دبیرکل اتحادیه تولید و تجارت آبزیان کشور مطرح کرد
ارزآوری 600 میلیون دلاری شیلات برای کشور
نفیسه امامی
خبرنگار
ایران با برخورداری از آب و هوای متنوع، منابع آب فراوان و سواحل طولانی در خلیج فارس و دریای خزر، پتانسیل عظیمی برای توسعه صنعت شیلات و آبزی‌پروری دارد. صنعت آبزیان ایران در چند سال اخیر به طور قابل توجهی رشد کرده است اما این صنعت مهم در کشور با چالش‌هایی از جمله خرد بودن اقتصاد و کوچک بودن واحدهای تولیدی و تجاری، سرمایه گذاری، عدم شفافیت اطلاعات و آمار و فقدان نظام آماری قابل اتکا، عدم برندسازی، تولید به صورت زنجیره و حضور یکپارچه در بازارهای جهانی روبه‌روست.
محصولات صنعت شیلات و آبزی پروری به 66 کشور جهان صادر می‌شوند که 600 میلیون دلار ارزآوری به همراه داشته است. تولید محصولات آبزی و صیادی در دولت سیزدهم با رشد همراه بوده است، به طوری‌که براساس آمار ارائه شده، تولید آبزیان در دو مقطع زمانی ۱۳۹۹ و پایان دولت دوازدهم یک میلیون و ۲۶۸ هزارتن و در سال ۱۴۰۲ این عدد با رشد ۱۱ درصدی به یک میلیون و ۴۰۸ هزار تن رسید.
طبق آمار صید و صیادی در سال ۱۳۹۹ معادل ۷۱۵ هزار تن ماهی در کشور صید شد که این عدد با رشد ۷.۸ درصدی در پایان سال ۱۴۰۲، ۷۷۱ هزار تن را به ثبت رساند. در بخش پرورش ماهی و سایر محصولات دریایی نیز در سال ۱۳۹۹، ۵۵۳ هزار تن آبزی در کشور پرورش پیدا کرد و این آمار با رشد ۱۵ درصدی در پایان ۱۴۰۲ به ۶۳۷ هزار تن رسید.
آمار اشتغال زیر بخش شیلات نیز نشان می‌دهد تا پایان سال ۱۳۹۹، ۲۳۷ هزار نفر در حوزه شیلات فعالیت داشتند که این عدد تا پایان سال ۱۴۰۲ با رشد ۱۰ درصدی به ۲۶۱ هزار نفر رسید.
برای تشریح بیشتر وضعیت صنعت شیلات کشور گفت‌و‌گویی با علی‌اکبرخدایی دبیرکل اتحادیه تولید و تجارت آبزیان کشور داشته‌ایم که درادامه آمده است.
صنعت شیلات کشور چه وضعیتی در قیاس با سایر کشورهای دنیا دارد؟
صنعت شیلات ایران در حوزه تولیدات دامی و کشاورزی ایران قرار می‌گیرد و در قیاس با صنعت دامداری و مرغ و طیور، صنعتی جوان محسوب می‌شود. در این بخش حوزه آبزی‌پروری بجز صید و صیادی حوزه جوانی به حساب می‌آید زیرا صید از دوران قدیم در کشور رواج داشته است.
عمده رشد و توسعه صنعت شیلات ایران بعد از انقلاب اسلامی رخ داد. پیش از انقلاب مجموع تولیدات صید و صیادی کشور در طول یک‌سال 40 هزار تن در سال 57 بوده است که اگر جمعیت کشور را در آن سال 36 میلیون نفر درنظر بگیریم، سهم هر ایرانی 1.1 کیلوگرم از محل تولیدات آبزی‌پروری بوده است. اکنون تولید سالانه به یک میلیون و 300 هزار تن رسیده است که 600 هزار تن مربوط به محصولات آبزی‌پروری و 700 هزار تن مربوط به صید از دریاها می‌شود. چنانچه جمعیت کنونی کشور 85 میلیون نفر در نظر گرفته شود، سهم هر ایرانی از تولید سرانه به 12 کیلوگرم رسیده است.
در حوزه صید و صیادی ناوگان صیادی به روز شده است. لنج‌های صیادی در گذشته قدیمی بودند ولی اکنون دارای سیستم‌های برودتی شده و کشتی‌های صید صنعتی در دریاها فعال هستند.
به طور کلی آبزی‌پروری در دنیا صنعتی جوان محسوب می‌شود بنابراین ما هم فاصله زیادی در این صنعت با دنیا نداریم و از دانش روز بهره‌مند هستیم. به‌عنوان نمونه در تولید میگو اکثر پرورش‌‌دهندگان و تولیدکنندگان بچه میگو و خوراک آن از دانش خوبی برخوردار هستند. شاید ما در صنعت دامداری خیلی پیشرفته نباشیم اما در این بخش پیشرفت خوبی داشته‌ایم.
متوسط برداشت میگو در هر هکتار حدود 4 تن است که در دنیا متوسط برداشت به حدود 3 تن می‌رسد البته کشورهایی هم هستند که در هر هکتار 10 تن تولید می‌کنند. در ایران هم بعضی از مزرعه‌های تولید میگو هستند که همین میزان را در هر هکتار تولید می‌کنند. مزارع میگو در ایران تقریباً 30 سال قبل طراحی شده بودند ولی اکنون تغییر ساختار داده‌اند. باید تلاش کنیم این نوآوری همواره تکرار شود.
مهم‌ترین مشکلات شما در این صنعت چیست؟
اصلی‌ترین چالش سرمایه‌گذاری دراین بخش است زیرا بانک‌ها امکان مشارکت ندارند و بخش خصوصی باید از طریق سرمایه‌گذاری در جهت نوسازی مزارع و مکانیزاسیون فعالیت خود را پیش ببرد.
ارزش واقعی صادرات محصولات شیلاتی از کشور چقدر است؟
تولید ما سالانه یک میلیون و 300 هزار تن است. سال گذشته میزان صادرات 211 هزار تن بود که از این میزان 56 هزار تن صادرات خوراک آبزیان و حدود 150 هزارتن ماهی، میگو، کنسرو و خاویار و...صادر شده است. این محصولات به 66 کشور جهان صادر می‌شوند که 600 میلیون دلار ارزآوری به همراه داشته است.
همه تولیدات کشاورزی ایران 130 میلیون تن است و محصولات شیلاتی یک میلیون و 300 هزارتن است. این یعنی آن‌که تولیدات شیلاتی تنها سهم یک درصدی از همه تولیدات بخش کشاورزی را دارد. از طرف دیگر ارزش صادرات بخش کشاورزی در مجموع 6 میلیارد دلار بوده ولی بخش شیلات 600 میلیون دلار ارزآوری به همراه دارد. این یعنی آن که آبزیان 10 درصد از سهم ارزش صادراتی محصولات کشاورزی را به خود اختصاص می‌دهد. در واقع صنعت شیلات کشور با یک درصد سهم تولید، 10درصد سهم ارزش صادرات بخش کشاورزی را به خود اختصاص داده است. یعنی یک ظرفیت استثنایی در این بخش هست که باید مورد توجه قرار گیرد.
چه راهکارهایی برای افزایش میزان و کیفیت صادرات پیشنهاد می‌دهید؟
بازاریابی بهتر و گسترده‌تر و بهبود واحدهای فرآوری و ارتقای کیفیت محصول می‌تواند به رشد صادرات کمک کند اما مهم‌ترین عامل در این زمینه تشکیل زنجیره‌هاست. تقاضا برای محصولات صادراتی ما بسیار بالاست به طوری‌که می‌توانیم صادرات را از 150 هزار تن به 600 هزار تن و درآمد ارزی را به یک میلیارد دلار برسانیم.
به روزرسانی واحدهای فرآوری و بسته‌بندی باید مطابق سلیقه بازارهای صادراتی باشد. همچنین ما برندسازی در بخش شیلات نداریم و به غیر از خاویار در حجم کم و مقدار ناچیزی از میگو به صورت برندسازی به روسیه صادر می‌شود اما بقیه محصولات برندسازی نشده‌اند. چنانچه صادرات محصول از طریق برندسازی انجام بگیرد، قیمت بالاتری خواهد داشت و راه رسیدن به آن هم تشکیل زنجیره تأمین و کنسرسیوم صادرات آبزیان کشور است.
خرد و کوچک بودن واحدهای تولیدی چه تأثیری در میزان صادرات دارد؟
تولیدات ما خرد است زیرا در مزارع کوچک انجام می‌شود به همین علت تولیدات متنوع است و کیفیت آن یکسان نیست. واحدهای خرد برطبق استانداردها تولید ندارند، درصورتی‌که تولید به شکل زنجیره‌ای به توسعه سریع صادرات کمک می‌کند. ایجاد زنجیره و کنسرسیوم صادرات آبزیان می‌تواند به افزایش مقدار و ارزش صادرات آبزیان کمک ویژه‌ای کند.
بیشترین گونه‌های صادراتی شیلاتی شامل چه گونه‌هایی هستند؟
بیشترین میزان صادرات ما ماهیان حرام گوشت مانند ماهی‌های یال‌اسبی و ماهی مرکب هستند که به کشورهای جنوب شرق آسیا مانند کره جنوبی، چین، ویتنام و مالزی صادر می‌شود؛ ماهی‌های گرمابی مانند کپور که به عراق صادر می‌شود حدود 35 هزارتن؛ میگو به میزان 30 هزارتن، ماهی‌های سردآبی مانند قزل آلا به میزان 12 هزار تن که به امارات و روسیه و خاویار به مقدار 4 تن که به 40 کشور جهان صادر می‌شود.
آیا اعمال تحریم ها به صادرات محصولات شیلاتی لطمه زد؟
کشورما همیشه با تحریم دست به گریبان بوده است و زمانی هم که ما تحریم نبودیم تولید آبزیان برای صادرات هم نداشتیم. تحریم‌ها تأثیر بر میزان صادرات داشته است و بیشتر کشورهای اروپایی ما را تحریم کرده‌اند ولی ما بازارهای جدیدی برای محصولات‌مان پیدا کرده‌ایم، زیرا نمی‌توانیم منتظر رفع تحریم‌ها بمانیم.
عدم شفافیت آماری چه تأثیرات منفی می تواند در تولید بخش شیلات داشته باشد؟
آمار تولید در این حوزه شفاف نیست و مانند بخش صادرات آشکار نیست زیرا آمار صادراتی بر اساس اظهارنامه‌ها مشخص می‌شوند ولی آمار تولید و صید به طور دقیق مشخص نیستند. لازمه این شفافیت ایجاد سامانه و سیستم رهگیری است تا مثلاً وقتی بچه ماهی‌ها در استخر وارد می‌شوند میزان تغذیه آنها نیز بر همان اساس مشخص شود. در حال حاضر به دلیل عدم وجود اطلاعات صحیح میزان بچه ماهی‌ها با میزان تغذیه‌ای که عنوان می‌شود، تطابق ندارد.
معمولاً در آمارهای اعلامی سازمان شیلات تولید محصول شیلاتی نسبت به سال قبل افزایش نشان می‌دهد درحالی‌که با وجود برخی بیماری‌ها یا خشکسالی و... کاهش تولید هم داشته‌ایم. بنابراین برای رسیدن به شفافیت آماری نیاز به سیستم‌های رهگیری است که در این زمینه هم به پیشرفت‌هایی دست پیدا کرده‌ایم و میان سازمان شیلات و بخش خصوصی و تشکل‌ها، تفاهمنامه‌ای امضا شده است تا چنین سیستمی راه‌اندازی شود.
عدم شفافیت در میزان تولید ضرر اقتصادی را به دنبال دارد اما وقتی این مسأله مدیریت شود هم پرورش‌دهنده محصول سود می‌کند و هم مصرف‌کننده ماهی با قیمت مناسب به دستش می‌رسد و هم صادرکننده می‌تواند برنامه‌ریزی مناسب‌تری انجام دهد و هم محصول مناسب تولید می‌شود.
بــــرش
کیفیت محصولات صادراتی شیلاتی ایران چگونه است؟
محصولات ما از نظر کیفی و قیمتی بسیار مناسب هستند به طوری‌که تقاضای جهانی برای محصولات ما بالاست. این درشرایطی است که به قدری بازار میگوی ایرانی در روسیه پرطرفدار است که ما نمی‌توانیم جوابگوی نیاز آنها باشیم. در این شرایط یکی از صادرکنندگان میگوی ایرانی، برای این‌که بازار روسیه را از دست ندهد تقاضای واردات میگو کرده است تا با نام میگوی ایرانی به روسیه صادر شود.