بانک مرکزی با پیش‌فروش ارز بر بازار مسلط می‌شود
ابزارهای معاملاتی به بانک مرکزی کمک می‌کند تا تمامی نیازهای سرمایه‌گذاری ارزی را در مرکز مبادله پوشش دهد
صندوق تثبیت ارزی، از ابزارهای بانک‌های مرکزی برای کنترل ارز موجود در بازار به حساب می‌آید. به این معنا که برای جلوگیری از خروج بی‌رویه، عرضه و تقاضای ارز توسط این صندوق مدیریت می‌شود و علاوه‌بر آن، از افزایش‌های ناگهانی نرخ ارز و هیجانات بازار نیز جلوگیری خواهد کرد. بزودی «صندوق تثبیت ارزی» در مرکز مبادله ارز و طلای ایران نیز راه‌اندازی می‌شود تا بانک مرکزی در مواقع بحران، منابع لازم را در اختیار داشته باشد و از روش‌های مختلف برای ثبات بازار ارز در کشور استفاده کند. در کنار این صندوق، ابزارهای دیگری چون اوراق سلف ارزی و فیوچرز هم بزودی وارد مرکز مبادله خواهند شد تا عمق این بازار گسترش یابد و بانک مرکزی با بهره‌گیری از ابزارهای مشتقه، امکان مدیریت بهتر بازار را داشته باشد. در رابطه با این موضوع، با عباسعلی حقانی نسب، کارشناس ارشد اقتصادی گفت‌وگویی شده که در ادامه می‌خوانید.
پس از راه‌اندازی مرکز مبادله ارز و طلا، بانک مرکزی به دنبال ایجاد و استفاده از ابزارهای معاملاتی برای بهبود کارکرد این مرکز از جمله اوراق سلف ارزی است که بزودی رونمایی می‌شود؛ تحلیل شما از ایجاد ابزارهای معاملاتی در این مرکز چیست؟
به هر اندازه که ابزارهایی مانند قراردادهای آتی افزایش یابد و بر اساس آنها بتوان آینده نرخ ارز را مورد پیش‌بینی قرار داد، هم برای شرکت‌ها که در زمینه واردات مواد اولیه کار می‌کنند و هم برای صادرکنندگان، شرایط مطلوب‌تری را رقم خواهد زد و شرایط کار به طور کلی بهبود پیدا می‌کند. در دوره‌ای به سر می‌بریم که نوسان ارزی باعث شده، فعالان اقتصادی در زمینه کاری خود با دردسرهایی مواجه شوند. بنابراین بانک مرکزی می‌تواند زمینه پیش‌فروش ارز یا حتی فروش سلف ارزی را فراهم آورد.
در این رابطه تعداد ارزهایی که برای پیش فروش مورد نظر هستند، بسیار اهمیت دارد که در این باره هنوز اطلاعاتی انتشار پیدا نکرده است. ولی با این حال، بانک مرکزی حداقل این فرصت را پیدا خواهد کرد تا از این طریق نیاز متقاضیان را برطرف کند. تصمیم پیش‌فروش ارز در قالب اوراق سلف ارزی، کار درستی است، زیرا هر اندازه ابزارهای بیشتری در این زمینه مورد استفاده قرار بگیرد، بویژه ابزارهایی که جزو قراردادهای آتی است، مدیریت بازار ارز راحت‌تر می‌شود.
سلف ارزی جزو قراردادهای آتی به شمار می‌رود، بدین معنا که ارز آن در آینده تأمین خواهد شد؛ مزیت دیگر پیش‌فروش ارز در قالب اوراق سلف ارزی، مدیریت بخشی از نقدینگی است. با به کارگیری چنین روش‌هایی می‌توان نسبت به خاموش شدن موتور خلق نقدینگی امیدوار بود.
استفاده از ابزارهای معاملاتی و افزایش پیش‌بینی‌پذیری آینده چه کمکی به تجار خواهد کرد؟
عرضه و تقاضای ابزارهای معاملاتی مانند سلف ارزی برای تجار اهمیت دارد، زیرا اینکه فرضاً در سه‌ماهه یا حتی یک سال آتی ارز چه مسیری را طی می‌کند، مهم به حساب می‌آید. سلف ارزی به پیش‌بینی‌پذیری اقتصاد، می‌انجامد، ولی به دلیل آنکه خشت اول سیاست پولی کشور کج گذاشته شده و کج بالا رفته، متأسفانه به این قضیه کمتر پرداخته شده است. نرخ بهره و نرخ رشد نقدینگی بالای ۲۰ درصد قرار دارد، گردش نقدینگی و نقدینگی‌های بلامحل هم بالاست و وقتی تمام اینها به سال آینده انتقال پیدا می‌کند، بار تورمی به همراه خواهد داشت.
بانک مرکزی برای بهبودبخشی کارکرد مرکز مبادله و ایجاد مرجعیت تعیین نرخ ارز و طلا چه اقداماتی انجام دهد؟
پیشنهاد مشخص من به بانک مرکزی این است که نیازهای ارزی را پوشش دهد. وقتی بخشی از نیازهای ارزی را پوشش نمی‌دهند، قاعدتاً برای تأمین آن بازار غیررسمی مورد توجه قرار می‌گیرد. زعفران در بورس همین وضعیت را پیدا کرد، قیمت در بورس از قیمت آن در بازارهای خارج از بورس کمتر است و در این میان دلال‌ها سود و کشاورزان ضرر می‌کنند. درست این است که یا همه زعفران در بورس معامله شود و یا خارج از آن، درغیر این صورت در نظام قیمت‌ها مشکل به وجود می‌آید.
مرکز مبادله باید به این سمت حرکت کند که تمام نیازهای ارزی در آن پوشش داده شود. ممکن است، مطرح کنند بر فرض نیازهای مربوط به خروج سرمایه را نمی‌توان در این مرکز ارائه داد، پس برای حل این مشکل، چهارچوب پاسخگویی باید فراهم شود. ابزارهای سلف‌فروشی، قراردادهای آتی، قراردادهای فیوچر یا موارد دیگر از این امکان برخوردار هستند تا نیاز ارزی را حتی برای سرمایه‌گذاری، ممکن کنند، زیرا متولی آن بانک مرکزی است و به راحتی می‌تواند، مدیریت چنین ابزارهایی را انجام دهد.
تأمین نیاز ارزی فشار به اسکناس و حواله ارز را کم خواهد کرد، زیرا برخی از متقاضیان، ممکن است به خاطر حفظ ارزش دارایی خواهان ارز باشند و تقاضا را در آن قسمت بالا می‌برد، برای حل این مشکل در صورتی که با قرارداد آتی، فیوچرز و... این کار انجام گیرد، نقدینگی که برای خرید ارز جهت حفظ ارزش هدفگذاری شده بود، به سمت اسکناس و حواله نمی‌رود و بنابراین فشاری به این قسمت وارد نمی‌شود و وضعیت ارزی کشور آسیب نمی‌بیند.
همان‌طور که اشاره شد، ابزارهای معاملاتی کمک‌کننده خواهد بود، اما باید این شرط را در نظر داشت که اراده بانک مرکزی کم‌کم بر این مسأله تمرکز پیدا کند تا تمامی نیازها یا سرمایه‌گذاری ارزی را در مرکز مبادله پوشش دهد. با این سیاست که نیازهای خاص محدود به نهادهای خاص شود که از آن بازیگران خاص بهره ببرند، نتیجه مورد توجه کسب نخواهد شد.
صندوق تثبیت ارزی چه کارکردهایی خواهد داشت و تجربه صندوق تثبیت بازار سرمایه چه کمکی به ایجاد صندوق تثبیت ارزی مؤثر خواهد کرد؟
بازار سهام با بازار ارز، مسکن، خودرو و کالاهای اساسی یک فرق اساسی دارد. بازار سهام، بازار سرمایه‌گذاری در تولید است و افزایش عرضه کالاها را در دستور کار قرار می‌دهد. به این شکل که وقتی سرمایه‌گذاری در افزایش سرمایه شرکتی صورت می‌گیرد، شرکت مورد توجه طرح توسعه را اجرایی می‌سازد و بر میزان تولید می‌افزاید و قاعدتاً عرضه کالاها هم رشد پیدا می‌کند، ولی بازارهای مسکن که سرپناه مردم محسوب می‌شوند یا بازار ارز که بر میزان مصرف مردم اثربخش است، به دلیل آنکه قیمت پایه مبنای خیلی از کالاها به حساب می‌آید، بر مصرف و تقاضای کالاها تأثیر می‌گذارد.
اما درباره صندوق تثبیت ارزی باید گفت که کارکردهای بسیار خوبی در بازارهای کالایی خواهد داشت، زیرا در صورتی که ارز به عنوان کالا در نظر گرفته شود، شرایط تصمیم‌گیری در رابطه با آن تفاوت پیدا خواهد کرد. صندوق تثبیت در مدیریت بازارهای سوداگرانه مانند بازار ارز و طلا بی‌تأثیر نیست و چنانچه به درستی عمل کند، این توانایی را خواهد داشت که از ارزپاشی بی‌مورد جلوگیری به عمل آورد و اجازه رفتارهای پوپولیستی به دولت‌ها را ندهد، زیرا ارزها در صندوق جمع‌آوری می‌شود.
با به‌کارگیری چنین صندوقی می‌توان در شرایطی که از درآمدهای ارزی بالا برخوردار هستیم، آن را پُر کنیم و زمانی که درآمدهای ارزی‌مان کاهش پیدا می‌کند یا گرفتار نوسان ارزی می‌شویم، به عنوان تأمین‌کننده از صندوق استفاده ببریم.
به طورکلی، صندوق تثبیت ارزی از این توانایی برخوردار است تا نوسان بازار ارز را به کنترل درآورد، مشروط بر اینکه به بلای صندوق‌های دیگر مبتلا نشود. متأسفانه صندوق‌های دیگر در کشور هر کدام با مشکلاتی روبه‌رو شدند که به جای کمک باید برای حل آنها به فکر چاره افتاد. به طور نمونه، صندوق توسعه ملی یکی از همین موارد است که دیگر اندوخته‌ای در آن وجود ندارد، تمام واریزی‌ها، برداشت شده و خالی است، حتی برخی موارد در قالب قانون بودجه دولت ملزم به برداشت از این صندوق می‌شود. از سوی دیگر، متأسفانه به دست خودمان با ضرب سکه و... برای پول ملی کشور رقیب درست کرده‌ایم که با بنا نهاده‌شدن این صندوق برای چنین کارهایی مانع به وجود خواهد آمد. البته شرط تمام اینها آن است که وظیفه خود را به درستی انجام دهد که این مهم نیاز به یک هیأت‌امنای ترکیبی دارد. ترکیب صندوق تثبیت، هیأت امنای آن یا هیأت‌مدیره باید به گونه‌ای باشد که بر اساس تصمیمات لحظه‌ای دولت یا بانک مرکزی، پیش نرود و این امر هم نیازمند آن است تا از مدیرانی مستقل استفاده شود.