غولهای نفتی جهان از توسعه انرژی پاک پا پس کشیدند
تعدادی از بزرگ‌ترین شرکت‌های نفت و گاز جهان در چهار سال گذشته، اهداف و برنامه‌های جاه‌طلبانه‌ای را برای تغییر مدل تجاری خود از عرضه سوخت فسیلی به انرژی پاک اعلام کرده‌اند اما اکنون به‌دلیل کاهش سود و فشار سهامداران، درحال عقب‌نشینی از این برنامه‌ها هستند.
کارشناسان معتقدند بدون الگوهای بسیار روشن قیمت‌گذاری و ایجاد انگیزه، بسیار دشوار است که پیشرفتی در راهبرد گذار انرژی شرکت‌ها از عرضه سوخت فسیلی به انرژی پاک حاصل شود.
در چهار سال گذشته، تعدادی از بزرگ‌ترین شرکت‌های تولیدکننده نفت و گاز جهان، برنامه‌های جاه‌طلبانه‌ای را برای تغییر مدل تجاری خود از عرضه سوخت فسیلی به انرژی پاک اعلام کرده‌اند.
مدیران ارشد آنها استدلال کردند که این تحول برای کمک به کاهش انتشار جهانی گازهای گلخانه‌ای و فراهم‌کردن آینده‌ای بهتر برای شرکت‌های‌شان در فرایند دگرگونی سیستم انرژی به سوخت‌های سبزتر، نیاز است.
اکنون برخی شرکت‌ها پیش از آغاز، از اهداف تعیین‌شده خود عقب‌نشینی کرده‌اند و این پرسش مطرح است که آیا شرکت‌های بزرگ نفتی می‌توانند یا می‌خواهند به‌سمت منابع درآمدی حاصل از فعالیت‌های کم‌کربن حرکت کنند. شرکت بریتیش پترولیوم، سال گذشته سرعت کاهش تولید نفت و گاز خود را تعدیل و شرکت شل در ماه مارس اهداف اقلیمی خود را تضعیف کرد تا برنامه‌های توسعه تجارت گاز طبیعی مایع‌شده خود را با جدیت بیشتری دنبال کند.
در ایالات‌متحده، شرکت اکسون موبیل که هرگز خود را به کناره‌گیری از کسب‌وکار نفت و گاز متعهد نکرده اکنون جسورتر از همیشه به نظر می‌رسد، به‌طوری که شکایتی را علیه سهامدار فعالی اقامه کرده که شرکت را برای تعیین اهداف جاه‌طلبانه‌تر گذار، تحت‌فشار قرار داده است.
بخشی از این بازگشت از اهداف جاه‌طلبانه اقلیمی، نتیجه شناخت برخی ذینفعان از چالش‌های‌گذار انرژی و آگاهی از این واقعیت است که تا وقتی عرضه جایگزین‌های تجدیدپذیر به میزان قابل اتکایی افزایش یابد، همچنان به نفت و گاز بیشتری برای تأمین تقاضای جهانی انرژی نیاز است.
اما این موضوع همچنین نشان می‌دهد تعداد کمی از سرمایه‌گذاران متقاعد شده‌اند شرکت‌های بزرگ نفتی می‌توانند برنامه‌های‌گذار انرژی خود را با سودآوری اجرا کنند.
جوآن صالح، کارشناس بخش انرژی و منابع طبیعی در شرکت مشاوره‌ای الیور وآیمن، دراین زمینه می‌گوید: برخی از آنها تلاش کردند برای ایجاد راهبردهای‌گذار به بازار بروند و پاسخ سهامداران عمدتاً این بوده است که آنها معتقد نیستند این شرکت‌ها بتوانند این کار را انجام دهند.
مدیر مؤسسه اکسلا ریسرچ که راهبردهای اقلیمی را تجزیه‌وتحلیل می‌کند، می‌گوید: بخشی از مشکل این است که بسیاری از برنامه‌های این بخش در اواسط همه‌گیری ویروس کرونا و زمانی که قیمت‌های نفت سقوط کرده بود، طراحی شد و آن زمان «تصمیم‌گیری‌های تحول‌آفرین» آسان بود. وی اضافه می‌کند: این واقعاً پسرفت نیست بلکه تغییر است، تغییر از«تأکید بر اهداف آرمانی» به «چگونگی اجرا». وقتی آنها این جاه‌طلبی‌ها را مطرح کردند واقعاً برنامه‌ای نداشتند.
مدیران عامل هر دو شرکت بی‌پی و شل از زمان تعیین راهبردهای‌گذار تغییر کرده‌اند و هر دوی آنها انتظارات خود از سرعت تغییرات‌گذار انرژی را کاهش داده‌اند.
شرکت بی‌پی همچنان به پنج موتور رشد‌گذار خود شامل بیوگاز، فروشگاه رفاه، شارژ خودروهای برقی، هیدروژن و انرژی‌های تجدیدپذیر متعهد است. موری آچینکلاس، مدیرعامل این شرکت،اوایل سال‌جاری گفت: پرسشی که در طول زمان تغییر خواهد کرد این است که با چه سرعتی این موارد به جلو می‌روند.
وقتی شرکت شل اهداف اقلیمی خود را در ماه مارس تعدیل کرد وائل ساوان، مدیرعامل این شرکت گفت که تغییرات در راهبردها ازجمله دورشدن از عرضه مستقیم برق به خانوارها، بیشتر درباره تغییر تمرکز به حوزه‌هایی است که واقعاً می‌توانیم در آنها رقابت کنیم.
توتال؛ ثابت‌قدم‌تر از همه در‌گذار انرژی
در میان بزرگ‌ترین شرکت‌های نفت و گاز اروپایی، توتال‌انرژی در رویکرد خود ثابت‌ترین بوده است. پاتریک پویان، مدیرعامل این شرکت (از سال ۲۰۱۴)، بارها بر نیاز به سرمایه‌گذاری مستمر در نفت و گاز تأکید کرده است؛ درعین‌حال، تجارت انرژی یکپارچه کم‌کربن را توسعه می‌دهد که انتظار دارد در سال ۲۰۲۸ جریان نقدی مثبتی برای این شرکت به همراه داشته باشد.
صالح می‌گوید که بزرگ‌ترین شرکت‌های نفت و گاز منابع مالی و توان فنی لازم برای سرمایه‌گذاری قابل توجه در زیرساخت‌های انرژی پاک را دارند اما این صنعت فقط زمانی تغییر خواهد کرد که سودآور باشد.
وی می‌گوید: ما نمی‌توانیم خودمان را گول بزنیم که در یک بازار سرمایه بسیار کارآمد فعالیت نمی‌کنیم. شما برای ایجاد ارزش و سود سرمایه‌گذاری می‌کنید و این همان چیزی است که سهامداران انتظار دارند. اگر محیطی ایجاد کنید که در آن‌گذار انرژی واقعاً سودآور باشد، شرکت‌ها در عمل برای کسب پول، آن را دنبال خواهند کرد.
درنتیجه صالح فکر می‌کند که شرکت‌های نفتی بزرگ بعید است در این زمینه پیشتاز باشند و به استقبال آن بروند درعوض تصمیم می‌گیرند همراه با رشد تقاضا، توانایی و قابلیت ورود خود را به بازارهای جدید محصولات انرژی با کربن کم، ایجاد کنند. درواقع «بدون مدل‌های بسیار روشن قیمت‌گذاری و ایجاد انگیزه»، بسیار دشوار است که پیشرفتی در این زمینه حاصل شود.
افزون‌براین، به‌جای تکرار مدل نفت و گاز در ساخت پروژه‌های بالادستی سرمایه‌بر، شرکت‌های بزرگ نفتی یکپارچه ممکن است به‌دنبال استفاده از قابلیت تجاری، پایگاه‌های مشتریان گسترده و ردپای جهانی ایجاد کسب‌وکارهای کم‌کربن باشند؛ جایی که تولیدکنندگان و مصرف‌کنندگان را به هم متصل می‌کند.
صالح بیان می‌کند: آنها واقعاً در مرکز پیوند همه‌چیز قرار دارند و توانایی برای ایجاد و اتصال بازارها می‌تواند یکی از عوامل توانمندساز بسیار واقعی‌گذار انرژی باشد.
دوباره روند سوختن گازهای مشعل در جهان
مشعل‌سوزی (سوزاندن گاز در حین استخراج نفت از سوی شرکت‌های نفت و گاز)، باوجود فشارهای بین‌المللی فزاینده برای تنظیم و مهار روش‌های آلاینده، در سال ۲۰۲۳ در سراسر جهان به بالاترین میزان خود از سال ۲۰۱۹ افزایش یافت.
براساس داده‌های ماهواره‌ای منتشرشده بانک جهانی در گزارش «رصد جهانی مشعل‌سوزی جهان» مقدار مشعل‌سوزی جهان در سال ۲۰۲۳، حدود ۷درصد افزایش یافت و به ۱۴۸ میلیارد مترمکعب رسید. این افزایش به انتشار گازهای گلخانه‌ای بیشتر معادل ۲۳ میلیون تن دی‌اکسید کربن( CO۲) منجر شد که معادل افزودن حدود ۵ میلیون خودرو به جاده‌هاست.
شرکت‌های بهره‌بردار، نفت و گاز یا متان را ناخواسته به‌طور مستقیم در هوا تخلیه (venting) می‌کنند یا آن را مشتعل (flaring)می‌کنند که این کار، بخشی از متان را به دی‌اکسید کربن تبدیل می‌کند.
انتشارمتان، نگرانی کلیدی برای سیاستگذارانی است که به‌دنبال کاهش تغییرات اقلیمی هستند. ظرفیت گرمایش جهانی این گاز در دوره‌ای ۲۰ساله بیش از ۸۰ برابر قوی‌تر از دی‌اکسید کربن است و حداقل یک‌سوم افزایش دمای جهانی را به خود اختصاص داده است.
طبق آمار بانک جهانی در سال ۲۰۲۳ کشورهای روسیه، ایران، عراق و ایالات‌متحده بیشترین مشعل‌سوزی را داشتند و تنها ۹ کشورمسئول ۷۵درصد مشعل‌سوزی در جهان هستند.
با توجه به رسیدن قیمت نفت در پاییز سال گذشته به بالای ۹۰ دلار، شاخص شدت مشعل‌سوزی نیز که بیان‌کننده میزان گاز مشعل در هر بشکه نفت تولیدی است، در سال ۲۰۲۳ افزایش یافت. در برخی کشورها مانند ایران و لیبی، افزایش شاخص شدت مشعل‌سوزی ناشی از افزایش تولید نفت و فقدان سرمایه‌گذاری و اولویت‌بندی بازیافت و استفاده مجدد از گاز بوده است. شاخص شدت مشعل‌سوزی در کشورهای متأثر از درگیری، مانند سوریه که اپراتورها در مقابله با مشعل‌سوزی با مشکل روبه‌رو هستند نیز بالا بود.
مقدار مشعل‌سوزی برحسب کشور در یک دهه اخیر
زوبین بامجی مدیر برنامه شراکت جهانی کاهش مشعل‌سوزی و انتشار متان بانک جهانی (GFMR)، که مشعل‌ها را نظارت و از دولت‌ها و شرکت‌های فعال در میدان‌های نفتی برای کاهش انتشار مرتبط حمایت می‌کند، گفت: ما امیدواریم این افزایش تا حدودی یک ناهنجاری باشد اما روند بلندمدت، کاهش چشمگیر باشد. وی توضیح داد که این امیدواری به این دلیل است که از اواخر دهه ۱۹۹۰ رابطه طولانی‌مدت بین تولید نفت و مشعل‌سوزی گسسته شده است.
باید اشاره کرد که آمار مشعل‌سوزی ارائه‌شده از سوی بانک جهانی برمبنای اطلاعات ماهواره و پهپادی است که با اطلاعات جمع‌آوری‌شده از شرکت‌های نفت و گاز تفاوت فاحشی دارد. برای نمونه درباره مشعل‌سوزی صنعت نفت امریکا، اداره اطلاعات انرژی امریکا این کشور به‌تازگی آمار اولیه را منتشر کرد که نشان می‌دهد براساس داده‌های فدرال و ایالتی، مشعل‌سوزی و تخلیه متان در صنعت در سال ۲۰۲۳ به ۰.۵درصد از کل تولید نفت ایالات‌متحده کاهش یافته که پایین‌ترین رقم در هجده سال گذشته است. درسال‌های ۲۰۱۸ و ۲۰۱۹ این نسبت در ایالات‌متحده ۱.۳درصد بود.
گزارش رصد جهانی مشعل‌سوزی بانک جهانی در سال ۲۰۲۳ معیار متفاوتی را ارائه می‌دهد که نشان‌دهنده افزایش ۲۱درصدی مشعل‌سوزی شرکت‌های نفت و گاز ایالات‌متحده برای سال‌جاری است.
طبق این گزارش، تولید نفت ایالات‌متحده ۹درصد در سال ۲۰۲۳ افزایش یافته که این امر به افزایش ۱۱درصدی شدت مشعل‌سوزی این کشور در مقایسه با سال ۲۰۲۲ منجر شده است. با وجود این افزایش ایالات‌متحده یکی از کشورهایی است که کمترین میزان مشعل‌سوزی را در جهان دارد.
شرکت‌های نفت و گاز می‌توانند مشعل‌سوزی را از طریق اقدام‌هایی مانند تزریق مجدد گاز به زمین یا جذب آن برای مصرف به حداقل برسانند. طبق بیانیه مدیر بخش انرژی و استخراج جهانی بانک جهانی اگر گاز هدررفته جمع‌آوری و استفاده شود، می‌تواند جایگزین انرژی کثیف‌تر شود و ظرفیت نیروگاهی کافی را برای دوبرابرکردن عرضه برق در جنوب صحرای آفریقا ایجاد کند.
توجه جهانی و ابتکارها برای حذف مشعل‌ها پایدار نیست
براساس گزارش بانک جهانی، افزایش مشعل‌سوزی در سال ۲۰۲۳ نشان می‌دهد توجه جهانی و ابتکارات برای حذف مشعل‌ها «کافی یا پایدار» نبوده است، درحالی‌که شرکت‌ها و کشورهای مسئولِ حدود ۶۰درصد مشعل‌سوزی جهان به ابتکار بانک جهانی برای به‌صفررساندن مشعل‌سوزی متداول تا سال ۲۰۳۰ (ZRF) پیوسته‌اند. همچنین تاکنون ۱۵۵ کشور «تعهد جهانی متان» را امضا کرده‌اند که در حاشیه اجلاس اقلیمی کاپ ۲۶ در سال ۲۰۲۱ در گلاسکو راه‌اندازی شد و این کشورها به‌طور جمعی متعهد شدند انتشار متان را تا سال ۲۰۳۰، نسبت به سال ۲۰۲۰، ۳۰ درصد کاهش دهند.
مدیر پیشگیری جهانی آلودگی متان در گروه ویژه هوای پاک (یک گروه محیط زیستی که بر کربن‌زدایی انرژی متمرکز است) با مفیدخواندن این طرح‌ها گفت:« دولت‌ها و شرکت‌ها هنوز برای متوقف‌کردن مشعل‌سوزی، چه در قالب سیاست‌هایی برای وادارکردن کسب‌وکارها به اقدام و چه در قالب برنامه‌ها و سرمایه‌گذاری‌های خود شرکت‌های انرژی، تقریباً به‌اندازه کافی کار نمی‌کنند».