گزارش «ایران اقتصادی» از ریخت و پاش عجیب مداخلات ارزی بانک مرکزی در سال‌های 95 و 96
سیف؛ سلطان ارزپاشی
تزریق 30 میلیارد ارز به بازار آزاد توسط بانک مرکزی در سال‌های 1395 و 1396 با اهداف تبلیغات انتخاباتی موجب خالی شدن ذخایر ارزی کشور در زمان تحریم‌ها شد
امیرحسین موسوی
خبرنگار
محمدرضا فرزین، رئیس کل بانک مرکزی، صبح دیروز در بخشی از سخنرانی خود در سی‌امین همایش سیاست‌های پولی و ارزی، آماری از میزان مداخلات ارزی بانک مرکزی بین سال‌های 1389 تا 1401 ارائه داد. وی اعلام کرد: بانک مرکزی در این سال‌ها معادل 57 میلیارد دلار مداخله ارزی در بازار داشته است.
بررسی دقیق‌تر آمار ارائه شده توسط بانک مرکزی از میزان مداخله در بازار غیررسمی ارز نشان می‌دهد بخش قابل توجهی از مداخله ارزی در سال‌های 95 و 96 و همزمان با انتخابات ریاست جمهوری دوره دوازدهم انجام شده است. به عبارت دیگر بیش از 50 درصد مداخلات ارزی بانک مرکزی در این بازه 11 ساله در دو سال 95 و 96 صورت گرفته است.
به عنوان مثال میزان مداخلات بانک مرکزی در سال‌های 92 و 93 به ترتیب 1،8 و 3،3 میلیارد دلار بوده است در حالی که این رقم در سال‌های 95 و 96 به ترتیب به 11،7 و 18،5 میلیارد دلار افزایش یافته است. به نظر می‌رسد رشد بیش از 500 درصدی میزان مداخلات بانک مرکزی در سال 95 نسبت به سال 92 حکایت از تلاش جدی ولی‌الله سیف، ریاست کل وقت بانک مرکزی برای کاهش صوری قیمت ارز در سال منتهی به انتخابات 96 داشته تا حسن روحانی در انتخابات از بابت نرخ ارز مورد مطالبه قرار نگیرد. البته چوب حراج سیف به منابع ارزی بانک مرکزی تنها در سال 95 نبوده و این رویه سیف در سال 96 نیز خصوصاً اوایل آن سال همزمان با انتخابات، با شدت بیشتری ادامه یافت به طوری که حجم مداخلات ارزی بانک مرکزی در سال 96، رشد 900 درصدی را نسبت به سال 92 ثبت کرده است.
به گزارش «ایران اقتصادی» یکی از لازمه‌های موفقیت سیاست‌های پولی و ارزی، استقلال بانک مرکزی و نهاد تصمیم‌گیر در مقابل تصمیمات جناحی و اهداف انتخاباتی است. بانک مرکزی باید حداکثر کردن منافع ملی را به عنوان هدف اصلی خود در نظر داشته باشد اما آمار منتشر شده از میزان مداخلات ارزی بانک مرکزی در طول یک دهه اخیر نشان از ذبح شدن منافع ملی در دوره ریاست کلی ولی‌الله سیف دارد.
ولی‌الله سیف به مدت ۵ سال از سال ۱۳۹۲ تا تابستان ۱۳۹۷ عهده‌دار سکان رهبری بانک مرکزی ایران بوده است. بر اساس آمارهای منتشر شده میزان ارز مداخله‌ای توزیع شده در بازار آزاد توسط بانک مرکزی در سال‌های 95 و 96 به ترتیب 11و 18میلیارد دلار بوده است. ارزپاشی سیف که بخشی از آن پیش از انتخابات و بخش دیگر پس از انتخابات 96 صورت گرفته برای اهداف انتخاباتی حسن روحانی انجام شده است و تلاش کرده تا با به تاراج گذاشتن منابع ارزی پوششی روی عملکرد ضعیف اقتصادی دولت تدبیر و امید ایجاد کند.
البته این اقدام سیف و بر باد دادن ذخایر با ارزش ارزی کشور جدا از موضوع سال 97 و توزیع رانت در تخصیص ارز 4200 تومانی است و مبالغ این دو نیز با هم متفاوت است. عمده ارز تزریق شده توسط بانک مرکزی به بازار آزاد در این 2 سال به جیب دلالان و واسطه‌گران رفت که هیچ عایدی برای اقتصاد ایران نداشته است.
این اقدام سیف موجب کاهش شدید ذخایر ارزی بانک مرکزی در آن دوره شد به‌طوری که در فروردین ماه 97 موجودی نقد ذخایر ارزی بانک مرکزی به صفر نزدیک شده بود و همین امر موجب شده سیف به سلطان ارزپاشی شناخته شود.
دستورکتبی روحانی برای مداخله گسترده ارزی
موضوع از بین بردن نزدیک 30 میلیارد دلار از ثروت ملی از دستور کتبی رئیس جمهور به بانک مرکزی برای کنترل نرخ ارز در سطح 3800 تومان چند ماه مانده به انتخابات ریاست جمهوری سال 96 شروع شد. بانک مرکزی به همین دلیل شروع به تزریق بی‌محابای ارز به بازار آزاد کرد. با توجه به افزایش التهابات ارزی در نیمه دوم سال 95 و ادامه آن در سال 96 بانک مرکزی برای پایین آوردن نرخ ارز میزان تزریق ارز به بازار را افزایش داد اما نکته اینجا بود که با تزریق قابل توجه ارز به بازار نقدی باز هم نرخ ارز رشد می‌کرد و به همین دلیل بانک مرکزی به فرایند عرضه ارز به بازار آزاد تا روزهای پایانی سال 96 ادامه داد.
بانک مرکزی برای صرافی‌ها سهمیه‌های 10 هزار دلاری تعیین کرده بود که روزانه این میزان ارز را به مردم بفروشند. بانک مرکزی در ابتدا با عاملیت صرافی بانک پارسیان ارز مداخله‌ای در بازار تزریق می‌کرد و سال‌ها این جریان ادامه داشت اما وقتی در سال 96 از این روش نتیجه نگرفت برای کنترل نرخ ارز به 250 صرافی در سطح کشور سهمیه روزانه 10 هزار دلاری داد و صف‌های طویلی در برابر صرافی‌های عرضه‌کننده ارز مداخله‌ای بانک مرکزی شکل گرفت. از آن روزها صدها عکس در فضای مجازی و در رسانه‌ها منتشر شده است که تصویری از وضعیت بازار ارز در سال 96 را نشان می‌دهد. مردم آن صف‌ها را دیده‌اند و هنوز خاطره آن روزها از ذهن‌شان محو نشده است.
انتقاد رهبر انقلاب از ارزپاشی‌های دولت روحانی
در 22 مرداد ماه 97 رهبر معظم انقلاب اسلامی تأکید کردند: «در همین قضایای ارز و سکه گفته شد مبلغ 18 میلیارد دلار از ارز موجود کشور آن هم در حالی که برای تهیه ارز مشکل داریم، بر اثر بی‌تدبیری، به افرادی واگذار شد و برخی از آن سوء‌استفاده کردند. وقتی ارز یا سکه به صورت غلط عرضه و تقسیم می‌شود، مشکلات فعلی به‌وجود می‌آید زیرا این قضیه دو طرف دارد، یک طرف آن فردی است که دریافت می‌کند و طرف دیگر آن کسی است که عرضه می‌کند. همه بیشتر به‌دنبال آن فردی هستند که ارز یا سکه را گرفته است در حالی که تقصیر عمده متوجه آن فردی است که ارز یا سکه را با بی‌تدبیری عرضه کرده است که اقدامات اخیر قوه قضائیه نیز در واقع برخورد با کسانی است که با یک تخلف و خطای بزرگ، زمینه‌ساز این مسائل و کاهش ارزش پول ملی شدند.»
خالی کردن خزانه ارزی کشور در آستانه تحریم‌ها
آنچه که بیش از مسأله بر باد رفتن 30 میلیارد دلار در دو سال 1395 و 1396 اهمیت دارد، آثاری است که این اقدام به وجود آورد. این سیاست موجب توزیع رانتی شدید در اقتصاد و به وجود آمدن ثروت‌های بادآورده و یک‌شبه برای عده‌ای خاص شد. خرید ارز در قیمت پایین و فروش در قیمت‌های بالا و بالاتر.
هنوز آن صف‌های طویل در مقابل صرافی‌های خیابان فردوسی و ماجراهای باندهایی که افرادی را از مناطق مختلف کشور برای گرفتن سهمیه 1000 یا 2000 دلاری خرید ارز به تهران و مناطق توزیع ارز می‌کشاندند از یاد‌ها نرفته است و این اتفاقات محو نخواهد شد. قطعاً و یقیناً، جمله بر باد دادن 30 میلیارد دلار از ذخایر ارزی بانک مرکزی در سال‌های 1395 و 1396، جمله درست، دقیق و براساس واقعیت است. این سیاست نتوانست به هدف اصلی خود که همان کنترل نرخ ارز در سطح 3800 تومان تا 4000 تومان بود، برسد و از طرف دیگر 30 میلیارد دلار از ذخایر ارزی بانک مرکزی را بر باد داد. آن هم در شرایطی که کشور با توجه به بازگشت تحریم‌ها به این ذخایر نیاز مبرم و ضروری داشت.
علاوه بر اینکه چنانچه اشاره شد، این شیوه تزریق ارز بیش از آنکه به کار واردات رسمی از طریق ثبت سفارش و تأمین منابع ارزی از طرق مورد تأیید بانک مرکزی بیاید، به کار واردات غیررسمی و قاچاق خواهد آمد. چنانکه خرید و فروش این ارز نه به درستی ثبت می‌شود و نه اساساً محل مصرف آن قابل ردیابی خواهد بود.
دولت روحانی در حالی برای پیروزی در انتخابات سال 1396 بیش از 30 میلیارد دلار ذخایر ارزی کشور را خرج کرد، که از سال 1397 با بازگشت تحریم‌ها بشدت دچار کمبود ارز شد و کسری خود را با راهکار چاپ پول و استقراض جبران کرد که زیان آن به جیب مردم ایران رفت.