رئیس اتاق مشترک بازرگانی ایران و آفریقا تأکید کرد
فرش قرمز قاره آفریقا برای تجار ایران
سفر رئیس‌جمهور کشورمان به سه کشور کنیا، اوگاندا و زیمبابوه را می‌توان از مهم‌ترین اتفاق‌های اقتصادی دولت سیزدهم دانست. این سفر دستاوردهای اقتصادی استراتژیکی داشت که در راستای آن می‌توان به تضمین امنیت غذایی کشور، صادرات کالا و خدمات فنی و مهندسی و رد و بدل کردن پول در قالب تهاتر اشاره کرد. قاره آفریقا با 55 کشور از نظر تعداد کشورها، اولین قاره جهان است و از لحاظ وسعت و جمعیت، دومین قاره محسوب می‌شود. بر اساس آخرین آمارهای ارائه شده، در فصل بهار ۳۲۷ هزار تن کالای غیرنفتی به ارزش ۱۲۲ میلیون و ۷۵۱ هزار دلار به ۳۶ کشور آفریقایی صادر شده و این روند در حال رشد است. در این خصوص با مسعود برهمن، رئیس اتاق مشترک بازرگانی ایران و آفریقا «ایران اقتصادی» گفت‌و‌گویی را انجام داد که در ادامه می‌آید.
سفر رئیس‌جمهور کشورمان به قاره آفریقا را چگونه ارزیابی می‌کنید؟
سفر آیت‌الله ابراهیم رئیسی، رئیس‌جمهور به سه کشور اوگاندا، کنیا و زیمبابوه که بعد از 11 سال انجام شده است را باید به فال نیک گرفت. در دوره‌های گذشته، ما نسبت به همکاری با کشورهای آفریقایی و کشورهای همسایه غفلت زیادی داشتیم. کشورهای همسایه با جمعیت 600 میلیون نفر، بیش از هزار و 450 میلیارد دلار گردش مالی دارد. قاره آفریقا بر اساس آخرین آمار بانک جهانی، با جمعیت یک میلیارد و 450 میلیون نفر، حدود هزار و 200 میلیارد دلار گردش کالایی و 300میلیارد دلار خدمات فنی و مهندسی دارد. بدین سبب جمعاً هزار و 500 میلیارد دلار، در این قاره فعالیت اقتصادی و تجاری صورت می‌گیرد.
ما در این بازار مهم که 55 کشور دارد، سهم کمتر از یک هزارم داریم. این در حالی است که 30 درصد معادن دنیا در قاره آفریقا وجود دارد. این امر نشان می‌دهد که قاره آفریقا ظرفیت بسیار خوبی برای ایران و سایر کشورها دارد. برای توجه به این مسأله باید رویکرد دولت‌ها مشخص شود. کشورهایی که خواهان همکاری با قاره آفریقا هستند، برای تجار و فعالان اقتصادی خود، راهبردهای حداقل 10 ساله تعریف کردند. دولت سیزدهم برای جبران کم‌تحرکی (دولت‌های گذشته) در روابط خارجی که مورد تأکید رهبر معظم انقلاب است، هیچ راهی جز صادرات ندارد.
تجار ایرانی تمایل به حضور در بازار قاره آفریقا را دارند؟
اکنون خیلی از مجموعه‌ها و صنوف تولیدی که با ما در ارتباط هستند، تأکید دارند که اگر صادرات رونق نگیرد، با کاهش تولید روبه‌رو خواهیم شد. با توجه به افزایش نرخ ارز، ضرورت دارد که سیاست‌گذاران بیش از گذشته به مقوله بسترسازی برای صادرات کالا، اقدام کنند. از همین رو قاره آفریقا می‌تواند بهترین فرصت برای فعالان اقتصادی و تولیدکنندگان باشد تا آنها بتوانند محصولات خود را وارد بازار این قاره کنند. در حال حاضر میانگین نرخ رشد اقتصادی قاره آفریقا از میانگین جهانی بالاتر است؛ دلیل آن است که کشورهای مختلف به قاره آفریقا ورود و نسبت به سرمایه‌گذاری در زیرساخت‌ها اقدام کردند. ایران از نظر صادرات کالا و خدمات فنی و مهندسی، پتانسیل بالایی دارد. رویکردی که دولت سیزدهم در مقوله صادرات دارد، بسیار مناسب است و تجار و فعالان اقتصادی از این نگاه استقبال می‌کنند. با توجه به چنین رویکردی، صادرات ایران به قاره آفریقا طی یک سال و نیم گذشته دو برابر شده است، اما قطعاً ظرفیت همکاری‌های مشترک خیلی بیشتر است. بدین سبب توصیه می‌کنم راهبرد خوبی در همکاری مشترک با قاره آفریقا، توسط سیاست‌گذاران تعریف شود. مجموعه‌هایی که در این میدان (وزارت امور خارجه، بانک مرکزی، سازمان توسعه و تجارت، وزارت راه و...) می‌توانند نقش‌آفرینی کنند، باید حضور پررنگ‌تری داشته باشند و شرایط را برای فعالان اقتصادی فراهم کنند. یکی از چالش‌های ورود به قاره آفریقا، حمل و نقل دریایی است. بر این اساس ضرورت دارد خطوط دریایی منظم بین ایران و قاره آفریقا ایجاد شود، حتی اگر آن خط دریایی زیان‌ده باشد. تاجر نمی‌تواند صبر کند تا ببیند چه زمانی محصول‌اش صادر می‌شود. فعال اقتصادی وقتی تعهد می‌دهد باید کالای سفارش شده را ارسال کند، زمانی که چنین امری مقدور نباشد، صادرات کاهشی خواهد شد و سفارش‌دهنده کالا به تاجر ایرانی به خاطر بدعهدی اعتماد نمی‌کند.
برای حل چنین امری ضرورت دارد سیاست‌گذاران ورود کرده و از شرکت‌های کشتیرانی بخواهند که خط منظم دایر کنند و در این خصوص هم حمایت‌هایی از شرکت‌های کشتیرانی صورت گیرد. در حمل و نقل هوایی نیز باید خدمات مستقیم، منظم و متناوب ارائه شود. نبود خط مستقیم باعث افزایش هزینه تاجر خواهد شد. موضوع دیگری که سیاست‌گذار باید به آن توجه کند، حل چالش‌های مبادلات پولی است. صادرات کالا و خدمات با سود متعارف و رقابتی است لذا برای دور زدن تحریم‌ها فعال اقتصادی مجبور است هزینه قابل توجهی پرداخت کند. اگر سیاست‌گذاران بتوانند مبادلات مالی را حل کنند، دیگر فعال اقتصادی درگیر جابه‌جایی پول نخواهد شد و حاشیه سود او کم نمی‌شود. در این میان از سیاست‌گذاران می‌خواهیم برای برگشت ارز حاصل از صادرات، تدبیری داشته باشند تا صادرکنندگان با مشکل مواجه نشوند. مبحث دیگری که پرداختن به آن اهمیت دارد، مشورت گرفتن از بخش خصوصی است. بخش خصوصی در کنار دولت و سیاست‌گذاران است لذا آنها می‌توانند در تصمیم‌گیری‌ها از این بازوی مشاور و متخصص استفاده کنند. هر کس که در ایران مانده، تجارت می‌کند، تولید می‌کند و... دل به کشورش بسته است، لذا سیاست‌گذاران باید نسبت به حفظ این افراد اقدام کنند. در نهایت باید عنوان کرد که کشورهای قاره آفریقا تمایل زیادی به حضور سرمایه‌گذاران ایرانی در کشورشان دارند.
ایران با چه سازکاری می‌تواند در قاره آفریقا سرمایه‌گذاری کند؟
اروپایی‌ها و امریکایی‌ها معادن کشورهای قاره آفریقا را چپاول کردند. مثلاً 5 سال پیش که به کشور تونس رفته بودم، گفتند که 12 میلیارد دلار طلا از این کشور برده شده است و به ازای آن اروپایی‌ها و امریکایی‌ها یک میلیارد دلار کالا دادند. این در حالی است که ما می‌توانیم همکاری‌های بسیار خوب و هدفمندی با کشورهای آفریقایی داشته باشیم. چندی پیش هیأتی از کنیا به ایران آمد و برخی از تولیدکنندگان توانستند با تجار این کشور قرارداد و تفاهمنامه امضا کنند. ما در کسب و کارهای کوچک می‌توانیم همکاری‌های مشترکی تعریف کنیم. قاره آفریقا، 65 درصد نیروی جوان دارد و 80 درصد که صاحب شغل هستند، در حوزه کشاورزی هستند. لذا کافی است مجموعه مهارتی خود را به قاره آفریقا منتقل کنیم و به آنها کسب و کارهای کوچک را آموزش دهیم تا جوانان آنها نیز صاحب شغل و مهارت شوند. با این روش ضمن اشتغال‌آفرینی می‌توان انتقال تکنولوژی (صادرات ماشین‌آلات) انجام داد و این امر برای کشور مورد هدف، اتفاق خوبی است. قاعدتاً در چنین فرایندی، دولت آن کشور سعی می‌کند شرایط فعالیت شرکت‌های ایرانی را سهل‌تر کند. نکته دیگر اینکه قاره آفریقا پول ندارد، اما این کشور الماس، طلا و منابع معدنی بسیار قوی دارد که می‌توان از آن به جای پول استفاده کرد. حتی می‌توان به جای دریافت منابع معدنی کالاهای مورد نیاز کشور چون کاکائو، دانه‌های روغنی، قهوه، چای، پنبه، محصولات کشاورزی و... را دریافت کرد. پیشنهاد من به بانک مرکزی این است که با بانک کشورهای قاره آفریقا قرارداد ببندد و تاجر ایرانی را تضمین کند و همچنین بانک‌های کشورهای آفریقایی نیز تاجر خود را با همین شیوه تضمین کند؛ بر این اساس پایان سال تراز گرفته شود و اگر پولی کم یا زیاد شد، طرفین به شکل‌های مختلف (تهاتر با کالا) می‌توانند تفاهم کنند. در این صورت تحریم، کاملاً بی‌اثر و هزینه مالی تجار کاهشی می‌شود. در این وضعیت مبادلات تجاری برد-برد خواهد شد و کشورها تمایل بیشتری در همکاری با ایران خواهند داشت. از این‌رو پیمان‌های دو جانبه و چند جانبه ایران با کشورهای مختلف بسیار خوب است و این امر کمک می‌کند که سلطه دلار از اقتصادها کم شود. در این وضعیت می‌توان به توسعه اقتصادی کشور کمک کرد. اگر موضوعات مهم کشوری، تنگناها و چالش‌ها را به فراخوان بگذاریم، خیلی راحت‌تر و زودتر می‌توان به سمت حل مشکلات رفت. به طور قطع پشت درهای بسته نمی‌توان به نتیجه مطلوب دست یافت.
ارزیابی شما از دولت سیزدهم در همکاری با قاره آفریقا چیست؟
طی دو سال اخیر شاهد حرکت‌های نسبتاً بهتری در قاره آفریقا هستیم که بخشی از آن حاصل مراودات و رفت‌وآمدهای هیأت‌های تجاری و بخشی هم حاصل اقدامات وزارت خارجه و سازمان توسعه و تجارت و اتاق بازرگانی است. این امر بارقه امیدی را به وجود آورده است. نگاه کشورهای آفریقایی به جمهوری اسلامی ایران مثبت و خوب است. ما حدود ۷ هزار شرکت دانش‌بنیان داریم که ۵۰۰ شرکت قابلیت صادرات دارند و این هم ظرفیت بسیار خوبی برای فعالیت اقتصادی در قاره آفریقاست.
بــــرش
تجارت ایران با کشورهای آفریقایی در بهار 1402
کشور غنا با خرید ۵۶ میلیون و ۳۲۳ هزار دلار و با رشد ۸۷ درصدی، آفریقای جنوبی با ۲۷ میلیون و ۳۳۴ هزار دلار و کاهش ۸۰ درصدی، تانزانیا با هشت میلیون و ۶۴۹ هزار دلار و کاهش ۴۴ درصدی، سومالی با هشت میلیون و ۲۵۵ هزار دلار و کاهش ۲۷ درصدی و کنیا با هفت میلیون و ۶۳۴ هزار دلار و کاهش ۴۸ درصدی، پنج مقصد اول صادرات غیر نفتی ایران به آفریقا در بهار امسال بودند. محصولات فولادی با ۶۰ میلیون دلار، کود اوره با ۲۵ میلیون دلار، قیر با ۱۵ میلیون دلار، مواد غذایی با ۱۱.۵ میلیون دلار، گاز مایع با ۲.۷ میلیون دلار، مصالح ساختمانی با ۱.۵ میلیون دلار به ترتیب عمده‌ترین کالاهای صادراتی ایران به قاره آفریقا در فصل بهار بودند و روغن موتور، مشتقات پترو پالایشگاهی، مواد معدنی، دارو، گلاب و صنایع دستی و فرش، مواد شیمیایی، کیت آزمایشگاهی، مصنوعات پلاستیکی، لاستیک و تیوپ، ظروف شیشه‌ای، کفپوش، پارچه و لوازم بازی کودکان از دیگر کالاهای صادراتی ایران به آفریقا در سه ماه نخست امسال بود. کشور آفریقای جنوبی با فروش ۶ میلیون و ۶۲۷ هزار دلار و رشد ۱۱۸ درصدی، تانزانیا با دو میلیون و ۱۷۲هزار دلار و کاهش ۶۲ درصدی، غنا با یک میلیون و ۹۱۲ هزار دلار و رشد ۲۷۰۱ درصدی، کنگو با یک میلیون و ۷۶۴ هزار دلار و کاهش ۴۶ درصدی و کنیا با یک میلیون و ۶۶۱ هزار دلار و کاهش ۷۹ درصدی ، پنج کشور نخست آفریقایی تأمین کننده کالا، برای کشورمان در فصل بهار بودند. ۶ میلیون و ۸۵۶ هزار دلار مواد غذایی شامل چای، قهوه، گندم، مالت، حبوبات، عصاره گیاهان، 2 میلیون و ۸۱۰ هزار دلار سنگ منگنز، دو میلیون و ۲۰۶ هزار دلار روغن صنعتی، به همراه کنسانتره کروم، مواد پلاستیکی، لوازم الکترونیکی، لوازم خودرو و ماشین‌آلات صنعتی از عمده‌ترین کالاهای وارداتی از قاره آفریقا در فصل بهار امسال بودند.