5 نکته درباره دیپلماسی انرژی ایران در تعامل با ترکمنستان و عراق
دولت قبل، خرید گاز از ترکمنستان را متوقف و روابط دو کشور را تخریب کرد
احسان حسینی
خبرنگار
در روزهای گذشته انتشار دو خبر درباره تعاملات انرژی ایران با ترکمنستان و عراق، آن را به سوژه اصلی بسیاری از رسانه‌ها تبدیل کرده است. در ابتدا مالک شریعتی سخنگوی کمیسیون انرژی مجلس در توئیتر نوشت: آقای دکتر ظریف! حال که سکوت شکستید، در ایامی که وزارت نفت دولت سیزدهم بدون برجام موفق شده بدهی ترکمنستان را تسویه و قرارداد گازی را احیا کند، آنچه سال ۹۹ در جلسه با بنده و جمعی از نمایندگان در دفترتان گفتید، علنی بگویید: «زنگنه در ماجرای ترکمنستان خیانت کرد»، دانستنش حق مردم نبود؟!
دولت قبل به هوای برجام قرارداد گازی با ترکمنستان را بهم زد
طبق ادعای شریعتی، جواد ظریف در جلسه‌ای با نقد عملکرد بیژن زنگنه عنوان کرده که در پرونده ترکمنستان و مناقشه گازی ایجاد شده در دولت‌های یازدهم و دوازدهم با این کشور، وزیر سابق نفت به کشور خیانت کرده و با تصمیمات غلط به منافع ملی خسارت وارد کرده است.
در دولت قبل، وزارت نفت وقت به هوای اجرای برجام، ضمن عدم تسویه بدهی ایران به ترکمنستان، خرید گاز از این کشور را از دی ۹۵ متوقف و روابط دو کشور را تخریب کرد و سپس با شکایت ترکمنستان در داوری ۲ میلیارد دلار جریمه شد، اما با روی کار آمدن دولت سیزدهم، با دیپلماسی انرژی ۱.۶ میلیارد دلار از منابع ایران در عراق برای تسویه بدهی گازی ایران به ترکمنستان پرداخت شده و گام مهمی برای احیای روابط گازی و اقتصادی با این کشور برداشته شد.
آزادسازی حدود 3 میلیارد دلار از منابع ایران در عراق
خبر دوم نیز درباره آزادسازی بخش دیگری از منابع ایران در عراق است که رئیس اتاق بازرگانی مشترک ایران و عراق از آزادسازی ۲.۷ میلیارد دلار طلب ایران از عراق خبر داد. بخشی از منابع بلوکه شده ایران در عراق برای نیاز‌های حجاج تخصیص یافته و بخشی از پول‌ها نیز برای تأمین کالاهای اساسی پرداخت شده است.
رویترز به نقل از یک مقام ارشد وزارت خارجه عراق نوشت، عراق پس از دریافت معافیت تحریمی از سوی امریکا، با پرداخت حدود ۲.۷۶ میلیارد دلار بدهی گاز و برق به ایران موافقت کرده است. فؤاد حسین وزیر امور خارجه عراق در دیدار با آنتونی بلینکن وزیر امور خارجه امریکا در حاشیه کنفرانس ریاض روز پنجشنبه مجوز دریافت کرد.
دیپلماسی انرژی ایران بدون برجام جواب داد
اما وجه اشتراک این دو خبر چیزی نیست جز «دیپلماسی انرژی فعالانه» در دولت سیزدهم. بعد از گذشت 20 ماه از عمر دولت سیزدهم، نه تنها بدهی ایران به ترکمنستان در سه قسط پرداخت و روابط دو کشور احیا شد، بلکه ایران قرارداد سوآپ گاز به میزان 5 میلیون مترمکعب در روز را در سال 1400 امضا کرد و سپس این عدد را در سال 1401 به دوبرابر رساند. در ادامه قرارداد واردات روزانه 10 میلیون مترمکعب از ترکمنستان امضا شد که نقش کلیدی در تبدیل ایران به هاب گازی منطقه دارد.
همچنین از ابتدای دولت سیزدهم با مذاکرات فشرده طرف ایرانی با عراق و اعمال فشار برای اخذ معافیت این کشور از امریکا به نظر می‌رسد گام به گام منابع بلوکه شده ایران در عراق در گذشته در حال وصول و آزاد شدن است و بعد از وصول 1.6 میلیارد دلار از منابع ایران، حال اخبار آزادسازی حدود 3 میلیارد دلار دیگر نیز به گوش می‌رسد.
اما همزمان با اعلام خبر موفقیت‌های ایران در عرصه دیپلماسی انرژی در شرایط تحریم و مشخص شدن رویکرد غلط دولت گذشته در تعامل با همسایگان، روایت‌های غلطی در فضای رسانه‌ای ناظر به این دو خبر منتشر شد. طبق این روایت‌ها تسویه بدهی ایران به ترکمنستان از طریق منابع عراق در حکم محکومیت ایران آورده شده است و در واقع تسویه بدهی و احیای روابط با ترکمنستان جزو عملکرد دولت محسوب نمی‌شود. همچنین وصول مطالبات عراق با مجوز امریکا نیز نشانه ضعف دیپلماسی ایران است نه دستاورد آن.
اما ناظر به غلط بودن این روایت‌ها 5 نکته وجود دارد:
اول، در هیچ حکم داوری، محل منابع برای تسویه بدهی یا جریمه مشخص و الزام نمی‌شود، اگر این‌طور بود در سال ۹۹ بدهی ایران به‌صورت خودکار به حساب ترکمنستان واریز و تسویه می‌شد و کار به پرداخت اقساطی در دولت سیزدهم نمی‌کشید.
دوم، اصلاً پرونده ایران و ترکمنستان به مرحله شکایت مجدد و توقیف اموال کشیده نشده که حالا محل منابع توقیف شده از عراق یا سایر کشورها تعیین شود و با آمدن دولت سیزدهم روند پرداخت بدهی ایران به ترکمنستان از نیمه دوم ۱۴۰۰ تا ابتدای ۱۴۰۲ در سه قسط انجام شد.
سوم، آزاد شدن منابع ایران در عراق برای سایر مصارف جز پرداخت بدهی به ترکمنستان، مثل واردات کالاهای اساسی نشان می‌دهد پرداخت از بانک TBI با حکم داوری چقدر بی‌معنا و کذب است و مسیرهای دیگری با دیپلماسی فعالانه باز شده است.
چهارم، هر چند ساختار بانکی عراق زیر نظارت امریکاست اما این ایران بود که با استفاده از ابزارهای مختلف دیپلماتیک طرف عراقی را برای اخذ مجوز از امریکا و آزاد کردن منابع ایران تحت فشار گذاشت که از جمله آن اعمال محدودیت بر صادرات انرژی به عراق بود که موفقیت‌آمیز شد.
خبرگزاری رویترز نیز در گزارشی با عنوان «Iraq to pay $2.76 billion in gas and electricity debt to Iran» به تلافی و فشار ایران به عراق از طریق اعمال محدودیت اشاره کرده است. طبیعی است که امریکا قصدی برای لطف کردن به ایران از طریق آزادسازی منابع ندارد مگر اینکه با اصرار عراق و با توجه به نیاز این کشور به گاز، مجبور به این کار شده باشد. پنجم، نکته جالب اینکه بدانید عراقی‌ها حتی مطالبات ایران را به بانک TBI نیز واریز نمی‌کردند و بعد از مذاکرات و رایزنی‌های فشرده، ابتدا این مبلغ در بانک عراقی واریز شده و سپس با انجام سایر مذاکرات به حساب ترکمن‌ها منتقل شد.