ذخیره‌سازی گاز در دولت قبل متوقف شد
اکنون ظرفیت ذخیره‌سازی گاز در ایران در حدود ۳ میلیارد مترمکعب است، یعنی حدود ۱.۴ درصد از کل مصرف گاز سالانه در حالی که به‌صورت متوسط ظرفیت ذخیره‌سازی گاز طبیعی در دنیا 11 درصد از کل مصرف گاز است
سهم ناچیز ایران در میزان ذخیره‌سازی گاز در کشور به عنوان یکی از غول‌های گازی جهان، میوه‌ای نارس و البته کال که محصول سیاست‌های غلط بیژن نامدار زنگنه وزیر نفت دولت قبل در میانه دهه ۹۰ بوده است.
ایران حدود ۱۵۸ میلیارد بشکه نفت (۹.۳ درصد از کل منابع نفتی دنیا) و حدود ۳۳ هزار میلیارد مترمکعب گاز (۱۸ درصد جهان) در اختیار دارد که به‌طور کلی، ۲.۴ درصد انرژی کل دنیا در ایران تولید می‌شود که بین کشورهای دنیا رده نهم از حیث تولید انرژی را داراست.
با این حال، ظرفیت ذخیره‌سازی گاز در کشور حدود ۳.۴ میلیارد مترمکعب است، یعنی حدود ۱.۷ درصد از کل مصرف و به عبارتی تنها یک شانزدهم متوسط دنیا.
این رخداد را به جرأت باید به حساب کارکرد وزیر نفت سال‌های نه چندان دور گذاشت، شیخ الوزرای دولت یعنی بیژن نامدار زنگنه!
اگرچه آغاز مطالعات ذخیره‌سازی گاز طبیعی در ایران به ۴ دهه قبل بازمی‌گردد، اما تا دولت دهم، عملیات اجرایی در زمینه توسعه ذخیره‌سازی گاز مغفول مانده بود.
در فاصله سال‌های ۸۶ تا ۹۲، دو طرح مهم ذخیره‌سازی در کشور شامل میدان شوریجه (شمال شرق کشور) و میدان سراجه (مرکز کشور) اجرایی شد، اما در دولت‌های یازدهم و دوازدهم، با از اولویت خارج شدن طرح‌های ذخیره‌سازی گاز، هم توسعه میادین شوریجه و سراجه برای رسیدن به اهداف پیش‌بینی شده در حجم ذخیره‌سازی و هم اجرایی شدن طرح‌های مطالعاتی متعدد در این زمینه، با وقفه همراه شد.
بسیاری از کشورها در بیش از ۱۰ درصد مصارف سالانه خود، ظرفیت ذخیره‌سازی گاز ایجاد کرده‌اند، اما اکنون ظرفیت ذخیره‌سازی گاز در ایران در حدود ۳ میلیارد مترمکعب است، یعنی حدود ۱.۴ درصد از کل مصرف گاز سالانه.
به‌صورت متوسط ظرفیت ذخیره‌سازی گاز طبیعی در دنیا ۱۱ درصد از کل مصرف گاز است.
این نسبت در کشورهای اروپایی به‌صورت متوسط ۲۳ درصد است.
در ایران حدود ۴۰ ساختار زمین‌شناسی با پتانسیل ذخیره‌سازی گاز وجود دارد که در صورت بهره‌برداری از آنها، می‌توان بخش قابل توجهی از کسری ۲۰۰ میلیون مترمکعبی زمستان را پوشش داد.
حدود یک دهه توقف طرح‌های ذخیره‌سازی گاز و از اولویت خارج‌شدن این رویکرد مهم، موجب شد امروز نیز همچنان ایران به‌عنوان دومین دارنده ذخایر گازی جهان، در ابتدای راه توسعه ذخیره‌سازی گاز طبیعی باشد.
اگر طرح‌های ذخیره‌سازی گاز در دولت‌های یازدهم و دوازدهم (از سال ۱۳۹۲ تا ۱۴۰۰) از اولویت خارج نمی‌شد و شاهد وقفه چندساله در این زمینه نبودیم، امروز بخشی از ناترازی گاز کشور با بهره‌برداری از این طرح‌های ذخیره‌سازی، قابل جبران بود.
اما دردولت‌های یازدهم و دوازدهم، با از اولویت خارج شدن طرح‌های ذخیره‌سازی گاز، هم توسعه میادین شوریجه و سراجه برای رسیدن به اهداف پیش‌بینی شده در حجم ذخیره‌سازی و هم اجرایی شدن طرح‌های مطالعاتی متعدد در این زمینه، با وقفه همراه شد.
ابتدا طرح‌های ذخیره‌سازی برای جذب سرمایه‌گذار خارجی معرفی شد و در ادامه با انحلال شرکت ذخیره‌سازی گاز طبیعی و ادغام مسئولیت‌های آن در شرکت مهندسی و توسعه گاز، شاهد ضربه مهلک به روند اجرایی طرح‌های ذخیره‌سازی گاز در کشور بودیم.
در ایران نیز ۲ مخزن سراجه و شوریجه در قم و خراسان رضوی در دولت احمدی‌نژاد به بهر‌برداری رسید.
این کار قرار بود ادامه‌دار باشد، اما با روی کار آمدن دولت یازدهم، ذخیره‌سازی گاز مانند بسیاری از طرح‌های اولویت‌دار کشور مانند پالایشگاه‌سازی به فراموشی سپرده شد.
اگرچه فاز دوم مخزن شوریجه در دولت قبل مصوب شد؛ اما اقدام عملی برای بهره‌برداری از آن صورت نگرفت.
در واقع، ذخیره‌سازی با این هدف انجام می‌شود که در تابستان با کاهش مصرف گاز، سوخت موردنیاز زمستان ذخیره می‌شود و در زمستان این گاز ذخیره شده برداشت و به مصرف می‌رسد.
با این حال دولت قبل حتی این موضوع را نیز عملی نکرد تا در کنار سایر مشکلات، کمبود گاز را نیز برای دولت سیزدهم به ارث بگذارد.
در شرایط فعلی، ظرفیت اسمی پالایش و نم‌زدایی کشور از روزانه یک میلیارد و ۳۱ میلیون مترمکعب به حدود یک میلیارد و ۹۳ میلیون مترمکعب در روز رسیده است.
بررسی‌ها نشان می‌دهند که حجم گاز تحویلی به شبکه سراسری در سال ۱۴۰۰ روزانه حدود ۷۸۹ میلیون مترمکعب بود که در سال ۱۴۰۲ به ۸۱۴ میلیون مترمکعب رسید.
در شرایط فعلی، حدود ۹۰ درصد از گاز کشور در مناطق جنوبی تولید می‌شود هرچند که ۸۰ درصد از مصرف در مناطق شمالی کشور صورت می‌گیرد.
در شرایط عادی ۲ تا ۳ روز زمان لازم است تا گاز تولید شده در جنوب به دست مصرف‌کننده در شمال برسد.
با سرد شدن هوا و استمرار آن، سرعت در انتقال گاز اهمیت ویژه‌ای پیدا می‌کند؛ بنابراین اغلب کشورهای جهان، مخازن ذخیره‌سازی گاز را در نزدیکی قطب‌های مصرف احداث می‌کنند تا در شرایط سرد، تأمین گاز به سرعت انجام شود.
در دولت سیزدهم بار دیگر طرح‌های ذخیره‌سازی گاز طبیعی در اولویت قرار گرفت و دولت به جبران عقب‌ماندگی‌های توسعه‌ای در این زمینه ورود کرد.
با آغاز به کار دولت سیزدهم اجرای ۷ طرح مغفول واقع‌شده ذخیره‌سازی گاز طبیعی در یک برنامه ۵ ساله منتهی به سال ۱۴۰۵ با هدف ایجاد ظرفیت برداشت ۱۱۴ میلیون مترمکعب در روز در فصول سرد سال در اولویت‌های اجرایی شرکت ملی گاز ایران قرار گرفت و مقرر شد تا پایان سال ۱۴۰۳ شاهد بهره‌برداری از فاز دوم توسعه میدان سراجه و تا پایان سال ۱۴۰۴ شاهد بهره‌برداری از فاز دوم میدان شوریجه باشیم.
وقفه چندساله در اجرا و توسعه طرح‌های ذخیره‌سازی به‌علت تصمیمات غلط اتخاذ شده در این زمینه، به تشدید ناترازی گاز کشور انجامیده است، اما با اولویت دوباره به طرح‌های ذخیره‌سازی گاز، پیش‌بینی می‌شود تا پنج سال آینده، حدود ۲۵ درصد گاز کشور از محل ذخیره‌سازی تأمین شود.
رضا نوشادی، مدیرعامل شرکت مهندسی و توسعه گاز ایران گفته است انتظار می‌رود که تا پایان سال ۱۴۰۳ شاهد بهره‌برداری از فاز دوم توسعه میدان سراجه و تا پایان سال ۱۴۰۴ شاهد بهره‌برداری از فاز دوم میدان شوریجه باشیم و افزوده که ۲ میلیارد مترمکعب برای شوریجه و یک‌میلیارد مترمکعب برای سراجه از قبل ظرفیت ذخیره‌سازی گاز ایجاد شده بود؛ به‌عبارتی برای ۴ ماهه سرد پارسال، حدود ۲.۵ تا ۳ میلیارد مترمکعب ظرفیت برداشت گاز از دو مخزن ذخیره‌سازی شوریجه و سراجه در اختیار داشتیم.
به گفته وی، فاز ۲ میدان شوریجه و فاز ۲ میدان سراجه به همراه سه میدان بانکول، مختار و قزل تپه، در برنامه توسعه ظرفیت ذخیره‌سازی گاز کشور قرار دارند که متولی اقدام‌های بالادستی در میدان‌های بانکول، مختار و قزل‌تپه، شرکت ملی نفت ایران است.
نوشادی درخصوص آخرین وضعیت توسعه فاز ۲ میدان شوریجه گفت: با توسعه ذخیره‌سازی گاز در میدان شوریجه و تکمیل فاز دوم آن، ظرفیت ذخیره‌سازی در این میدان از ۲ میلیارد مترمکعب به ۴ میلیارد مترمکعب افزایش می‌یابد و ادامه داد که اکنون تعداد چاه‌های حفاری‌شده در مخزن شوریجه از ۱۰ حلقه گذشته که با تکمیل آن، ۲ میلیارد مترمکعب به ظرفیت آن افزوده می‌شود. طرح توسعه ذخیره‌سازی میدان سراجه نیز تا یک سال آینده به بهره‌برداری می‌رسد.
وی ادامه داد: دکل حفاری در سه میدان قزل تپه، بانکول و مختار نیز مستقر شده است البته طبق مصوبه شورای‌عالی ذخیره‌سازی، فعالیت‌های بالادستی به شرکت ملی نفت ایران سپرده شد.
در یک نگاه کلی، ذخیره‌سازی گاز طبیعی را می‌توان یکی از ده‌ها طرح مهم و اثرگذاری دانست که در دولت قبل به فراموشی سپرده شده بود.
طرحی که اگر در دولت قبل به درستی راهبری و اجرایی می‌شد امروز بار مهمی از دوش ناترازی انرژی برداشته شده بود.
هرچند که تعلل وزارت نفت در دولت قبل نتیجه‌ای دیگر برای ذخیره‌سازی و ناترازی کشور رقم زد.