مدیر کربن و انرژی شرکت ملی گاز در گفت‌وگو با «ایران اقتصادی» مطرح کرد
گواهی صرفه‌جویی پیشینی، ابزاری مهم برای صرفه‌جویی گاز در کشور
فشار سنگین شدت بالای مصرف انرژی بر پیکر اقتصاد ایران، معضلی مهم است که از دو دهه قبل بدین سو دائماً بخشی از منابع کشور را به هدر می‌دهد. شدت مصرف انرژی در ایران نسبت به کشورهای پیشرفته ۳ تا ۴ برابر بوده که همین امر ضرورت پرداختن به موضوع بهینهسازی را تقویت می‌کند. گفته می‌شود که از ابتدای برنامه پنجم تا انتهای برنامه ششم توسعه باید شاخص شدت مصرف انرژی در کشور ۵۰ درصد کاهش می‌یافت، اما در عمل این اتفاق نیفتاد. از قرار معلوم، ۳۶ میلیارد دلار پروژه در شورای اقتصاد برای بهینهسازی در بخش‌های مختلف وجود دارد. جواد اوجی وزیر نفت، با اشاره به اینکه صنعت نفت یکی از مهم‌ترین صنایع کشور است، افزوده که تأمین امنیت انرژی کشور برعهده این وزارتخانه بوده و ۹۵ درصد انرژی کشور از نفت تأمین می‌شود. گزارش‌ها نشان می‌دهند، ۲۴۹ میلیارد مترمکعب گاز طبیعی در کشور طی سال گذشته مصرف شده که این مقدار نسبت به سال پیش از آن (۱۴۰۱) ۷ میلیارد مترمکعب افزایش یافته است. در راستای پذیرش گواهی صرفه‌جویی گاز در بورس انرژی و سرمایه‌گذاری در پروژه‌های بهینهسازی گاز، گفت‌و‌گویی با ساجد کاشفی، مدیر کربن و انرژی شرکت ملی گاز انجام شده که از نظر می‌گذرد:
آمارهای مختلفی وجود دارد که نشان می‌دهد، گاز تولیدی کشور به هدر می‌رود؛ این گاز در چه بخش‌هایی غیربهینه مصرف می‌شود و آمار این هدررفت چگونه است؟
گاز طبیعی به عنوان انرژی پایه در کشور وجود دارد و در حال حاضر بیش از 70 درصد انرژی کشور به گاز وابسته است.
تولیدات، انتقال و توزیع آن، با هزینه زیاد و هم با زحمت و مشقت فراوانی صورت می‌گیرد و ما باید ازهدررفت آن در بخش‌های مختلف جلوگیری کنیم.
سازمان ملی استاندارد، گزارشی را در سال 1402 در رابطه با میزان هدررفت گاز در بخش‌های مختلف صنایع و بخش‌های مختلف مصرف که خارج از معیار مصرف عمل کردند، منتشر کرد.
در آن گزارش، عمده‌ترین بخش هدررفت که با آن مواجه هستیم، در سه بخش است؛ یکی بخش صنایع فلزی، اعم از آهن، فولاد، سرب و... است، بخش دیگر درخصوص بخش‌های نیروگاهی و بخش سوم، بخش‌های پالایشگاهی و پتروشیمی را شامل می‌شود که در این بخش‌ها مازاد انرژی مصوب سازمان ملی استاندارد، مصرف داشتیم. نکته اساسی اینکه، شدت مصرف انرژی در کشور ما فوق‌العاده بالاست.
یعنی میزان انرژی که ما برای تولید یک واحد مصرف می‌کنیم تقریباً دو برابر میانگین جهانی است و نسبت به کشورهای منطقه، به‌مراتب بالاتر است، یعنی بالاتر از 5 تا 6 برابر و هر حوزه‌ای را مورد مطالعه قرار می‌دهیم، می‌بینیم با اتلاف انرژی بالایی روبه‌رو هستیم؛ از بخش‌های کشاورزی و گلخانه‌ای گرفته تا بخش صنایع سیمان، فولاد و ... در پالایشگاه‌های گاز که بخشی به عنوان مشعل‌سوزی داریم، این هدررفت باعث شده با پدیده‌ای تحت عنوان ناترازی به صورت کلان و به صورت ویژه‌تر تحت عنوان ناترازی گاز روبه‌رو شویم. میزان عرضه و تقاضا، به‌خصوص در دوره‌های پیک مصرف، با هم همخوانی ندارد.
هفته گذشته از بازار بهینهسازی انرژی و محیط‌زیست و همچنین معامله گواهی صرفه‌جویی در بورس رونمایی شد. این بازار چگونه کار می‌کند و این گواهی چگونه باعث صرفه‌جویی و کاهش مصرف می‌شود؟
آیین‌نامه بازار بهینهسازی انرژی و محیط‌زیست سال 96 به تصویب رسید، اما اجرای این فرآیند با کندی بسیاری مواجه می‌شود و عملاً اقدام عملیاتی خاصی نه در حوزه وزارت نیرو و نه در حوزه وزارت نفت صورت نگرفت.
ما طی سال گذشته که در شرکت ملی گاز مدیریت انرژی و کربن را راه‌اندازی کردیم، یکی از اقدامات زیرساختی که دنبال کردیم این بود که در گام اول بتوانیم پذیرش این گواهی‌های صرفه‌جویی گاز را در بورس بگیریم که در بهمن 1402 محقق شد و تلاش کردیم بتوانیم اولین معامله این گواهی‌ها را در بورس انرژی رقم بزنیم؛ از این جهت که بتوانیم در ذهن سرمایه‌گذارانی که می‌خواهند در بهینهسازی سرمایه‌گذاری کنند، اطمینان خاطر ایجاد کنیم.
گواهی‌های صرفه‌جویی به دو بخش اوج و غیر اوج تقسیم می‌شود. گواهی دوره اوج را طبق توافقی که با بورس انرژی داشتیم از ابتدای آبان‌ماه تا پایان اسفندماه هر سال در نظر گرفتیم و گواهی دوره غیر اوج را از ابتدای فروردین‌ماه تا انتهای مهرماه در نظر گرفتیم.
مهم‌ترین نکته گواهی‌هایی که صادر می‌شوند این است که شرکت ملی گاز تضمین می‌کند که حتی در دوره اوج مصرف اگر کسی بخواهد گواهی خود را تبدیل به گاز کند، گاز به او تحویل می‌دهیم به شرطی که گواهی‌اش متعلق به دوره اوج باشد.
همچنین این امکان به وجود آمده که اگر بخواهند در قبوض گازشان اعمال شود، گواهی‌ها را عرضه می‌کنند و می‌توانند با آن تسویه قبض گاز خود را انجام دهند.
فرآیند معامله این گواهی در بورس انرژی به این صورت است که یک سرمایه‌گذار می‌تواند طرحش را به بازار انرژی که در حوزه گاز، شرکت بهینهسازی مصرف سوخت است، ارائه کند، آن طرح ارزیابی فنی-اقتصادی می‌شود و شرکتی که قرار است «ام اند وی» را انجام دهد تعیین می‌شود و به کمیسیون صرفه‌جویی انرژی که در سازمان برنامه و بودجه است، ارائه می‌شود.
آنجا بررسی نهایی صورت می‌گیرد و اگر طرح به تصویب برسد به شرکت ملی گاز ابلاغ می‌شود. سرمایه‌گذار سرمایه‌گذاری می‌کند و بعد از اینکه صرفه‌جویی محقق شد، به اندازه‌ای که شرکت ام اند وی، صرفه‌جویی محقق شده را صحه‌گذاری می‌کند، ما برایش گواهی صرفه‌جویی صادر می‌کنیم که اصطلاحاً به آنها گواهی‌های پسینی می‌گوییم.
با همکاری معاونت برنامه‌ریزی وزارت نفت در حال تدوین شیوه‌نامه‌ای برای گواهی‌های پیشینی هستیم که در واقع برای پروژه‌های بهینهسازی ابزار تأمین مالی باشند؛ یعنی طرح تصویب اولیه را می‌گیرد و بعد ازمصوب شدن و ابلاغ به شرکت ملی گاز، می‌توانیم طی یک فرایند و شیوه‌ای که در حال مدون شدن است، گواهی صرفه‌جویی پیشینی را صادر کنیم و سرمایه‌گذار این را در بازار بورس انرژی به فروش می‌رساند و منابع مالی را برای اجرای پروژه تأمین می‌کند.
در انتهای اجرای پروژه دوباره مورد صحت‌سنجی قرار می گیرد، اگر صرفه جویی به همان میزان که پیش‌بینی شده بود، باشد ما از قبل گواهی‌ها را پرداخت کردیم و اگر مازاد بر آن محقق شده بود، گواهی مازاد می‌دهیم و اگر کمتر بود یا باید خودشان تسویه کنند یا ضمانت‌نامه‌هایی که از آنها اخذ شده بود به اجرا گذاشته می‌شود تا منافع حاکمیت تضمین شود.
به بحث هدفگذاری صرفه‌جویی 9 میلیارد مترمکعبی در سال اشاره کردید، این اتفاق چه زمانی محقق خواهد شد؟
طبق دستورالعمل بازار بهینهسازی انرژی و محیط‌زیست، سقف تعهداتی که جهت صدور گواهی برای شرکت ملی گاز در نظر گرفته شده، 10 میلیارد مترمکعب است.
یکی از طرح‌هایی که مصوبه شورای اقتصاد را دارد و ذیل ماده 12 رفع موانع تولید رقابت‌پذیر است، طرح تعویض بخاری‌هاست که شرکت ملی گاز مکلف است در این طرح ظرف مدت 5 سال 4.1 میلیون دستگاه بخاری را عوض کند.
به ازای هر دستگاه بخاری که با برچسب انرژی A جایگزین بخاری‌های مرسوم و عادی می‌شود باید طی مدت 5 سال، 466 مترمکعب گواهی بدهیم که اگر محاسبات آن را انجام دهیم، ظرف مدت 5 سال، 9 میلیارد مترمکعب گواهی صرفه‌جویی می‌شود که قابلیت عرضه در طرح تعویض بخاری‌های با راندمان بالا به جای بخاری‌های با راندمان پایین و مرسوم است.
هدفتان برای صدور این گواهی‌ها به طور مشخص چه بود؟
مهم‌ترین چالشی که در بحث بهینهسازی انرژی وجود دارد، این است که پروژه‌های بهینهسازی انرژی به واسطه پایین بودن قیمت‌های انرژی در کشور ما از نظر اقتصادی مقرون به صرفه نیستند و به صورت عادی، هیچ سرمایه‌گذاری علاقه‌مند نیست، چرا که هزینه‌بر است و قیمت گازی که از کوره‌های آجرپزی دریافت می‌کنند به اندازه‌ای نیست که برای سرمایه‌گذاران انگیزه ایجاد کند.
گواهی‌های صرفه‌جویی کمک می‌کند در دوره اوج مصرف که صنایع ما با محدودیت روبه‌رو می‌شوند و عمدتاً توان مالی خیلی خوبی هم دارند، به واسطه کاهش عدم‌النفع خود، در طرح‌های بهینهسازی سرمایه‌گذاری کنند و در قبالش گواهی دریافت کنند یا گواهی‌های صرفه‌جویی شده را در بازار بورس انرژی خریداری کنند و بتوانند گاز خود را در دوره اوج مصرف دریافت کنند تا بتوانند تولید خود را ادامه دهند.
پس علت رفتن ما به سمت گواهی‌ها این است که اینها به عنوان یک ابزار انگیزشی بتواند بازار بهینهسازی را در کشور ایجاد کند و رونق بخشد. نکته جالب توجه این است، ما در روزی که رونمایی داشتیم 25 میلیون مترمکعب از مجوزی را که دریافت کرده بودیم برای دوره اوج عرضه کردیم و 25 میلیون مترمکعب برای دوره غیر اوج و در کمتر از نیم ساعت گواهی‌های دوره اوجی را که عرضه کرده بودیم طی رقابتی که در بازار شکل گرفت، به قیمت 7 هزار تومان به ازای هر مترمکعب، یکی از شرکت‌های فولادی خریداری کرد، در حالی که تعرفه شرکت‌های فولادی در سال گذشته و امسال حدود 4 هزار تومان بوده و این نشان می‌دهد اگر ما این اطمینان را در سرمایه‌گذاران ایجاد کنیم که اگر گواهی‌ای برای دوره اوج صادر شد، شرکت ملی گاز خودش را مکلف و موظف می‌داند گاز را تحویل دهد، این طرح شکل می‌گیرد و شرکت‌های بهینهسازی می‌توانند رونق بیشتری پیدا کنند.
بحثی درخصوص اطلس بهینهسازی گاز مطرح شد، این طرح به کجا رسید؟
زمانی که مدیریت کربن و انرژی در شرکت ملی گاز شکل گرفت ما به سمت داده‌ها و مطالعاتی که پیش‌تر انجام شده بود، رفتیم.
طبق اساسنامه شرکت ملی گاز، مدیریت مصرف جزو وظایف شرکت ملی گاز نیست، بلکه وظیفه شرکت ملی گاز طبق اساسنامه، فرآورش، انتقال و توزیع گاز است.
تولید گاز هم برعهده ما نیست و در حوزه وظایف شرکت ملی نفت است و در انتهای این زنجیره که مدیریت مصرف است در حوزه وظایف شرکت بهینهسازی مصرف سوخت است، اما با توجه به اینکه با چالش ناترازی عرضه و تقاضای گاز مواجه هستیم، همه بخش‌های مختلف حاکمیت، مردم و رسانه‌ها، شرکت ملی گاز را در این زمینه پاسخگو می‌دانند.
شرکت ملی گاز برای اینکه تمرکزی در حوزه بهینهسازی ایجاد کند، مدیریت کربن و انرژی را ایجاد کرد.
بعد از اینکه مدیریت شکل گرفت ما به دنبال مطالعات قبلی رفتیم تا ببینیم چه ظرفیت‌هایی برای بهینهسازی وجود دارد تا بتوانیم آنها را فعال و دنبال کنیم.
ما با یک خلأ مواجه شدیم که نمی‌دانستیم چه ظرفیت‌هایی برای بهینهسازی، به عنوان مثال در صنعت سیمان یا در صنعت فولاد و... وجود دارد که برای آنها برنامه‌ریزی کنیم و با سرمایه‌گذاران مذاکره و آنها را جذب کنیم. از طرف دیگر وقتی قانون 26 اصلاح الگوی مصرف، منتشر و مطالعه شد که در صنعت سیمان، عمده انحراف مصرف در استان فارس اتفاق می‌افتد، همین مسأله در صنعت فولاد در استان کرمان اتفاق می‌افتد، یعنی هم سهم زیادی از مصرف گاز آن استان به صنعت فولاد اختصاص پیدا کرد و هم اینکه بیشترین انحراف مصرف را در آن استان داشتیم.
به همین دلیل تصمیم گرفتیم اقدامی تحت عنوان اطلس بهینهسازی کشور انجام دهیم، به این معنا که مشخص کنیم مثلاً استان فارس به قطب بهینهسازی صنعت سیمان تبدیل شود؛ هم مصرف سیمان در آنجا بالاترین انواع مصارف است و هم اینکه بیشترین انحراف مصرف دارد، یعنی اگر آنجا شرکت گاز استان با همکاری شرکت‌های بازرسی فنی که ذیل سازمان ملی استاندارد هستند، شرکت‌های دانش‌بنیان و دانشگا‌هایی که در استان فارس وجود دارد، موضوع را مورد مطالعه قرار دهد و خروجی ما یک بسته سرمایه‌گذاری برای بهینهسازی در صنعت سیمان که در قالب بازار بهینهسازی انرژی و محیط زیست شود که بتوانیم آن را پیاده‌سازی کنیم و از طرف دیگر، قابلیت تعمیم به صنایع سیمان در کل کشور را داشته باشد. به همین ترتیب استان کرمان را به عنوان قطب بهینهسازی صنعت فولاد و آهن مشخص کردیم، استان اصفهان را به عنوان قطب بهینهسازی صنعت آجر در نظر گرفتیم و در حوزه کاشی و سرامیک، استان یزد را مدنظر قرار دادیم.
بنا داریم این موضوع را به انواع مصارف دیگری که در حوزه گاز وجود دارد، تعمیم دهیم. از جمله بخش‌های گلخانه‌ای، مرغداری و سایر صنایع انرژی‌بری که در کشور وجود دارند و بتوانیم بسته‌های بسیار مناسبی را برای سرمایه‌گذارها آماده کنیم تا زمانی که با آنها مذاکره می‌کنیم بتوانیم بگوییم که اگر شما به عنوان مثال، تمایل دارید در استان فارس سرمایه‌گذاری کنید، علاوه بر پروژه‌هایی که در این استان وجود دارد، چنین پروژه‌هایی نیز در حوزه بهینهسازی قابلیت تحقق دارد و در قبالش می‌توانیم با گواهی صرفه‌جویی گاز، اینها را تأمین مالی کنیم و بازپرداخت سرمایه را برایشان داشته باشیم.
بــــرش
با این اقدامات، جمع‌بندی شما چه خواهد بود؟
در این یک سالی که از ایجاد مدیریت انرژی و کربن در شرکت ملی گاز می‌گذرد، اقدامات زیرساختی بسیار خوبی در این حوزه، به‌خصوص در حوزه مصرف گاز مشترکین برداشته شده است. مهم‌ترین این اقدامات، بحث گواهی صرفه‌جویی گاز و ایجاد و راه‌اندازی بازار بهینهسازی انرژی و محیط‌زیست است. از طرف دیگر به جهت ایجاد بازار برای این گواهی‌ها، تدوین اطلس بهینهسازی کشور را در دستور کار قرار دادیم.
علاوه بر اینها سعی کردیم یک‌سری ارتباطات برون‌دستگاهی را ایجاد کنیم که از جمله آنها می‌توان به ارتباط با وزارت میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی اشاره کرد که طرحی به عنوان گردشگری سبز را آغاز کردیم و قدم‌های اولیه را در این حوزه برداشتیم که شهر مشهد و شهر شیراز به عنوان پایلوت گردشگری سبز انتخاب شدند.
این طرح در قالب بازار بهینهسازی انرژی و محیط‌زیست اصلاح شد و بهسازی انرژی در اماکن گردشگری و اقامتی را که بیشترین آنها در شهرهای مشهد و شیراز هستند، مورد ارزیابی و کارسازی قرار می‌دهد. ما نیروگاه‌هایی تحت عنوان نیروگاه‌های کوچک مقیاس داریم و طی تفاهمی که با آنها داریم، هشت ماه در سال که فصول گرم هستند، تعهد تضمین سوخت آنها را برعهده داریم و در فصول سرد، بسیاری از این نیروگاه‌ها با قطعی و محدودیت گاز مواجه می‌شوند. طبق برنامه‌ریزی‌های انجام شده، تفاهمنامه‌ای را با انجمن تولیدکنندگان ترکیبی برق، حرارت و برودت امضا می‌کنیم که طی آن دو اقدام مناسب صورت می‌گیرد.
در صورتی که هر نیروگاه سی اچ پی، بخش بازیافت حرارتی را اجرا کند و عملاً تأمین گرمایش صنایع یا شهرک‌های مسکونی اطراف خود را برعهده بگیرد، شرکت ملی گاز تضمین می‌کند که گاز آنها را در فصول سرد سال هم تأمین کند، چون این باعث می‌شود که بازدهی و راندمان این نیروگاه‌ها بشدت افزایش پیدا کند و از طرف دیگر زمانی که تأمین گرمایش محدوده‌های اطراف خود را، چه در بخش صنعتی و چه در بخش مسکونی برعهده می‌گیرند ما با صرفه‌جویی مصرف گاز در آن بخش‌ها مواجه می‌شویم و طبق تفاهمی که با آنها به امضا می‌رسانیم، حداقل بخشی از تأمین منابع مالی آنها را از قبل صدور گواهی‌های صرفه‌جویی تأمین خواهیم کرد و امیدواریم اقداماتی که در این حوزه‌ها صورت می‌گیرد منجر به این شود که انرژی را در کشورمان بهتر مصرف کنیم و بتوانیم از این مزیت خدادادی که در اختیار کشورمان قرار گرفته، بهتر استفاده کنیم.