده است که تولید این محصول غذایی کاملاً مقرون به صرفه باشد، به طوری که می‌تواند به راحتی با سایر غذاهای دریایی رقابت کند.
طی 14 سال اخیر ماهی تیلاپیا به کشور وارد شده و به‌صورت آزمایشی توسط مؤسسه تحقیقات علوم شیلاتی کشور مورد تحقیق و بررسی قرار گرفته تا اینکه از سال 1397 بعد از صدور مجوز توسط سازمان حفاظت محیط زیست، پرورش آن در پنج استان یزد، سمنان، قم، خراسان جنوبی و رضوی توسط بخش خصوصی آغاز شد. در سال 1399 به‌دلیل مخالفت معاون وقت سازمان محیط زیست، توسعه مزارع پرورشی تیلاپیا متوقف شد اما با تمهیدات اندیشیده شده توسط هیأت مقررات‌زدایی، قفل‌های توسعه این ماهی ارزشمند باز شد و بدون هیچ محدودیتی در استان‌های فوق در حال تولید است به طوری که در سال 1400 حدود 730 تن و در سال 1401 حدود 840 تن از این گونه در چهار استان کشور تولید شد.
بنابر آمار سازمان شیلات، طی سال‌های ۹۶ و ۹۷ بیش از ۷۵ هزار تن تیلاپیا وارد کشور شد و این میزان واردات در سال گذشته به ۱۰ درصد آمار مذکور رسید.
با وجود آنکه تیلاپیا در دنیا به ماهی فقرا معروف است، اما در سال‌های قبل به سبب تخصیص ارز ترجیحی به میزان قابل توجهی وارد کشور شد که در پی اعتراض مکرر تولیدکنندگان قزل‌آلا، با اعمال تعرفه، واردات کاهش یافت. در مقابل مسئولان با تولید این گونه در ۴ استان، به‌دنبال ایجاد ارزش افزوده در داخل و کاهش خروج ارز از کشور هستند که باتوجه به ایرادات وارده از طرف سازمان محیط زیست، باید منتظر ماند و دید که آیا این امر به نتیجه می‌رسد یا خیر؟
تولید تیلاپیا به صرفه نیست
آرش نبی‌زاده مدیرعامل اتحادیه تعاونی ماهیان سردآبی در گفت‌و‌گو با «ایران» درباره وضعیت تولید و پرورش ماهی تیلاپیا با توجه به سنگ‌اندازی‌هایی که پیرامون مسائل محیط زیستی می‌شود، گفت: وضعیت تولید تیلاپیا چندان رونقی ندارد و میزان تولید در تمام مزارع موجود کمتر از ۵۰۰ تن است. اگرچه رسیدن به عدد ۲۰ هزار تن تولید تا سال ۱۴۰۵ هدفگذاری شده اما دسترسی به تولید 20 هزار تن تا آن موقع تقریباً محال است.
وی با اشاره به واردات تیلاپیا از کشورهای دیگر بخصوص چین افزود: واردات این ماهی در سال گذشته حدود ۴۰۰ تن فیله ماهی معادل ۱۲۰۰ تن ماهی کامل بوده است که تماماً از چین بود و در مقایسه با اوج واردات ثبت شده برای این ماهی که حدود ۱۲ هزار تن فیله بود، این میزان واردات عملاً خیلی کاهش یافته است.
خدایی تولید و پرورش تیلاپیا را با صرفه اقتصادی در کشور همراه ندانست و افزود: در دسترس نبودن بچه ماهی خالص تک جنس، کوچک بودن مقیاس واحدها و بالا بودن هزینه سر بار تولید، در دسترس نبودن غذای اختصاصی ماهی تیلاپیا، عدم تخصص لازم در رعایت بیوتکنیک پرورش این ماهی و وجود ضایعات بیش از حد نرمال در هنگام فیله کردن به‌دلیل عدم مهارت کافی کارگران فرآوری، از مهم‌ترین دلایل با صرفه نبودن پرورش تیلاپیا محسوب می‌شود.
مدیرعامل اتحادیه تعاونی ماهیان سردآبی تأکید کرد: باید نرم‌های پرورش اصلاح شود و همه عواملی که ذکر شد حل شود، آنگاه احتمالاً تولید، اقتصادی خواهد بود. از همه مهم‌تر تعیین تکلیف روش پرورش است؛ روش بایوفلاک یا رس(RAS) یا هیچکدام!! این سؤالی است که هنوز برای پرورش دهنده روشن نشده و مؤسسه تحقیقات و سازمان شیلات در مورد این روش‌ها به اجماع نرسیده‌اند و مردم در این زمینه دچار سردرگمی هستند.
بــرش
هدفگذاری تولید ۲۰هزار تنی تیلاپیا
تا سال ۱۴۰۵ محال است
در حال حاضر تولید این ماهی اختصاصی نیست، یعنی پرورش‌دهندگان توان تولید ماهی با سایز درشت که نیاز بازار است را ندارند. بچه ماهی خالص یکدست نیست و بسیاری از آنها نر هستند و وزن بیشتر از ۴۰۰ گرم نمی‌گیرند، یعنی غذا می‌خورند ولی رشد نمی‌کنند. سایزهای کوچک هم فیله‌پذیری خوبی ندارند و مورد پسند بازار نیستند. این نوع تولید هم گران است و قابلیت رقابت با قزل‌آلا و ماهیان گرمابی و همچنین تیلاپیای وارداتی را ندارد.
باید راه را برای توسعه صحیح و اصولی صنعت تیلاپیا هموار کرد، سال‌ها مخالفت‌های بی‌منطق محیط زیست بزرگ‌ترین عامل این سردرگمی بوده و اجازه نداده این صنعت مهم که در بسیاری از کشورها و حتی همسایگان ما عامل توسعه تولید و اشتغال شیلاتی بوده به‌صورت سالم شکل گیرد.