پنجمین سد بزرگ ایران، تهدید سیل را به فرصت آبادانی تبدیل کرد
سد چمشیر صبح دیروز با حضور رئیس‌جمهور به صورت رسمی آبگیری و واحد اول نیروگاهی آن نیز به شبکه برق کشور متصل شد. بیشتر از 30 درصد از پیشرفت فیزیکی سد در این دولت تکمیل شده و زمینه توسعه کشاورزی در 70 هزار هکتار اراضی پایین‌دست را فراهم می‌کند.
سد چمشیر تنها سازه مدیریت منابع آب روی رودخانه زهره است؛ رودخانه‌ای که یک ویژگی منحصر به فرد دارد، بر اساس مستندات کارشناسی ثبت شده از روند فعالیت رودخانه زهره، بیشتر از 75 درصد از آورد آبی سالانه این رودخانه در 3 ماه زمستان از رودخانه عبور کرده و طی 9 ماه دیگر سال نیز کمتر از 25 درصد از آورد آبی از رودخانه عبور می‌کند.
برای مثال، مطابق با آمار ایستگاه اطلاعاتی پل زهره، دبی این رودخانه در 15 دی‌ماه سال گذشته به 300 مترمکعب در ثانیه رسیده بود در حالی‌که هم‌اکنون دبی رودخانه زهره بین 6 تا 7 مترمکعب در ثانیه است و در کمترین میزان به 5 مترمکعب در ثانیه نیز می‌رسد. به عبارت دیگر میان صدر و کف آبدهی رودخانه زهره فاصله 60 برابری وجود دارد.
نگاهی به این ویژگی رودخانه زهره یعنی شما با رودخانه‌ای مواجه هستید که سالانه 2 میلیارد مترمکعب آورد آبی دارد که رقم بالایی است، حال 75 درصد این آورد آبی با کیفیت مناسب است که در کمتر از 3 ماه به صورت سیلاب بعد از وارد کردن خسارت به روستاهای پایین‌دست، به دریا می‌ریزد و در 9 ماه دیگر 25 درصد آورد آبی داریم که با کم شدن دبی و ورود میزان مشخص شوری آب بی‌کیفیت در رودخانه وجود دارد.
چرا رودخانه زهره به یک سازه مدیریت منابع آب نیاز داشت
در این راستا، امیرحسین صداقت، کارشناس مدیریت منابع آب، اذعان داشت: طی سال‌های طولانی، کارشناسان و متخصصان آب کشور راهکارهای متعددی را بررسی کردند تا بتوانند از این
2 میلیارد مترمکعب آب رودخانه زهره زمینه رونق حیات چندین استان را فراهم کنند.
این کارشناس مدیریت منابع آب تأکید کرد: راهکارهای متعددی در این رابطه بررسی شد و در نهایت مطالعات به این نتیجه رسید، تنها راه استفاده از آب رودخانه زهره در جهت تحول حیات استان‌های کهگیلویه و بویر احمد و خوزستان احداث یک مخزن بزرگ است.
سد چمشیر در بهترین نقطه رودخانه بنا شد
با توجه به این بررسی، فرایند ساخت سد چمشیر در محل کنونی کلید خورد. در این راستا، حسن عباسی، زمین‌شناس که 45 سال از 70 سال عمر خود را به زمین‌شناسی ساختگاه سدها پرداخته است، در رابطه با انتخاب محل ساخت سد چمشیر روی رودخانه زهره گفت: طبیعت در محل فعلی دریاچه سد، یک دریاچه طبیعی ساخته بوده و رسوبات دریاچه‌ای با عمق بالا در این منطقه دلیلی بر این مدعا است.
وی افزود: شواهد حاکی از حضور یک دریاچه است و همین الان نیز با افزایش دبی در بازه زمانی سیلابی، ارتفاع آب در محل تنگه چمشیر به بالای 30 متر می‌رسد و به مرور زمان این دریاچه در دل سنگ حفره ایجاد کرده و تنگه چمشیر را شکل داده که سد در این محل ساخته شده است.
عباسی با اشاره به اینکه در محل مخزن سد چمشیر150 متر سازند نفوذناپذیر داریم، گفت: بخشی از مخزن سد روی یک کپراک میادین نفتی است و فشارهای بالای میادین نفتی را تحمل کرده و اگر نفوذپذیر بود، نفتی در این منطقه باقی نمی‌ماند.
این زمین‌شناس ادامه داد: محل سد چمشیر برای سدسازی بسیار عالی است و یک سازند سخت داریم که به‌خوبی فشارهای ساختمان سد را تحمل می‌کند.
واکاوی فرایند ساخت پنجمین سد بزرگ کشور
پس از انتخاب ساختگاه، فرایند مطالعات برای ساخت این سد فارغ از مسأله تأمین مالی از سال ۱۳۶۷ روی میز قرار گرفته است. در همین راستا، سازمان آب منطقه‌ای استان‌های فارس، کهگیلویه و بویراحمد و بوشهر مطالعات شناخت و مقدماتی را در سال‌های ۱۳۶۷ و ۱۳۶۸ به انجام رسانده‌اند. مطالعات مرحله اول سد مخزنی چمشیر، گشایش‌های وابسته توسط مشارکت مهندسین مشاور پاراب فارس و مهندسین مشاور تهران سحاب در سال ۱۳۷۳ شروع شده و در سال ۱۳۸۱ مصوبه فاز یک را اخذ کرد.
شروع مطالعات فاز ۲ بر مبنای تکمیل مطالعات مرحله اول توسط مهندسین مشاور تهران سحاب در سال ۱۳۸۵ انجام گرفته و اسناد مناقصه به‌صورت EPCF تهیه شده است.
پس از برگزاری مناقصه، شرکت‌های سابیر، مهاب قدس و صفا نیکو سپاهان برنده آن شدند که قرارداد در سال ۱۳۸۶ عقد شد.
با توجه به اهمیت مسائل زیست محیطی در حوزه آبریز، دانشگاه صنعتی امیرکبیر، دانشگاه شیراز و دانشگاه تهران از دیگر نهادهای پژوهشی کشور به منظور تکمیل مطالعات شناختی و زیست محیطی در مسأله بوده‌اند.
با توجه به روند بررسی‌های انجام شده، سد در زمستان سال گذشته وارد فاز آبگیری آزمایشی شد و دیروز با حضور رئیس‌جمهور به صورت رسمی آبگیری و نیروگاه برقابی آن به شبکه برق کشور متصل می‌شود.
تحول در حیات 2 استان با آبگیری سد چمشیر
کارشناسان و اساتید دانشگاه‌های متعدد، ساخت سد چمشیر را به عنوان شاخص یک تحول مهم در حیات کهگیلویه و بویراحمد و شرق استان خوزستان و پایین‌دست رودخانه زهره تلقی کرده‌اند.
در همین راستا، ابراهیم شاقاسمی، استادیار دانشگاه تهران و کارشناس محیط زیست ضمن اشاره به مطالعات کامل سد چمشیر تأکید می‌کند: مسائل محیط زیستی در سد چمشیر تمام کنترل شده و همزمان با آبگیری این سد، حیات پایین‌دست رودخانه شور زهره از جمله مناطق شرق خوزستان و بوشهر احیا خواهد شد.
تعدادی از کارشناسان محیط زیست نیز سد چمشیر را به عنوان عاملی در جهت تعدیل کیفی رودخانه زهره تلقی کرده‌اند.
مرتضی جلالی، یکی دیگر از کارشناسان محیط زیست معتقد است: ساختگاه سد چمشیر به نحوی انتخاب شده که عوامل شور‌کننده آب زهره در پشت سد به حداقل برسد و شاهد آب با‌کیفیت در مخزن باشیم و عملیات بهره‌برداری سبب تعدیل کیفی رودخانه زهره شود.
شهره صدری‌خانلو، از دیگر متخصصان محیط زیست نیز با بیان اینکه سد چمشیر به طور کامل روند تأیید سازمان حفاظت محیط زیست را پشت سر گذاشته است، گفت: سد چمشیر، طرحی جدا از سایر سدهای کشور نیست. این سد نیز همانند سایر سدها در زمان مربوطه مجوز حفاظت محیط زیست گرفته است. به نظر من مطالعات محیطی زیستی یکی از دقیق‌ترین مطالعاتی است که در اثنای یک طرح عمرانی در دستور کار قرار می‌گیرد و روند هم در کشور رو به جلو است و با توجه به دقت بالای این مسأله، می‌توان به آن استناد و از آن اطمینان نسبی حاصل کرد.
هم‌اکنون سد چمشیر بیش از 500 میلیون مترمکعب آب با شاخص شوری 1500 در خود ذخیره کرده است که در صورت عدم آبگیری سد، این آب به دریا می‌ریخت. شیرین‌سازی و انتقال همین میزان آب از دریا به محل سد چمشیر 1.5 میلیارد دلار هزینه دارد.