نحوه محاسبه قیمت حامل‌های انرژی در هدفمندی یارانه‌ها
در ســال 89 قیمــت نفــت خــام را 80 دلار پیش‌بینی می‌کردیــم. البتــه قیمــت نفــت در آذرمـاه سـال 89 معـادل 88.9 دلار بـود کـه قیمـت هر بشکه بنزین 88 دلار و قیمت هر لیتـر آن 5535 ریـال بـود، هزینـه انتقـال 187 ریـال و عـوارض و مالیـات ارزش افـزوده نیز 30 درصـد بـود کـه بایـد بـه ایـن مبلـغ اضافـه می‌شـد
کتاب درس‌هایی از هدفمندی یارانه‌ها، نوشته مهدی مهرپور حاوی نکاتی پیرامون اجرای فاز نخست هدفمندی یارانه‌ها در زمان دولت‌های نهم و دهم و در قالب گفت‌و‌گو با محمدرضا فرزین، دبیر ستاد هدفمندی یارانه‌ها است. در این کتاب، به نحوه ورود به مباحث طرح هدفمندسازی یارانه‌ها پرداخته شده و در ادامه نیز مباحث قانونی و هماهنگی‌ها با مجلس و اطلاع‌رسانی به مردم تشریح شده است. همچنین در شماره امروز نیز، مباحث درباره خوشه‌بندی‌ها، توضیحات رئیس وقت مرکز آمار ایران درباره خوشه‌بندی‌ها و دهک‌بندی‌های مردم و روش‌های شناسایی مشمولان طرح هدفمندی یارانه‌ها است.
یـادم هسـت قبـل از اجـرای هدفمنـدی یارانه‌ها وقتـی مـدد بـه عنـوان رئیـس مرکـز آمـار بــه تلویزیــون رفــت و دربــاره خوشــه‌بندی و دهک بندی‌ها صحبــت کــرد، مــردم بشدت ناراحـت و نگـران شـده بودنـد. امـا بـه قـول خودتـان، توانسـتید آن ماجـرا را بـه نحـوی جمـع و جـور کنیـد. بـه نظـرم یکـی از دلایلی کـه توانسـتید ایـن موضـوع و شـرایط پیـش آمـده را جمـع و جــور کنیــد، گســترده نبــودن شــبکه‌های اجتماعــی مثــل امــروز بــود. قبــول داریــد اگــر مثــل امــروز، شــبکه‌های اجتماعــی اینقــدر گســترش یافتــه بودیــد، نمی‌توانســتید؟!
فضــای مجــازی ابــزاری اســت کــه دولــت هــم می‌توانــد از آن اســتفاده کنــد. یعنــی اگــر آن زمــان رســانه‌های گروهــی و شــبکه‌های مجــازی گســترش امــروز را داشــتند دولــت هــم طبیعتاً در برنامه‌های اطلاع‌رسانی خــود از آن اســتفاده می‌کــرد.
توضیـح می‌دهیـد کـه دقیقاً چـه اتفاقـی در آن ماجـرا افتـاد؟ اعـداد خوشـه‌بندی از کجـا آمـده بـود؟ چه میزان نادرست و چـقـدر درسـت بـود؟
ایـن اطلاعات از فرم‌هایی کـه مـردم آن را تکمیـل کـرده بودنـد به دسـت آمـده بـود. آن زمـان ایـن فرم‌ها توسـط مرکـز آمـار طراحـی شـده بـود و اطلاعات تکمیلـی آن در اختیـار آنهـا بـود.
یعنی محرمانه بود؟
خیـر، محرمانـه نبـود. ببینیـد همـه کارهـای مـا ابداعـی و بـه نوعـی بـرای اولیـن بـار بـود. هیـچ تعریـف قبلـی روی آن سـوار نبـود کـه بگوییـم ایـن اطلاعات محرمانـه اسـت یـا نـه. مگـر اینکـه ایـن اطلاعات در کارگـروه مطـرح و کارگـروه بـه ایـن جمـع بنـدی می‌رسـید کـه ایـن اطلاعات محرمانـه اسـت و نبایـد در افـکار عمومـی بیـان شـود. خـب چنیـن اتفاقـی نیفتـاده بـود و طبیعتاً هیـچ طبقه‌بندی محرمانـه‌ای هـم وجـود نداشـت کـه آقـای مـدد اجـازه نداشـته باشـد ایـن اطلاعات را منتشـر کنـد.
آقای مدد سرخود این کار را کرد؟ یعنی برای این کار با کسی هماهنگ نکرده بود؟
بـه هـر حـال آقـای مـدد رئیـس مرکـز آمار ایـران بـود؛ نمی‌تـوان گفـت سـرخود، بالاخره او بـه عنـوان رئیـس مرکـز آمـار ایـن اختیـار را داشـت کـه بـا افـکار عمومـی صحبـت کنـد.
سـؤال دیگـری کـه مطـرح بـود مفهـوم عباراتـی چـون خوشـه‌بندی بـود. واژه‌هایی ماننـد دهـک و صـدک بـه چـه معنایـی بـود و اصولاً ایـن ادبیـات در علـم اقتصـاد، مرسـوم اسـت؟
دهــک یعنــی اینکــه مــا 80 میلیــون ایرانــی داریــم کــه مرکــز آمــار بــرای اینکــه تحلیلــی در خصـوص وضعیـت درآمـدی و مصرفـی ایـن 80 میلیـون ارائـه دهـد جامعـه را بـه صـورت فرضـی بـه 10 دهـک تقسـیم می‌کنـد. حـال اگـر ایـن جمعیـت را بـه 100 گـروه تقسـیم کنیـم می‌شـود صـدک. بـه عبارتـی در صدک‌ها، صـدک یک تـا صـدک 100 و در دهک‌ها، دهـک یک تـا دهـک 10 را داریـم. آنچـه متـداول اسـت دهک‌ها هسـتند. دلیلـش هـم ایـن اسـت کـه در دهـک‌بنـدی می‌خواهیـم بدانیـم در طبقـات مختلـف درآمـدی ترکیـب هزینـه - درآمـد چیسـت تـا از ایـن طریـق بتوانیـم ضریب جینــی را محاســبه کــرده و تفــاوت درآمــد و هزینــه بیــن گروه‌های مختلــف درآمــدی را محاســبه کنیـم. در ایـن بیـن بایـد بـه ایـن نکتـه دقـت داشـت کاری کـه مرکـز آمـار انجـام می‌دهـد مبتنـی بـر یـک کار آمـاری و بـراسـاس نمونه‌گیری اسـت. مثلاً از جامعـه نمونه‌گیری می‌کنـد کـه درآمـد افـراد ایـن جامعـه چقـدر اسـت؟ سـپس بـه صـورت مجـزا یـک نمونـه آمـاری از درآمدهـا و هزینه‌ها گرفتـه و بـر ایـن اسـاس جامعـه را بـه 10 دهـک تقسـیم می‌کنـد.
جمعیـت دهک‌ها هـم لزومـاً بـا هـم برابـر نیسـتند. یعنـی ایـن طـور نیسـت کـه لزومـاً جمعیـت دهک‌ها در ایـران هـر دهـک بـه طـور مسـاوی 8 میلیـون نفـر باشـد، ولـی تقریباً اگـر جامعـه‌ای 80 میلیـون جمعیـت داشـته باشـد جمعیـت هـر دهـک تقریباً حـدود 8 میلیون نفـر اسـت. در واقع ایـن کار یـک کار مطالعاتـی اسـت کـه بـرای شناسـایی ترکیـب درآمد - هزینـه گروه‌های مختلـف درآمـدی در کشـور توسـط مرکـز آمـار صـورت می‌گیـرد. کاری کـه همیشـه بـوده و در گذشـته نیـز از سـوی مرکـز آمـار و بانـک مرکـزی انجـام می‌شـده و ارتباطـی بـه هدفمنـدی یارانه‌ها نداشـت. ضمـن اینکـه یکـی از موضوعـات اساسـی کـه مـا در هدفمنـدی یارانه‌ها بـه دنبـال آن بودیـم همـراه کـردن مـردم بـا ایـن طـرح بـود. بـرای همیـن از هرآنچـه بـه همراهـی مـردم بـا طـرح لطمـه مـی‌زد ابا داشـتیم. حتـی تـا آخریـن روزهـا در اطلاع‌رسـانی‌هایی کـه انجـام می‌دادیـم اصـرار داشـتیم مسئولان تعزیـرات مصاحبـه نکننـد، چـرا کـه معتقـد بودیـم بنا نیسـت هدفمنـدی یارانه‌ها بـا بگیـر و ببند انجام شـود.
مدل خوشه‌بندی در دنیا کار مرسومی است؟
واژه خوشـه همـان cluster اسـت. واژه خوشـه‌بندی یـا clustering هـم واژه متداولـی اسـت. امـروزه در بحث‌های سیاسـت تجـاری هـم شـاهد بحـث clustering یـا خوشـه‌بندی هسـتیم. مثلاً می‌گوینـد خوشـه فـرش، خوشـه چـرم و... ایــن اصطلاح بیشــتر در اســتراتژی‌های صنعتــی و سیاســت‌های تجــاری اســتفاده می‌شــود. امــا چــون فکــر می‌کردیــم بــه خاطــر همپوشــانی مــرز دهک‌ها بــا یکدیگــر، نمی‌توانیــم تــک تــک دهک‌ها را از یکدیگـر تفکیـک کـرده و بگوییـم ایـن فـرد دقیقاً دهـک یـک یـا دهـک دو یـا سـه اسـت، آمدیـم و واحـد جدیـدی بـه نـام خوشـه تعریـف کردیـم.
در5 متغیــری کــه در بحــث تعییــن دهک‌ها بــه آن اشــاره کردیــد، وجــود مــواردی مثــل مسـکن، خـودرو و شـغل، قابـل فهـم اسـت، امـا پارامتـری مثـل تحصیلات چـه ارتباطـی می‌تواند بـا دهـک افـراد داشـته باشـد؟
ایـن یـک بحـث آمـاری اسـت. مطالعـات نشـان می‌داد افـرادی کـه در دهـک 10 قـرار دارنـد، عمومـاً تحصیلات بالاتری داشـته و افـرادی کـه در دهـک یـک هسـتند عمومـاً تحصیلات پایین‌تری دارنـد. بنابرایـن یـک ارتبـاط آمـاری بیـن سـطح تحصیلات و درآمـد وجـود دارد.
یعنی مبنای علمی دارد؟
بـه طـور علمـی و آمـاری کـه درسـت اسـت و بـه همیـن بحثـی کـه گفتـم بـرمی‌گـردد. البتـه ممکـن اسـت افـرادی باشـند کـه تحصیلات بالایی دارنـد، امـا درآمدشـان خـوب نباشـد یـا ممکـن اسـت افـرادی دارای تحصیلات پاییـن باشـند، امـا درآمدشـان بسـیار خوب باشـد. ایـن مـوارد را بایـد مـورد بـه مـورد بررسـی کنیـم. ارتبـاط آمـاری بـا ارتبـاط مـورد بـه مـورد متفـاوت اسـت. بـرای مثـال شـما می‌گوییـد مـردم ایـران افـراد باهوشـی هسـتند، ایـن جملـه بـه ایـن معنـی نیسـت کـه تـک تـک شــهروندان ایرانــی باهــوش هســتند، بلکــه ایــن جملــه یــک ارتبــاط آمــاری اســت. بنابرایــن در ایــن خصـوص هـم بـه لحـاظ آمـاری، افـراد بـا تحصیلات بالا در دهـک‌های بالاتر هسـتند. بـه همیـن دلیـل مـا از ایـن متغیـر بـه عنـوان یـک متغیـر جایگزیـن اسـتفاده کردیـم. در روش متغیـر جایگزیـن منطـق همیـن اسـت. مثلاً کسـانی کـه خـودروی خـوب و گـران قیمـت سـوار می‌شـوند قاعدتـاً افـراد پولـداری هسـتند، ولـی ممکـن اسـت فـردی را پیـدا کنیـد کـه در زندگـی چیـزی بـه غیـر از خـودرو نـدارد، بـه قـول معـروف همـه چیـزش را فروختـه و یـک خـودرو خریـده یـا مثلاً از بانـک وام گرفتـه و بـا پولـش خـودرو خریـده اسـت. طبیعتاً چنیـن فـردی از ایـن قاعـده تبعیـت نمی‌کنـد یـا مثلاً برخی از بنگاه‌های معاملاتی خودروهایـی را بـه اسـم افـراد مختلـف خریـداری می‌کننـد. یعنـی یـک نفـر در حالـی کـه 5 خـودرو بـه نامـش اسـت، امـا خـودش یـک خـودرو هـم نـدارد.
اجـازه بدهیـد بـه موضـوع قیمت‌گذاری حامل‌های انـرژی و کلاً تمـام اقلامی که مشـمول قانون هدفمندســازی یارانه‌ها شــدند برگردیــم. وضعیــت ایــن کالاها در آن ســال‌ها چگونــه بود؟ میــزان مصـرف و یارانـه پرداختـی بـه آنهـا و مشکلات اساسـی نظـام قبلـی پرداخـت یارانه‌ها چـه بـود؟
اجـازه بدهیـد بـا چنـد شـاخص کلـی وضعیـت آن زمـان را توضیـح دهـم. یکـی از شـاخص‌های مناسـب، شـاخص شـدت نهایـی انـرژی اسـت کـه از تقسـیم میـزان مصـرف نهایـی انـرژی بـر تولیـد ناخالــص داخلــی به دســت می‌آیــد و نشــانگر میــزان انــرژی بــه کار رفتــه در تولیــد مقــدار معینــی از کالاها و خدمـات اسـت. ایـن شـاخص معـادل 864 میلیـون تـن نفـت خـام بـه میلیـون دلار بـود کـه 4 برابـر متوسـط جهانـی، 1.9 برابـر هنـد، 4.7 برابـر ترکیـه و 15.7 برابـر ژاپـن بـود. از سـوی دیگـر بـا افزایـش قیمـت انـرژی در دهـه 80 فاصلـه قیمتـی بیـن قیمـت داخلـی و بـازار جهانــی انــرژی افزایــش می‌یافــت. بــرای مثــال ایــن رقــم در ســال 86 معــادل 118 درصــد بودجــه عمومـی دولـت و 496 درصـد بودجـه عمرانـی کشـور بـود. بیشـترین یارانـه انـرژی کشـور نیـز بـا 40 درصـد در بخـش حمل‌ونقل و پـس از آن بـا 25 درصـد در بخـش خانگـی و 18 درصـد در بخـش صنعـت و 8 درصـد در بخـش کشـاورزی بـود. از سـوی دیگـر حدوداً 73 درصـد یارانـه کالاهای اساسـی در بودجـه دولـت (کـه معـادل 4500 میلیــارد تومــان بــود) در ســال 88 بــه یارانــه آرد و نــان اختصــاص می‌یافــت و یارانــه ســرانه آن نیــز معـادل 45 هـزار تومـان بـود. بـرای مثـال در سـال 2010 قیمـت سـوخت در ایـران تقریباً 10 سـنت بـود در حالـی کـه ایـن عـدد در ترکیـه 252 سـنت، درجمهوری آذربایجـان 75 سـنت، افغانسـتان 115 سـنت و در پاکسـتان 86 سـنت بـود کـه نتیجـه آن قاچـاق حجـم عمـده‌ای از سـوخت بـه ایـن کشـورها بـود. البتـه الان هـم بـا وضعیـت نـرخ ارز کنونـی در کشـور، همیـن وضعیـت را داریـم.
لطفـاً بیشـتر در خصـوص قیمت‌گذاری حامل‌های انـرژی در سـال 89 توضیـح بدهیـد. طـرح بــا اصلاح قیمــت بنزیــن، گازوئیــل، نفــت ســفید، گاز مایــع، بــرق، گاز طبیعــی، نفــت کــوره، آب مصرفـی مـردم و نـان شـروع شـد. بـا چـه منطقـی بـه قیمت‌هایی مثـل 400 تومـان و 700 تومـان بـرای بنزیـن و سـایر قیمت‌ها رسـیدید. هـدف اصلـی شـما صرفاً فقـط کسـب درآمـد و پرداخـت یارانـه بـود؟
هــدف اصلــی طــرح در حــوزه انــرژی رســیدن بــه قیمت‌های جهانــی بنزیــن، گازوئیــل، نفــت ســفید، نفــت کــوره و گاز مایــع بــود امــا در خصــوص بــرق و گاز نیــز قیمــت آنها بســیار متأثر از سـایر حامل هاسـت. مثلاً انـرژی مـورد نیـاز بـرای تولیـد بـرق، گاز طبیعـی یـا گازوئیـل اسـت کـه در نیروگاه‌ها مصـرف می‌شود و بـه بـرق تبدیـل می‌شـود، بنابرایـن هـر تغییـر قیمتـی در ایـن حامل‌ها باعـث تغییـر قیمـت بـرق نیـز می‌شـود. در خصـوص بـرق و نـان و آب نیـز هـدف رسـاندن آنها بـه قیمـت تمـام شـده بـود. امـا همان‌طور کـه قبلاً عـرض کـردم قصـد دولـت اجـرای آن در دو یـا سه گام بـود. بـه عبـارت دیگـر قـرار بـود در پایـان طـرح بـازار بـه جـای دولـت قیمت‌ها را تعییـن کنـد. ملاحظات قانونـی قیمت‌گذاری را نیـز در لایحه آورده بودیـم و تبدیـل بـه قانـون شـده بـود. امـا ملاحظات دیگـری هـم وجـود داشـت. ملاحظه اول ملاحظه فنـی بـود یعنـی حامل‌های انـرژی بـا قیمت‌های مختلـف قابلیـت جانشـینی بـا یکدیگـر را دارنـد.
لـذا هرگونـه اصلاح قیمـت مؤثر در یـک حامـل مثلاً بنزیـن بایـد بـا رعایـت نسـبت جانشـینی فنـی و همـراه بـا اصلاح قیمـت سـایر حامل‌ها مثلاً گازوئیـل، نفـت سـفید، CNG و گاز مایـع باشـد. بـر ایـن اسـاس رعایـت نـرخ جانشـینی از مهم‌ترین ملاحظات موجـود در قیمـت‌گذاری حامل‌های مذکـور بـود. بـرای مثـال قیمـت هـر لیتـر نفـت کـوره بایـد حـدود 70 درصـد قیمـت گاز باشـد و نفـت سـفید و گاز مایـع بایـد در یـک محـدوده قیمتی قـرار بگیرنـد. قیمـت گاز طبیعـی حداکثـر بایـد بـه میـزان 2.2 برابـر قیمـت بـرق تعییـن شـود زیـرا در غیـر این صـورت مصـرف کننـدگان بـا توجـه بـه عواملـی نظیـر میـزان انـرژی حرارتـی هـر حامـل امـکان دسترسـی و تقاضـای خـود را بـه سـمت مصـرف حاملـی کـه قیمـت نسـبی آن ارزان‌تر باشـد متمایـل خواهنـد کـرد. ایـن نـکات فنـی بـود کـه کارشناسـان وزارت نفـت و نیـرو در جلسـات بیـان می‌کردنـد. امـا ملاحظه بعـدی ملاحظه اقتصـادی بـود. یعنـی تأثیر ایـن قیمت‌ها بـر رشـد اقتصـادی، نـرخ تــورم، اشــتغال و ضریــب جینــی کــه از الگوهــای تبــادل عمومــی ماننــد CGE، FP و داده - ســتانده اسـتفاده شـد. ملاحظه اجتماعـی موضـوع نیـز لحـاظ کـردن شـرایط جغرافیایـی و اقلیمـی مناطـق مختلف کشـور بـرای خانوارهـا بـود. مثلاً مطابـق سـایر ملاحظـات قیمـت نفـت سـفید بایـد معـادل قیمـت بنزیـن تعییـن می‌شــد امــا مصــرف آن عموماً در روســتاهای فاقــد لولــه کشــی گاز بــود کــه بســیار محــروم بودنــد. به همیـن دلیـل قیمـت آن بسـیار پاییـن‌تر از بنزیـن یعنـی 150 تومـان (البتـه بـا سـهمیه بندی) تعییـن شـد. در خصـوص بـرق و گاز هـم از قیمت‌گذاری تبعیضـی و ترجیحـی اسـتفاده شـد. بـاز ملاحظات فـوق برقـرار بـود. یعنـی قیمـت بـرق و گاز بـرای مصـارف متفـاوت، مناطـق مختلـف جغرافیایـی نـوع مصـرف (تجـاری، خانگـی و غیـره) متفـاوت بـود. بـه یـاد دارم زمانـی کـه قیمت‌ها ابلاغ شـد و اجـرای طـرح در 28 آذرمـاه آغـاز شـد وزارت نیـرو و شـرکت گاز بـر اسـاس مصوبـات سـتاد، قیمـت قبض‌های بـرق را تعییـن می‌کردنـد. یکـی از تغییراتـی کـه در قبض‌ها بـه وجـود آوردیـم ایـن بـود کـه تنهـا هزینـه مصـرف مـردم بایـد در قبـض بیایـد و بـه اسـامی مختلـف از مـردم پـول بـرق و گاز گرفتـه نشـود. اولیـن قبضـی کـه بعـد از اجـرای هدفمنـدی در آذرمـاه منتشـر شـد باعـث اعتراضـات گروه‌هایی شـد. یـک روز آقای احمـدی‌نژاد در حالی کـه ده‌ها قبـض را در دسـت گرفتـه بـود آنها را بـه مـن داد و گفـت: «اینهـا را محاسـبه کـن و ببیـن ایـن قبض‌ها بـر اسـاس فرمولـی اسـت کـه مـا گفتیـم یـا نـه؛ فعلاً هـم هیـچ قبضـی صـادر نکنیـد.» بـه وزارت نیـرو رفتـم و پـای سیسـتم آنها نشسـتم و به طـور تصادفـی قبض‌های مناطـق مختلـف کشـور را چـک کـردم. بسـیاری از قبض‌ها درسـت بـود و البتـه در مـواردی نیـز برداشـت صحیحـی از بخشـنامه وجـود نداشـت کـه ایـن مـوارد را اصلاح کردیـم. یکــی از اقدامــات دیگــری کــه همزمــان بــا مطالعــات قیمت‌گذاری انجــام شــد، تهیــه بســته‌های حمایتـی از بخش‌های کشـاورزی، حمل‌ونقل درون شـهری و بـرون شـهری، اصنـاف، صـادرات غیرنفتــی و همچنیــن بخــش صنعــت بــود. اســاس برنامه‌های حمایتــی نوســازی و سیاســت‌های غیرقیمتــی، کمــک بــه افزایــش بهــره‌وری انــرژی در بخش‌های مربوطــه ناشــی از اصلاح قیمــت حامل‌ها بـود. بـرای مثـال اعطـای تسهیلات بانکـی ارزان قیمـت بـا نـرخ سـود 7 درصـد و میانگیـن 20 تـا 100 میلیـون ریـال بـرای هـر واحـد صنفـی تولیـدی انرژی بـر کـه دارای پروانـه کسـب بـود از جملـه ایـن اقدامـات بـود.
در قیمت‌گذاری و تهیه این بسته‌ها چه افرادی با شما همکاری می‌کردند؟
به نظـرم تأکید برایـن موضـوع ضـروری اسـت کـه در طـرح تحـول اقتصـادی تمـام دستگاه‌های دولتــی و حتــی بخــش بزرگــی از کارشناســان و اقتصاددانــان غیردولتــی مشــارکت داشــتند. مثلاً در خصــوص بحــث انــرژی و اصلاحات آن معاونت‌های مربوطــه در وزارت نفــت و وزارت نیــرو، معاونت‌های آب و توانیــر تلاش بســیاری می‌کردنــد. بــه یــاد دارم در دولــت نهــم کــه لایحه را بــه مجلــس می‌بردیــم اکبرتــرکان نماینــده وزارت نفــت بــود. آقای تــرکان آن زمــان معــاون برنامــه‌ریزی وزارت نفـت بـود. امـا در وزارت نفـت و معاونت‌های مربوطـه افـرادی چـون آقایـان خطاطـی، ربیعــی، معینــی و بعداً در اجرایــی کــردن آن ضیغمــی، ســجادی، عامــری، رضــوی و عباســی ســهم بالایی داشـتند. در وزارت نیــرو هــم همــکاران توانیــر از جملــه آقایــان بهــزاد و حائــری بــه همــراه آقای داوود منظــور کمک‌های زیــادی کردنــد.
می توانیــد بــا بیــان جزئیــات ایــن فرایند را همــراه بــا اعــداد و ارقــام توضیــح دهیــد؟ بــه هرحــال بیــان ارقــام ســال 89 و بررســی وضعیــت دقیــق آن زمــان می‌توانــد بــرای کارشناســان ایــن حــوزه مفیــد باشــد. بلــه. در ســال 89 قیمــت نفــت خــام را 80 دلار پیش‌بینی می‌کردیــم. البتــه قیمــت نفــت در آذرمـاه سـال 89 معـادل 88.9 دلار بـود کـه قیمـت هـر بشـکه بنزیـن 88 دلار و قیمـت هـر لیتـر آن 5535 ریـال بـود. هزینـه انتقـال آن 187 ریـال و عـوارض و مالیـات ارزش افـزوده 30 درصـد بـود کـه بایـد بـه ایـن مبلـغ اضافـه می‌شـد. بنابرایـن بـه عـدد 7438 ریـال بـرای هـر لیتـر می‌رسـیدیم. امـا دقـت کنیـد کـه دو نـرخ بسـیار اهمیـت دارد، یکـی قیمـت هـر بشـکه نفـت خـام و دیگـری نـرخ ارز. بنابراین در گام اول در بنزیـن بـا دو رقـم 400 تومـان به‌صورت سـهمیه‌ای و 700 تومـان به‌صورت آزاد، گام بزرگـی بـرای رسـیدن بـه نرخ‌های جهانـی برداشـتیم. امـا در مـورد گازوئیـل بـر اسـاس همـان منطـق، فــروش نفــت خــام 80 دلاری و نــرخ ارز آن ســال قیمــت فــوب بــرای هــر لیتــر 6160 ریــال می‌شــد کـه بـا اضافـه کـردن هزینـه انتقـال و 10 درصـد عـوارض و 1.5 درصـد مالیـات آن سـال، ایـن رقـم 6879 ریـال می‌شـد، ولـی مـا قیمـت آن را به‌صورت سـهمیه‌ای 150 تومـان و آزاد 250 تومـان تعییـن کردیـم. یعنـی بـا توجـه بـه سـایر ملاحظات، گام اولـی کـه بـرای اصلاح قیمـت گازوئیـل برداشـتیم از بنزیـن کمتـر بـود.
در خصوص سایر حامل‌ها مثال برق چگونه بود؟
قیمت‌گذاری گاز و بــرق بســیار پیچیــده اســت. ایــن کار در دستگاه‌های مربوطــه صــورت می‌گرفـت و کارگـروه تنهـا بـر کلیـات آن نظـارت می‌کـرد. یکـی از موضوعـات بسـیار مهـم بـرای مـا ایـن بـود کـه بـا قیمت‌گذاری پیشـنهادی، قبض‌های مـردم چقـدر افزایـش می‌یابـد. در یـک جلسـه بـا محاسـبه میـزان مصـرف یـک خانـوار الگـوی مصـرف در منطقـه عادی محاسـبه شـد، متوسـط مصرف بـرق 9 درصـد مـردم حـدود 375 کیلـووات سـاعت اسـت کـه بـر ایـن اسـاس قبـل از هدفمنـدی قبـض بـرق آنها 6 هـزار تومـان و پـس از هدفمنـدی 19 هـزار تومـان می‌شـود. یـا مثلاً در مناطـق گـرم، الگـوی مصـرف 500 کیلـووات سـاعت اسـت کـه 90 درصـد مـردم زیر 450 کیلـووات سـاعت مصـرف می‌کننـد، لـذا صورتحسـاب ایـن الگـوی مصـرف از 7500 تومـان بـه 23700 تومـان افزایـش می‌یابـد. قبــض تمــام مناطــق و گروه‌های مصرفــی به دقــت بررســی شــد تــا بتوانیــم تأثیر آن در هزینــه خانوارهـا را تعییـن کنیـم. البتـه مهم‌ترین موضـوع در ایـران بحـث قیمـت تمـام شـده آن اسـت. در آن سـال نیـز ایـن موضـوع بـه یکـی از چالش‌های اصلـی کارگـروه تبدیـل شـده بـود چـون هـدف مـا ایـن بـود کـه معـادل قیمـت تمـام شـده بـرق بـه وزارت نیـرو پرداخـت شـود و اضافـه دریافتـی از خانوارهـا بـه یارانـه نقـدی اضافـه شـود. وزارت نیـرو معتقـد بـود کـه قیمـت تمـام شـده بـرق هـر کیلـو وات سـاعت 450 ریـال اسـت، امـا مـن معتقـد بـودم کـه بـرای اثبـات آن بایـد حسابرسـی کنیم. حسـابرس قیمـت تمام شـده را 270 ریـال تعییـن کـرد و وزارت نیـرو آن را پذیرفـت. یعنـی قـرار شـد آنها بـرق را بـه قیمـت متوسـط هـر کیلـو وات سـاعت 420 ریـال بفروشـند. 270 ریـال قیمت تمـام شـده را وزارت نیـرو دریافت کنـد و بقیـه آن یعنـی 150 ریـال بابـت هـر کیلـووات سـاعت بـه یارانـه نقـدی اضافـه شـود. البتــه در دولــت یازدهــم و دوازدهــم قیمــت بــرق چندیــن بــار افزایــش یافــت و ارقــام کنونــی قبض‌های بــرق اصلاً قابــل مقایســه بــا قیمت‌های بعــد از هدفمنــدی یارانه‌ها نیســت!
بــــرش
رسیدن قیمت حامل‌های انرژی به میانگین جهانی
هــدف اصلــی طــرح در حــوزه انــرژی رســیدن بــه قیمت‌های جهانــی بنزیــن، گازوئیــل، نفــت ســفید، نفــت کــوره و گاز مایــع بــود امــا در خصــوص بــرق و گاز نیــز قیمــت آنها بســیار متأثر از سـایر حامل‌هاسـت. مثلاً انـرژی مـورد نیـاز بـرای تولیـد بـرق، گاز طبیعـی یـا گازوئیـل اسـت کـه در نیروگاه‌ها مصـرف می‌شود و بـه بـرق تبدیـل می‌شـود، بنابرایـن هـر تغییـر قیمتـی در ایـن حامل‌ها باعـث تغییـر قیمـت بـرق نیـز می‌شـود. در خصـوص بـرق و نـان و آب نیـز هـدف رسـاندن آنها بـه قیمـت تمـام شـده بـود. امـا همان‌طور کـه قبلاً عـرض کـردم قصـد دولـت اجـرای آن در دو یـا سه گام بـود. بـه عبـارت دیگـر قـرار بـود در پایـان طـرح بـازار بـه جـای دولـت قیمت‌ها را تعییـن کنـد. ملاحظات قانونـی قیمت‌گذاری را نیـز در لایحه آورده بودیـم و تبدیـل بـه قانـون شـده بـود.
بــــرش
فاصله قیمت داخلی و جهانی انرژی
بـا افزایـش قیمـت انـرژی در دهـه 80 فاصلـه قیمتـی بیـن قیمـت داخلـی و بـازار جهانــی انــرژی افزایــش می‌یافــت. بــرای مثــال ایــن رقــم در ســال 86 معــادل 118 درصــد بودجــه عمومـی دولـت و 496 درصـد بودجـه عمرانـی کشـور بـود. بیشـترین یارانـه انـرژی کشـور نیـز بـا 40 درصـد در بخـش حمل‌ونقل و پـس از آن بـا 25 درصـد در بخـش خانگـی و 18 درصـد در بخـش صنعـت و 8 درصـد در بخـش کشـاورزی بـود. از سـوی دیگـر حدوداً 73 درصـد یارانـه کالاهای اساسـی در بودجـه دولـت (کـه معـادل 4500 میلیــارد تومــان بــود) در ســال 88 بــه یارانــه آرد و نــان اختصــاص می‌یافــت و یارانــه ســرانه آن نیــز معـادل 45 هـزار تومـان بـود. بـرای مثـال در سـال 2010 قیمـت سـوخت در ایـران تقریباً 10 سـنت بـود در حالـی کـه ایـن عـدد در ترکیـه 252 سـنت، درجمهوری آذربایجـان 75 سـنت، افغانسـتان 115 سـنت و در پاکسـتان 86 سـنت بـود کـه نتیجـه آن قاچـاق حجـم عمـده‌ای از سـوخت بـه ایـن کشـورها بـود.