قائم مقام وزیر جهاد در امور بازرگانی در گفت‌و‌گو با «ایران اقتصادی» :
جهش تجاری در دولت سیزدهم محقق شد
تجارت غیرنفتی ایران از حدود ۷۴ میلیارد دلار در سال ۱۳۹۹ با ۵۷ درصد افزایش به حدود ۱۱۶ میلیارد دلار در سال ۱۴۰۲ رسید. این اعداد نشان می‌دهد که دولت شهید ابراهیم رئیسی در حوزه تجارت دستاوردهای مهمی داشته است. موفقیت در تجارت در حالی در دولت سیزدهم محقق شد که ایران مورد شدیدترین تحریم‌ها بود و از سوی دیگر دولت شهید رئیسی میراث‌دار اشتباهات و خلف‌وعده‌های دولت روحانی نیز قرار داشت. دولت روحانی به جای آنکه در کنار صادرکنندگان و واردات مواد اولیه قرار گیرد، روبه‌روی آنها بود و سدهای مختلفی ایجاد کرد. در روزهای پایانی دولت دوازدهم، نفس تجار به شماره افتاده بود و فعالان اقتصادی امیدوار بودند که دولت سیزدهم صدا و خواسته آنها را بشنود و بخشی از مشکلات که ناشی از تصمیم‌های خلق‌الساعه و غیرکارشناسی دولت قبل بود را اصلاح کند. دولت سیزدهم از اولین روزهای فعالیت خود به سمت احیای تجارت رفت و با اقدامات اثرگذار، جان دوباره به تجار بخشید. بر این اساس دیگر مواد اولیه در بنادر آفتاب نمی‌خورد، برای برگشت ارز حاصل از صادرات تمهیدات جدید اندیشیده شد، ارز مورد نیاز صادرکنندگان تأمین می‌شد، برای واردات مواد اولیه سنگ‌اندازی نمی‌شد، دستگاه دیپلماسی در کنار تجار قرار گرفت و با شیوه‌های جدید تجارت، اثرات منفی تحریم کاسته شد به نحوی که فعالان اقتصادی توانستند به بازار کشورهای مختلف نفوذ کنند و بخشی از سهم خود را از بازارهای قدیمی پس بگیرند. همچنین یکی از مهم‌ترین اتفاق‌ها آشتی تجار با کشورهای همسایه بود. دولت روحانی فقط به تجارت با اروپا فکر می‌کرد و از بازار تمام کشورها غافل شده بود لذا دولت سیزدهم سعی کرد نگاه همه‌جانبه داشته باشد و با بسترسازی، فرصت همکاری‌های مشترک با کشورهای مختلف را فراهم کند. در خصوص اقداماتی که طی 1000 روز دولت شهید رئیسی برای تجارت کشور انجام داد با علیرضا پیمان پاک، رئیس سابق سازمان توسعه و تجارت و قائم مقام وزیر جهاد در امور بازرگانی گفت‌و‌گویی انجام دادیم که در ادامه می‌خوانید.
دولت شهید ابراهیم رئیسی، در حوزه صادرات به موفقیت‌های خوبی دست یافت و دستاوردهای این حوزه از ماه‌های آغازین فعالیت دولت سیزدهم یعنی سال 1400 مشهود بود، در این خصوص شما چه ارزیابی‌ای دارید؟
دولت شهید ابراهیم رئیسی از ابتدای فعالیت خود، احیای صادرات خدمات فنی-مهندسی را در دستور کار خود قرار داد که نمونه‌های آن در کشورهای همسایه، سریلانکا، آفریقا و... قابل رؤیت است. رئیس جمهور فقید کشورمان تأکید داشتند که خدمات فنی-مهندسی به‌صورت ویژه مورد توجه قرار گیرد. صادرات خدمات فنی-مهندسی برای تمام کشورها اهمیت بسزایی دارد و نشانه رشد و پیشرفت یک کشور است، ضمن اینکه این امکان را می‌دهد که نرخ اشتغال برای افراد متخصص افزایش پیدا کند. با پیگیری‌های صورت گرفته، عدد صادرات خدمات فنی - مهندسی در دولت شهید ابراهیم رئیسی به 2.5 میلیارد دلار رسید، یعنی رشد 5 برابری در صادرات خدمات فنی -مهندسی حاصل شد که اعداد و ارقام مثبت و موفقیت‌های کسب شده مورد اذعان کارشناسان و فعالان اقتصادی است.
دولت شهید ابراهیم رئیسی در حوزه زیرساخت صادرات غیرنفتی چه اقداماتی انجام داد؟
در حوزه زیرساخت، اقداماتی صورت گرفت که در طول تاریخ جمهوری اسلامی ایران، بی‌نظیر بوده است. جناح مقابل که نقد دارند که در دولت شهید ابراهیم رئیسی اقدام خاصی صورت نگرفت، همیشه دَم از تجارت آزاد می‌زدند و همواره می‌گفتند که باید به سازمان تجارت جهانی بپیوندیم، لذا خودشان در فضاهایی که بحث تئوری دارند بر این موضوعات پافشاری می‌کنند. اما در دولت شهید ابراهیم رئیسی بود که تجارت آزاد به سوریه امضا و نهایی شد. همچنین برای اولین بار در طول تاریخ ایران، ما تجارت آزاد منطقه‌ای را شروع کردیم به صورتی که تجارت آزاد با اوراسیا یک فرصت بی‌نظیر را پیش روی تمام فعالان اقتصادی و تجار ایجاد کرد. این موضوع در دولت سیزدهم نهایی، جمع‌بندی و امضا و دو هفته پیش بود که ابلاغ شد، لذا با تصویب مجلس شورای اسلامی این مهم وارد مرحله اجرا می‌شود.
بر این اساس، ایران می‌تواند با 5 کشور روسیه، ارمنستان، بلاروس، قزاقستان و قرقیزستان تجارت آزاد داشته باشد. بدین جهت در بیش از 87 درصد گروه‌های کالایی، تعرفه واردات ما صفر است که این امر یک فرصت کم نظیر پیش‌روی تجار و صادرکنندگان کشورمان قرار می‌دهد. میانگین تجارت (صادرات- واردات) این کشورها 700 میلیارد دلار است که حدود 400 میلیارد دلار واردات و 300 میلیارد دلار صادرات دارند. بنابراین دولت سیزدهم توانست شرایط بسیار خوبی را برای تجار کشورمان رقم بزند.
یکی از اقدام‌هایی که دولت سیزدهم انجام داد و مورد استقبال کارشناسان و بخصوص تجار قرار گرفت، تهاتر بود. این امر چگونه شکل گرفت؟
عملیات تهاتر در دولت شهید ابراهیم رئیسی صورت گرفت. بسیاری از پول‌های ایران که طی سال‌های گذشته (قبل از شروع به کار دولت سیزدهم) در کشورهای مختلف به دلایل گوناگون بلوکه شده بود، آزاد شد. بنابراین اکنون منابعی نداریم که خارج از دسترس باشد. حتی روی منابع قطر، به‌صورت محرمانه خریدهایی در بخش کالاهای اساسی انجام شد و اکنون هم در جریان است. مثال دیگر اینکه پول ما که در دولت احمدی‌نژاد در کشور سریلانکا بلوکه شده بود و دولت روحانی نتوانسته بود نسبت به آزادسازی آن اقدام کند، دولت سیزدهم با دیپلماسی فعال و مناسب موفق شد به این منابع مالی دسترسی پیدا کند و از این کشور کالا دریافت کنیم. بلوکه شدن پول ایران در سریلانکا ناشی از تحریم نبود، بلکه به جهت مشکلات اقتصادی سریلانکا بود که نمی‌توانست این پول را پرداخت کند. در یک سال اول دولت فقید رئیسی بیش از ۳ میلیون دلار تهاتر کالا انجام شده است. برقراری تهاتر میان ایران و بلاروس، ایران و ارمنستان، ایران و تایلند، ایران و آفریقا، ایران و ویتنام و ایران و پاکستان هم بخشی از موفقیت‌های کسب شده است. بنابراین این امر از جمله اقداماتی بود که در دولت شهید ابراهیم رئیسی صورت گرفت. تهاتر یکی از روش‌های بی‌اثر کردن تحریم غرب است. تجارت ایران به خاطر تحریم و سخت بودن نقل و انتقال ارز به شدت آسیب دیده بود و همین امر باعث شده بود برخی از تجار از گردونه تجارت خارجی حذف شوند یا نتوانند به تعهدات صادراتی خود عمل کنند، لذا یکی از راه‌های عملیاتی برای افزایش صادرات و کاهش فشارهای تحریم، تهاتر بود. بر این اساس، تجار با صادرات کالا و واردات کالاهای مورد نیاز تولید توانستند ریسک‌های مربوط به جابه‌جایی ارز و دیگر چالش‌های برگشت را بکاهند و فضای مطمئن‌تر و کم ریسک‌تر تجارت را دنبال کنند.
یکی از نقدهای جدی که تجار و فعالان اقتصادی در دولت یازدهم و دوازدهم داشتند، بی‌توجهی به تجاری بود که در اندازه‌های کوچک‌تر فعالیت می‌کنند و همواره تمام حمایت‌ها مربوط به تجار و فعالان اقتصادی بزرگ بود. دولت سیزدهم برای رفع این ناترازی چه اقدامی انجام داد؟
این امر برای دولت سیزدهم یک دغدغه بود لذا حمایت از تجاری که در حجم و اندازه کوچک‌تر فعالیت می‌کردند در دستور کار قرار گرفت. دولت شهید ابراهیم رئیسی از ابتدای فعالیت خود سعی کرد صادرکنندگان خُرد را حمایت جدی کرده و بستری را فراهم کند که تجار این حوزه فعال و تقویت شوند. لذا بخشی از رشد صادرات غیرنفتی مرهون زحمات تجار کوچک‌تر است. در دولت‌های قبلی که دیدگاه‌های تکنوکراتی و لیبرالی وجود داشت، این باور بود که تعدادی صادرکننده محدود و بزرگ همیشه باید از اتفاق‌های سیاسی، گشایش‌های اقتصادی و تجاری بهره‌مند شوند اما رویکرد دولت سیزدهم این بود که صادرکنندگان خُرد، این قابلیت را دارند که در بازارهای جهانی حضور پیدا کرده و حتی بازارهای جدید را کشف کنند. اعتقاد ما این بود که این صادرکنندگان می‌توانند روابط تجاری و سیاسی ایران را بهبود ببخشند. شهید ابراهیم رئیسی بارها این موضوع را تکرار می‌کردند و خواهان این بودند که سازمان توسعه و تجارت از صادرکنندگان کوچک و خُرد حمایت تمام قد کند. قطعاً این حمایت که طیف وسیعی را شامل می‌شد، تأثیر خود را بر سفره ایرانیان می‌گذاشت. قاعدتاً وقتی یک بنگاه کوچک می‌تواند به‌صورت مستقیم صادرات داشته باشد و از صادرات نفع می‌برد، رونق تولید اتفاق می‌افتد و عملاً در این گردونه همه متوجه می‌شوند که اقتصاد کشور از نزول شاخص‌های اقتصادی و تحریم فاصله معناداری گرفته است. لذا خیلی از صادرکنندگان و واحدهای صنعتی کوچک، شیرینی دیپلماسی فعال دولت سیزدهم را حس کردند.
بر این اساس هدف‌گذاری جدی برای حضور تجار ایرانی در کشورهای مختلف چون آفریقا، امریکای لاتین، اوراسیا، همسایگان، شرق آسیا، جنوب شرق آسیا و.... صورت گرفت. لذا در نمایشگاه‌هایی که ایران حضور پیدا می‌کرد، جایگاه مناسبی به تولیدکنندگان و صادرکنندگان کوچک اختصاص داده می‌شد تا آنها بتوانند به خوبی کالاها و توانمندی‌های خود را معرفی کنند. همچنین زمانی که هیأت‌های تخصصی به ایران می‌آمدند یا از ایران اعزام می‌شدند، بنگاه‌ها، صادرکنندگان و واحدهای صنعتی کوچک حضور داشتند و می‌توانستند از نزدیک ارتباط برقرار کنند؛ مسأله‌ای که در دولت‌های گذشته مورد بی‌توجهی قرار گرفته بود.
در زمینه محصولات کشاورزی وضعیت صادرات کشور چگونه بوده است؟
در خصوص صادرات محصولات کشاورزی اتفاق‌های خیلی خوبی صورت گرفته است. سال گذشته به میزان 23 درصد صادرات محصولات کشاورزی افزایش یافته و در سه ماهه اول سال‌جاری میزان صادرات محصولات کشاورزی در قیاس با مدت مشابه سال گذشته از نظر ارزشی 30 درصد و وزنی 25 درصد رشد را تجربه کرده که این رشد فزاینده بوده و حاصل مذاکرات و دیپلماسی قوی کشور است.
اگر دولت سیزدهم عمر4 ساله داشت، عدد صادراتی کشور به چقدر می‌رسید و آیا اهداف تجاری کشور محقق می‌شد؟
برنامه‌ای که تدوین شده بود، به طور قطع قابل تحقق بود. معتقدم عدد صادراتی کشور به 65 میلیارد دلار(60 میلیارد دلار صادرات کالا و 5 میلیارد دلار صادرات خدمات فنی-مهندسی) می‌رسید؛ بخصوص اینکه با بانک مرکزی برای برگشت ارز حاصل از صادرات، مذاکرات بسیار خوبی صورت گرفته بود اما حکمت و تقدیر الهی اجازه نداد که شهید رئیسی، برنامه‌های خود را به طور کامل اجرا کند.
بــــرش
از مباحثی که کشور پیرو آن به افزایش صادرات غیرنفتی رسید، فعال‌سازی دوباره رایزنان بازرگانی است. در این خصوص دولت سیزدهم چه اقداماتی انجام داد؟
زمانی که دولت سیزدهم روی کار آمد، ما تنها 2 رایزن بازرگانی در کشورهای هدف صادراتی داشتیم که این تعداد در مدت خیلی کوتاه به بیش از 20 رایزن رسید. بدین جهت رایزن بازرگانی در عراق (بغداد)، عمان، چین (پکن)، ارمنستان، هندوستان، قطر، افغانستان، لبنان، بلاروس، روسیه، کنیا، الجزایر، ترکیه، قزاقستان، آفریقای جنوبی، امارات ، ازبکستان و سایر کشورها مستقر شد. همچنین مراکز تجاری ایران با همکاری بخش خصوصی در کشورهای مقصد صادراتی ایجاد شد. نکته دیگر اینکه اکثر کمیسیون‌های مشترک در دولت شهید ابراهیم رئیسی فعال شد. زمانی که کمیسیون‌های مشترک برگزار می‌شد، عموماً عنوان می‌کردند که 7 سال، 10 سال، 13 سال و حتی بیشتر، کمیسیون‌های مشترک غیرفعال بود و هیچ موضوعی را پیگیری نمی‌کردند و کمیسیون‌های فعال را تنها در اروپای شرقی داشتیم. کمیسیون‌های مشترک ایران با کشورهای آفریقایی، کشورهای شرق آسیا، جنوب شرق آسیا، امریکای لاتین و کشورهای همسایه، عملاً غیرفعال بود و در دولت شهید ابراهیم رئیسی فعال شد.