آقای همتی شما باید پاسخگو باشید نه پرسشگر
دکتر محمدجواد محقق‌نیا
اقتصاددان
عبدالناصر همتی؛ رئیس کل 34 ماهه بانک مرکزی در دولت حسن روحانی که به گواه آمارهای رسمی کشور، بدترین دوران مدیریت بانک مرکزی را رقم زده است، این روزها بشدت در فضای مجاز فعال شده و تحرکات خود را در این بخش چند برابر کرده است. وی که در سال 1400 به امید دست یافتن به صندلی ریاست جمهوری از دولت روحانی جدا شده بود، تا به امروز همچنان در فضای انتخاباتی باقی مانده و مرتباً در حال توئیت زدن و پست گذاشتن در اینستاگرام و گفت و گو در فضای مجازی است و اقدامات دولت سیزدهم را زیر سؤال می برد. همتی غیررسانه‌ای دوران ریاست کلی بانک مرکزی، این روزها مکرراً در حال مطالبه شفاف سازی و پاسخگویی از دولت سیزدهم و شخص رئیس جمهور است. وی به نحوی مرتباً می گوید من هشدار داده بودم، من گفته بودم، من متذکر شده بودم که گویی مدیریت ایشان، درخشان‌ترین دوران بانک مرکزی کشور را رقم زده است. در دوره وی، چاپ پول به حداکثر رسید و سیاست‌ها و اشتباهات آقای همتی شرایط خطرناکی را برای اقتصاد ایران ایجاد کرد.
طبق آمارهای موجود، دوره آقای همتی در بانک مرکزی یکی از ضعیف‌ترین دوره‌های این مجموعه محسوب می‌شود. بررسی‌ها نشان می‌دهد از ابتدای مسئولیت آقای همتی بر مسند ریاست بانک مرکزی از ۶ مردادماه ۱۳۹۷ تا سال 1400، پول ملی ایران بیش از 180 درصد ارزش خود را از دست داده است. میانگین ماهانه نرخ دلار که در پایان تیرماه ۱۳۹۷ در بازار آزاد 8900 تومان بود، در پایان سال ۱۳۹۹ در بازار آزاد به بیش از 25000 تومان رسید که نزدیک به 200 درصد رشد قیمت داشته است. در عین حال، نرخ دلار نیمایی نیز در دوران ریاست همتی بر بانک مرکزی ایجاد شد. در خصوص نرخ تورم هم آقای همتی مجدداً رکورد دیگری را به نام خود ثبت کرد؛ در تیرماه ۱۳۹۷ یعنی همزمان با ریاست بانک مرکزی توسط آقای همتی، نرخ تورم اعلامی مرکز آمار برای دوازده‌ماهه منتهی به تیرماه ۱۳۹۷ نسبت به دوازده‌ماهه منتهی به تیرماه 1396 به 10.2 درصد و نرخ تورم دوازده‌ماهه منتهی به اسفندماه ۱۳۹۷ نسبت به دوازده‌ماهه منتهی به اسفندماه ۱۳۹۶ نیز به ۳۱ درصد و نرخ تورم دوازده‌ماهه منتهی به اسفند ۱۳۹۹ نسبت به دوازده‌ماهه منتهی به اسفندماه 1398 هم به 47.1 درصد رسید که نشان از مدیریت ضعیف بانک مرکزی توسط آقای همتی در این مدت است.
در دوره آقای همتی، نقدینگی رشد قابل توجهی (بیش از دو برابر) داشته است. نقدینگی در پایان سال ۱۳۹۷ از 1882هزار میلیارد تومان به 3476 هزار میلیارد تومان در پایان سال ۱۳۹۹ رسید و جالب‌تر اینکه طبق آمارهای بانک مرکزی، حجم پایه پولی که پول پرقدرت و ریشه اصلی تورم است، از 265 هزار میلیارد تومان قبل از آغاز به کار عبدالناصر همتی در بانک مرکزی، به 458 هزار میلیارد تومان رسید. در واقع بیش از نصف پایه پولی در کمتر از سه سال فعالیت آقای همتی در بانک مرکزی ایجاد شده است، یعنی در واقع همتی سلطان افزایش پایه پولی است. همچنین ضریب فزاینده نقدینگی در سال ۱۳۹۷ از عدد ۷ به 7.5 در پایان سال ۱۳۹۹ رسید.
باید گفت، همتی بی‌برنامه‌ترین کارنامه در ایجاد بی‌انضباطی مالی را هم دارد. در طول مدیریت آقای همتی، بدهی بخش دولتی به بانک مرکزی 54 هزار میلیارد تومان بیشتر شده است. در انتهای سال ۱۳۹۷ بدهی بخش دولتی به بانک مرکزی ۹۶ همت بود، اما در پایان سال ۱۳۹۹ این رقم به 150 همت رسیده است. به عبارتی بانک مرکزی و دولت دوازدهم بدترین کارنامه را در بی‌انضباطی مالی داشته‌اند.
بررسی بیشتر آمارهای عملکرد دوره آقای همتی در بخش مطالبات بانک مرکزی از بانک‌ها، حاکی از افزایش 36 همتی بدهی بانک‌ها است. در انتهای سال 1398 میزان مطالبات بانک مرکزی از بانک‌ها 110 همت بوده که این میزان در انتهای سال ۱۳۹۹ به 146 همت رسید که نشان از افزایش مطالبات بانک مرکزی دارد که به دلیل اضافه برداشت بانک‌ها بوده است. بازار بین بانکی در دوره مورد بررسی نیز بشدت متورم شد که در واقع منابع این بازار همان پول بانک مرکزی بود که چرخش داشت. ظاهر کار این بود که بانک‌ها به یکدیگر قرض می‌دهند، اما در واقع پول‌ها متعلق به بانک مرکزی بود.
در دوران همتی در بانک مرکزی، شاهد رشد 38 همتی حجم بازار بین بانکی از جیب بانک مرکزی نیز بودیم. متوسط حجم روزانه بازار بین بانکی در انتهای سال ۱۳۹۷ مبلغ ۳۶۹ هزار میلیارد ریال بود که در انتهای سال ۱۳۹۹ به مبلغ 755 هزار میلیارد ریال رسیده بود. نکته شایان ذکر این است که از تیرماه 1399 تا دی‌ماه همان سال، حجم روزانه بازار بین بانکی با رشد چشمگیری مواجه بود که نشان از کسری بالای منابع بانکی در دوره مدیریت آقای همتی در بانک مرکزی داشت. در بازه زمانی مذکور یعنی تیرماه 1399 تا دی‌ماه 1399، حجم بازار بین بانکی بالغ بر 1000 هزار میلیارد ریال شد، به طوری که نرخ بازار بین بانکی از 14 درصد به بالای سقف کریدور رسید که چنین کسری منابع بین بانکی، یکی از عوامل کاهش شدید ارزش بورس هم شد.
در خصوص وضعیت ذخایر ارزی دوران همتی به مسأله دلارپاشی می‌رسیم. در انتهای سال ۱۳۹۷ ذخایر ارزی بانک مرکزی 110 میلیارد دلار بود که نشان از وجود میزان قابل توجهی از ذخایر ارزی در کشور همزمان با شروع مدیریت آقای همتی بوده است، اما در انتهای سال ۱۳۹۹ این میزان ذخایر به پایین 100 میلیارد دلار رسید که در برخی از آمارها، میزان ذخایر 15 میلیارد دلار هم عنوان شده است. بنابراین دوره وی یکی از دوره‌های ضعیف بانک مرکزی بوده است. یک خط ریلی در دوره آقای روحانی کشیده شد و متأسفانه بدعتی خطرناک شد که در هیچ کجای دنیا وجود نداشته و آن هم اضافه برداشت بانک‌ها از بانک مرکزی بود. همچنین میزان ذخایر ارزی در انتهای سال ۱۳۹۹ به طور دقیق مشخص نیست، اما نشان از کاهش ذخایر ارزی در این دوران دارد. تا قبل از دوره دولت یازدهم و دوازدهم، تغییرات پایه پولی منحصر به عملکرد دولت بود، اما در دوره همتی بانک‌ها هم در نوسانات پایه پولی دخیل شدند که بخش عمده این اضافه برداشت‌ها مربوط به بانک‌های خصوصی می‌شد. امروز اگر بانک آینده را به عنوان یک معضل در نظام بانکی مشاهده می‌کنیم، نشأت گرفته از مدیریت این آقایان است. با توجه به آمارهای یاد شده، مدیریت بانک مرکزی در کنترل تورم، حفظ ارزش پول ملی و راهبری و ریل‌گذاری نظارت بر بانک‌ها در دوره مدیریت همتی قابل قبول نیست.