کارشکنی امریکایی‌ها در اقتصاد ونزوئلا
مسأله بسیار مهمی که در مورد ونزوئلا اصلاً نباید فراموش شود، مخالفت‌ها و کارشــکنی‌های آشــکار امریکا در ایــن کشــور اســت. امریکا عملاً در اقتصــاد ونزوئــلا اخلال ایجـاد می‌کنـد و هرگــز هـم ایـن موضـوع را کتمان نمی‌کنــد
با انتشار این بخش، بررسی کتاب «درس‌هایی از هدفمندی یارانه‌ها»، نوشته مهدی مهرپور به اتمام می‌رسد. در این کتاب که حاوی گفت‌و‌گو با محمدرضا فرزین دبیر ستاد هدفمندی یارانه‌ها در دولت‌های نهم و دهم است، فرزین به تفصیل درباره اجرای طرح هدفمندسازی یارانه‌ها در ایران سخن گفت. وی همچنین مراحل انجام طرح هدفمندسازی یارانه‌ها و پرداخت اولین یارانه نقدی 45 هزار و 500 تومانی در آذرماه سال 89 را در این کتاب تشریح کرد و بیان داشت که برای اجرایی کردن طرح تحول اقتصادی و هدفمندسازی یارانه‌ها، باید زمینه سازی‌ها و مطالعات فراوانی انجام می‌شد. فرزین همچنین به ملاحظات مختلف امنیتی و اجتماعی در قبل از آغاز اجرایی شدن طرح هدفمندی یارانه‌ها اشاره کرد و بیان داشت که ملاحظات فراوانی در خصوص اجرای طرح هدفمندسازی یارانه‌ها، در نظر گرفته شد. با این حال، وی در این کتاب معتقد بود که با شروع به کار دولت یازدهم، نظر اعضای دولت حسن روحانی نسبت به شیوه اجرای فاز دوم هدفمندسازی یارانه‌ها با دولت قبل متفاوت بود، از این‌رو شرایط به گونه‌ای پیش رفت که اجرای فاز دوم این طرح عملیاتی نشد و به نوعی بخش قابل توجهی از اهداف این طرح از دست رفت.
بحـث اقتصـاد ونزوئلا بـا توجـه بـه ابرتـورم موجـود در ایـن کشـور و مقایسـه آن بـا ایـران بســیار چالــش برانگیــز اســت. به‌عنوان حُســن ختــام خــوب اســت بــه سیاســت‌های اقتصــادی ونزوئلا در دهه‌های اخیــر بویژه از دوران چــاوز بــه بعــد را در یــک بســتر تاریخــی ارزیابــی کنیــم. ارزیابــی شــما از اقتصــاد ونزوئلا در چنــد دهــه اخیــر بویژه دوران قبــل از چــاوز چیســت؟
ارزیابـی ایـن کشـور در یـک بسـتر تاریخـی، بسـیار بـا اهمیت اسـت. اینکـه آیـا سـاختار اقتصادی ونزوئلا در سال‌های اخیــر تــا چــه حــد محصــول سیاســت‌های ایــن کشــور در دوران رونــق نفتــی اسـت. بـه طـور کلـی از سـال 1920 میلادی یعنـی حـدود یکصـد سـال پیـش کـه نفـت در ایـن کشـور اسـتخراج شـد، نفـت همـواره نقـش اساسـی در اقتصـاد و سیاسـت ایـن کشـور داشـته اسـت.
ونزوئـلا در دهـه 1950 جـزو کشـورهای مرفـه امریکای جنوبـی و دنیـا بـوده اسـت. بـه طـوری کـه در دهـه 1950 درآمـد سـرانه ونزوئـلا بـا درآمـد سـرانه آلمـان برابـری می‌کـرد. آمـار نشـان می‌دهـد در اواخـر سـال 1950 از لحـاظ درآمـد سـرانه ونزوئـلا چهارمیـن کشـور مرفـه دنیـا بوده اسـت. البتـه بعـد از تحـولات سیاسـی کـه در ایـن کشـور اتفـاق می‌افتـد ایـن کشـور دچـار مشکلات اقتصـادی می‌شود و بدهـی آن شدیداً افزایـش می‌یابـد کـه البتـه یکـی از دلایل اصلـی آن نیـز کاهـش درآمدهـای نفتـی ونزوئـلا در ایـن سال‌ها اسـت. از اواخـر دهـه 80 میلادی بـه بعـد کـه فـردی به نام کالـدرا رئیس جمهـور ونزوئـلا بـوده اسـت، ایـن کشـور بـا تورم‌های بـالا حتـی تورم‌های 100 درصـدی مواجـه می‌شـود.
رافایــل کالــدرا به‌عنوان رئیس جمهــور قبــل از چــاوز چــه تفکراتــی داشــت؟ می‌توان گفـت او یـک لیبـرال بـود؟
نــوع سیاســت‌های اقتصــادی او بســیار متأثر از سیاســت‌های صنــدوق بین‌المللــی پــول و بانــک جهانــی بــود. به همیــن دلیــل می‌توان تفکــرات وی را در چهارچوب لیبرالیســم اقتصــادی جــای داد. البتـه در دوران وی کشـور بـا تورم‌های شـدیدی مواجـه می‌شود و همیـن موضـوع هـم باعـث شـد تـا چـاوز کـه یـک مقـام نظامـی بـود در سـال 1999 رأی بیـاورد.
سیاست‌های کالدرا و چاوز با هم مخالف یا به عبارتی متفاوت بودند؟
بله، کاملاً مخالـف بودند. چـاوز وقتـی روی کار آمـد به‌دلیل نـگاه چپـی کـه داشـت و از آن جایـی کـه طرفدارانـش نیزعمومـاً طبقـات متوسـط و فقیـر جامعـه ونزوئـلا بودنـد نـوع سیاسـت‌ها را بـه نفـع ایـن طبقـات تغییـر داد. در برخـی از ایـن سیاسـت‌ها نیـز خیلـی موفـق عمـل کـرد.
کالدرا چگونه رئیس‌جمهوری بود؟
وی بســیار شــخصیت کاریزماتیکــی داشــت و مقتدرانــه عمــل می‌کــرد. در دوران کالــدرا نیــز ونزوئــلا از ســاختاری دموکراتیــک همــراه بــا احــزاب سیاســی برخــوردار نبــود. ولــی روابــط بســیار خوبـی بـا امریکا داشـت.
یعنی دست نشانده امریکا بود؟
به هر حال کالدرا شخصیت محبوبی در ونزوئلا داشت، یعنی پشتوانه مردمی هم داشت.
با انتخاب چاوز شرایط اقتصادی ونزوئلا بهتر شد؟
بـا ریاسـت جمهـوری چـاوز کـه مصـادف بـا سـال 2000 اسـت، تـورم کاهـش می‌یابـد و شـرایط بهتـری در ونزوئـلا ایجـاد می‌شـود. امـا صنعـت نفـت اعتصـاب می‌کنـد و حتـی علیـه چـاوز کودتـا می‌شــود. به همیــن دلیــل مجدداً اقتصــاد ونزوئــلا دچــار مشــکل می‌شود و در سال‌های 2002 و 2003 اقتصـاد بـا نرخ‌های رشـد منفـی مواجـه می‌شود و تـورم هـم بـه بالای 20 درصـد می‌رسـد. امــا از ســال 2004 بــه بعــد ونزوئــلا رشــد اقتصــادی بالایی را تجربــه می‌کنــد. به‌عنوان مثــال در ســال 2004 بــر اســاس آمــار بانــک جهانــی ونزوئــلا شــاهد نــرخ رشــد 18.3 درصــدی می‌شــود.
البتـه یکـی از دلایل آن پایـان اعتصابـات نفتـی و افزایـش تولیـد نفـت اسـت. امـا ایـن نـرخ رشـد در سال‌های بعــد هــم ادامــه می‌یابــد و در سال‌های 2005 تــا 2008 به ترتیــب نرخ‌های رشــد 10.3، 9.9، 8.8 و 5.3 درصــدی را تجربــه می‌کنــد بــه طــوری کــه نــرخ رشــد متوســط ونزوئــلا طــی ایــن سال‌ها حـدود 8.9 درصـد بـوده اسـت کـه نـرخ رشـد بسـیار بالایی اسـت. تـورم نیـز در ایـن سال‌ها تقریباً کنتـرل شـده اسـت. اگـرچـه ونزوئـلا هرگـز نتوانسـت تـورم تـک رقمـی داشـته باشـد، امـا در ایــن دوران تــورم، 16، 13، 18 و 19 درصــدی را تجربــه می‌کنــد. بنابرایـن در دوران نیمـه اول ریاسـت جمهـوری چـاوز کشـور از رشـد بسـیار بـالا و تـورم متوسـط برخـوردار اسـت.
علاوه بـر ایـن چـاوز بـه سیاسـت‌های اجتماعـی و اقتصـادی بـه نفـع طبقـات فقیـر جامعـه معتقـد بـود. بـر اسـاس آمـار بانـک جهانـی در ایـن دوران جمعیـت زیـر خـط فقـر در ونزوئـلا به شـدت کاهـش می‌یابـد. در سـال 2004 حـدود 40 درصـد جمعیـت ونزوئـلا زیـر خـط فقـر اسـت، امــا در ســال 2008 ایــن عــدد بــه زیــر 30 درصــد می‌رســد. در ســال 2010 ایــن عــدد بــه 21 درصــد می‌رسـد یعنـی نسـبت بـه سـال 2004 نصـف می‌شـود. در ایـن دوران رتبـه جهانـی ونزوئـلا در توسـعه انسـانی جا به جـا شـده و بـه کشـوری بـا توسـعه انسـانی بالا تبدیـل می‌شـود.
سیاســت‌های اقتصــادی دوران چــاوز مثلاً سیاســت‌های مالیاتــی، یارانــه‌ای و ارزی در ایــن دوران چگونــه مدیریــت می‌شــد؟
به طـور کلـی ونزوئـلا دارای نظـام مالیاتـی نسبتاً کارآمـدی اسـت. مثلاً در سـال 1390 کـه سـهم مالیـات جی‌دی‌پی در ایـران حدود 7 درصـد بـود، ایـن رقـم در ونزوئـلا حـدود 12.5 درصـد بـود. نســبت مالیــات بــر حقــوق در شــرکت نفــت ونزوئــلا کــه حقوق‌های بالایی داشــتند بیشــتر از 30 درصـد بـود امـا آنها نظـام بانکـی پیشـرفته‌ای نداشـته و ندارنـد.
دربــاره سیاســت‌های ارزی نیــز، ونزوئلایی‌ها در دوران چاوزعمومــاً نظــام ارزی چندگانــه‌ای داشـتند. در سـال 2008 کـه ونزوئلا طـی یـک برنامـه اصلاح پولـی سـه صفـر از بولیـوار را حـذف کـرد، آنها کمیتـه‌ای به نام KVV ایجـاد کردنـد کـه نظـام تخصیـص ارز را بـر عهـده داشـت. در آن سـال سـه قیمـت بـرای ارز ونزوئـلا وجـود داشـت کـه یکـی متعلـق بـه کالاهای اساسـی آنها بـود و هـر دلار 4.3 بولیـوار بـود، نـرخ بعـدی بـرای کالاهای غیـر اساسـی بـا نـرخ 5.3 بولیـوار و نـرخ سـوم هـم نـرخ غیـر رسـمی بـود کـه هـر دلار 8 بولیـوار بـود.
در سـفری کـه بـه ونزوئـلا داشـتم بـا رئیس بانــک مرکــزی آنها دیــداری داشــتم. او در آن دیــدار بســیار امیــدوار بــود کــه بتوانــد نظــام تــک نرخـی ارزی را ایجـاد کنـد.
یــادم هســت در خصــوص یارانه‌های انــرژی ســفری بــه ونزوئــلا داشــتید. می‌توانیــد در ایــن خصـوص و چالش‌های ایـن حـوزه در دوران چـاوز توضیحـات بیشـتری ارائـه کنیـد.
بلـه، در سـال 89 همـراه بـا آقای علـی اکبـر محرابیـان وزیـر وقـت صنعـت و معـدن کـه ریاسـت هیأت مشــترک ایــران و ونزوئــلا را بــر عهــده داشــت و دونفر از همکارانــم در معاونــت اقتصــادی وزارت اقتصـاد سـفری بـه ایـن کشـور داشـتم. هـدف از سـفر مـا بررسـی زمینه‌های اصلاح قیمـت حامل‌های انــرژی در ایــن کشــور بــود.
در آن سال با ورود به ونزوئلا براحتی می‌شد فقر در برخی از مناطق شهر کاراکاس را مشاهده کرد. از طـرف دیگـر ناامنـی در کشـور نیـز بسـیار مشـهود بـود. بـرای مثـال کسـی جرأت نمی‌کـرد بـا پـول بـه خیابـان بـرود، چـون احتمـال دزدیـده شـدن آن بسـیار بالا بـود. جلسـه‌ای بـا آقای زامیـرز کـه در آن سـال وزیـر نفـت ونزوئـلا بـود داشـتم. جلسـه دیگـری هـم با معاونان او داشـتم و سـپس جلسـاتی بـا رئیس بانـک مرکـزی و رئیـس مرکـز آمـار ونزوئـلا داشـتم. آنها از اصلاح قیمـت بنزیـن در دهـه 80 میلادی در ونزوئـلا تجربـه بسـیار بـدی داشـتند. آن اتفـاق منجـر بـه شـورش‌های خیابانـی و کشـته شـدن تعـداد زیـادی از مـردم ونزوئـلا شـده بـود. قیمـت انـرژی در ونزوئـلا بسـیار ارزان بـود و یکـی از ارزان‌ترین کشـورهای جهـان در ایـن زمینـه بـه شـمار می‌رفـت. در آن سـال حـدود 25 درصـد درآمـد دولـت بـه یارانـه انـرژی اختصـاص داشـت. ایـن باعـث شـده بـود بسـیاری از بنزیـن ونزوئـلا بـه بولیـوی و حتـی امریکا قاچـاق شـود. البتـه به‌دلیل درآمـد بالایی کـه آنها از فـروش نفـت داشـتند، هنـوز ضـرورت ایـن کار را حـس نکـرده بودنـد. در صحبت‌هایـم بـا مسئولان اقتصـادی ونزوئـلا متوجـه شـدم، همـه آنها علاقه‌مند بـه انجـام ایـن کار هسـتند، امـا از عواقـب سیاسـی و اجتماعـی آن هـراس دارنـد. ضمـن اینکـه مشکلاتی نیـز بـرای اجـرای ایـن کار داشـتند. به‌عنوان مثال هنـوز از یـک نظام خرده‌فروشـی بنزیـن منسـجم مثـل ایـران برخـوردار نبودنـد، لذا ما پیشـنهاد کارت سـوخت و شناسـایی میـزان مصرف بنزیـن در نقـاط مختلـف کشـور را داشـتیم. از طـرف دیگـر گسـتردگی شـعب بانکـی در تمام روسـتاها و شـهرها کـه در ایـران موجـود اسـت در ونزوئـلا وجود نداشـت.
در ایــن خصــوص بــا خــود چــاوز هــم جلســه‌ای داشــتید؟ اگــر داشــتید در آن جلســه چــه موضوعاتــی بحــث شــد؟
بلـه، چـاوز هیأت ایرانـی را بـه حضـور در جلسـه دولـت دعـوت کـرد و جلسـات در سـاختمان ریاسـت جمهـوری برگـزار می‌شـد. بـه یـاد دارم آن شـب بـاران شـدیدی باریـده بـود و در بخش‌هایی از کاراکاس سـیل آمـده بـود. چـاوز در کاخ ریاسـت جمهـوری را بـه روی مـردم بـاز کـرده بود و از سـیل‌زده‌ها می‌خواسـت تـا وارد کاخ شـوند، خـودش هـم بر اسـکان آنها در کاخ نظـارت می‌کرد. ابتــدای جلســه هیأت دولــت بــه افتتــاح ســاختمان‌هایی مشــابه مســکن مهــر کــه توســط شـرکت‌های خصوصـی ایرانـی سـاخته شـده بـود، اختصـاص داشـت و ایـن مراسـم به‌صورت زنـده از تلویزیـون ونزوئـلا پخـش می‌شـد. چـاوز خیلـی از سـاخت ایـن خانه‌ها ابـراز خوشـحالی می‌کـرد. در آن سال‌ها علاوه بــر شــرکت‌های ســاختمانی ایرانــی، شــرکت ایــران خــودرو و یــک کارخانــه سـیمان ایـران نیـز در ونزوئـلا فعـال بودنـد و چـاوز هـم از بنگاه‌های ایرانـی حمایـت زیـادی داشـت؛ حمایتــی کــه شــامل حــال شــرکت‌های دیگــر کشــورها نبــود. مسأله افتتـاح پروژه‌ها وقـت زیـادی از هیأت دولـت را به خـودش اختصـاص داد.چـاوز در اواسـط جلسـه کـه بـه نیمـه‌شـب هـم کشـیده شـده بـود بـرای دقایقـی از جلسـه بیـرون رفـت و بعـد از چنـد دقیقه برگشـت. هیأت ایرانـی بـه وقـت ورود مجـدد او بـه داخـل جلسـه بـه رسـم ایرانی‌ها جلـوی پـای او بلنـد شـدند، امـا اعضـای دولـت ونزوئـلا هیـچ کـدام جلـوی پـای وی بلنـد نشـدند. چـاوز نگاهـی بـه اعضـای هیأت دولـت ونزوئـلا کـرد و گفـت: «ببینیـد کـه ایرانی‌ها بـه رسـم احتـرام جلـوی پـای مـن بلنـد شـدند امـا شـما نشسـته‌اید، اگـر شـما رئیس جمهـور بودیـد، مـن در مقابـل شـما تعظیـم می‌کـردم.» ایـن جملـه را گفـت و ماننـد یـک فرمانـده نظامـی شـروع کـرد بـه اعضـای هیأت دولت دسـتور بشـین پاشـو دادن و اعضـای دولتـش را مجبـور کـرد جلـوی مـا چندیـن بـار ایـن فرمـان را اجـرا کنند. در آن جلسـه فرصـت طـرح موضوعـات یارانه‌ها ایجـاد نشـد. مـا بسـیار امیـدوار بودیـم کـه بعـد از آن جلسـه بـا چـاوز جلسـه جداگانـه‌ای داشـته باشـیم امـا جلسـه خصوصـی به‌دلیل بیمـاری وی بـه زمـان دیگـری موکـول شـد کـه متأسفانه برگـزاری ایـن جلسـه بعداً نیـز میسـر نشـد. زمــان گذشــت و حــدود 3 ســال بعــد کــه مــن دیگــر مســئولیتی هــم در ایــن زمینــه نداشــتم از سـفارت ونزوئـلا بـا مـن تمـاس گرفتنـد و خواسـتند یـک بـار دیگـر تجربـه اصلاح قیمـت حامل‌های انـرژی در ایـران را در اختیـار آنها بگـذارم. ایـن درخواسـت زمانـی بـود کـه بولیـوار شدیداً کاهـش ارزش پیـدا کـرده بـود و مشکلات اقتصـادی ناشـی از کاهـش شـدید ارزش پـول شـروع شـده بـود و کشـور ونزوئـلا در شـرایطی بـود کـه اگـر حامل‌های انـرژی را هـزار برابـر هـم گـران می‌کردنـد بازهـم عـدد قابـل توجهـی نمی‌شـد. بهتریـن فرصـت بـرای ایـن کار همـان سـال 2010 یـا حتـی قبـل از آن بـود کـه متأسفانه آن را از دسـت داده بودنـد.
در هــر صــورت سیاســت‌های چــاوز نتوانســت جلــوی مشکلات بعــدی ونزوئــلا را بگیــرد. بــه طوری کــه در حــال حاضــر ایــن کشــور از اقتصــاد و سیاســت از هــم گســیخته‌ای برخــوردار اســت. فکــر می‌کنیــد ریشــه اصلــی مشکلات آنها چیســت؟
بزرگتریـن مشـکل ونزوئـلا وابسـتگی بسـیار بالای اقتصـاد آن بـه نفـت اسـت. به قـول کروگـر اکثـر کشـورها شـبیه چیـزی می‌شـوند کـه آن را صـادر می‌کننـد. اقتصـاد ونزوئـلا شـبیه نفـت اسـت، «پرنوسـان و غیـرقابـل پیش‌بینی». نفـت بـا هـر تکانـه‌ای اقتصـاد ایـن کشـور را به لرزه در می‌آورد. چـاوز تلاش نکـرد کـه ایـن وابسـتگی را کاهـش دهـد. البتـه ایـن مشـکل میـراث بجـا مانـده بـرای وی بـود. اگــرچــه او تلاش‌هایی بــرای رفــع ایــن وابســتگی کــرد و مثلاً در دوران او صندوقــی بــرای واریــز درآمدهـای نفتـی ایجـاد شـد امـا ایـن تلاش‌ها کافـی نبـود و منابـع مطمئنـی بـرای دوران رکـود قیمت نفـت بـه آن صنـدوق واریـز نشـد. یکـی از بزرگتریـن مشکلات زمـان وی کـه همچنـان نیـز پابرجاسـت، نظـام سیاسـی شـکننده و چندپارگـی حکومـت در ایـن کشـور اسـت. بسـیاری از سیاسـت‌هایی کـه چـاوز در آن دوران اتخـاذ کـرد، ناشـی از اختلاف سیاسـی بیـن دولـت وی و بدنـه‌ای بـود کـه اقتصـاد ونزوئـلا در اختیـار آنها بـود. چـاوز معتقـد بـود آنها به‌دلیل ارتبـاط بـا امریکا قصـد اخلال در اقتصـاد ونزوئـلا را دارنـد، بنابرایـن تمـام تلاش خـود را متمرکـز بـر سـلب مالکیـت آنها از مراکـز و بنگاه‌های اقتصـادی کـرد و شـرکت‌ها و بنگاه‌های اقتصـادی را از آنها خریـد و بـه مدیـران دولتـی واگـذار کـرد؛ فرایندی کـه البتـه بسـیار فسـادانگیـز و پرچالـش بـود. مشـکل دیگـر ونزوئـلا عـدم توافـق بـر سیاسـت‌ها و نظـام غیـردموکراتیـک ایـن کشـور اسـت. در دوران چــاوز عمــوم سیاســت‌ها مبتنــی بــر شــخصیت فــردی و کاریزماتیــک چــاوز بــود. البتــه در دوران کالـدرا نیـز چنیـن وضعیتـی وجـود داشـت. اما مسأله بسیار مهمی که در مورد ونزوئلا اصلاً نباید فراموش شود، مخالفت‌ها و کارشــکنی‌های آشــکار امریکا در ایــن کشــور اســت. امریکا عملاً در اقتصــاد ونزوئــلا اخلال ایجـاد می‌کنـد و هرگــز هـم ایـن موضـوع را کتمان نمی‌کنــد. امریکایی‌ها همیشــه صراحتاً عنــوان کرده‌اند کــه از مخالفان دولــت ونزوئــلا حمایــت و آنها را تأمین مالــی می‌کننــد. امریکایی‌ها نمی‌تواننـد وجـود کشـوری در قـاره امریکا کـه بـا آنها مخالفـت می‌کنـد را تحمـل کننـد. از طرفـی بـه هر حـال چـاوز در دوران خـودش پرچمـدار مخالفـت بـا امریکا در قـاره امریکا بـود. ایـن تقابـل بـا امریکا و البتـه بـا گروه‌های داخلـی کـه طرفـداران امریکا هسـتند، باعـث درهـم شــکنندگی سیاســی ونزوئــلا شــده اســت. از طرفــی نبود ســاختار حکمرانــی یکپارچــه نیــز باعــث تشــدید ایــن مشکلات در سال‌های گذشــته شــده اســت.
آقـای دکتـر اجـازه بدهیـد بـه سؤال اصلـی برگردیـم. آیـا امـکان ونزوئـلا شـدن ایران هسـت؟ چـه شـباهت‌هایی بیـن ایـن دو اقتصـاد و بـه طـور کلـی بیـن ایـن دو کشـور وجـود دارد؟
منظـور از ونزوئـلا شـدن، درهـم گسـیختگی سیاسـی و اقتصـادی اسـت. بدیهـی اسـت در عالـم نظریـه هـر کشـوری می‌توانـد ماننـد ونزوئـلا شـود. همان‌طور کـه زمانـی آلمـان بـه شـرایطی بدتـراز ونزوئـلای امـروز دچـار شـد. امـا درعمـل بـرای پاسـخ بـه سؤال شـما بایـد تجربـه طی شـده دو کشـور و نـوع سیاسـت‌های اقتصـادی و سـاختار حکمرانـی دو کشـور را بـا هـم مقایسـه کـرد. اول اینکــه ســاختار حکمرانــی ایــران به گونــه‌ای اســت کــه اجــازه شــکنندگی سیاســی موجــود در ونزوئـلا را نمی‌دهـد. بنابرایـن فضـای دوقطبـی موجـود در ونزوئـلا تـا زمانـی کـه اقتـدار سیاسـی موجــود در کشــورمان هســت نمی‌توانــد به وجــود آیــد. بنابرایــن قبــل از هرگونــه تحلیــل اقتصــادی موضــوع حکمرانــی و سیاســت اهمیــت دارد. اگــر انگلسـتان نیـز درهـم شـکنندگی موجـود سیاسـی‌اش به دلیـل ورود بـه اتحادیـه اروپـا تـداوم یابـد و نتوانـد اختلافات را حـل کنـد می‌توانـد دچـار مشکلاتی شـبیه ونزوئـلا شـود. بنابرایـن در گام اول بایـد توجـه داشـت توافـق و مصالحـه در سیاسـت داخلـی بسـیار اهمیـت دارد. امـا وابسـتگی بـه نفـت موضوعـی اسـت کـه بسـیار تشـدیدکننـده مقایسـه شـرایط ایـران بـا ونزوئلا شـده اسـت؛ یعنـی اینکـه هـر دو کشـور بـه نفـت وابسـته‌اند و رکـود قیمـت نفـت می‌توانـد هـر دو را بـه سرنوشـت مشـابهی دچـار کنـد در ایـن بـاره می‌تـوان گفـت اول اینکـه وابسـتگی مـا بـه نفـت بسـیار کمتـر از ونزوئـلا اسـت. هـم وابسـتگی مـا و هـم وابسـتگی صـادرات و هـم وابسـتگی درآمـد دولــت بــه نفــت در ایــران بســیار کمتــر از ونزوئــلا اســت. در حــال حاضــر در بیــن کشــورهای نفتــی خاورمیانـه مـا کمتریـن وابسـتگی بـه نفـت را داریـم. سـهم نفـت در GDP عـراق حـدود 60 درصـد و درعربسـتان حـدود 30 درصـد و در ایـران کمتـر از 15 درصـد اسـت. صـادرات غیـرنفتـی مـا در دهـه 80 رشـد بسـیار خوبـی داشـته اسـت و امـروزه حتـی بـدون صـادرات نفـت خـام نیـز می‌توانیـم تـراز تجاری مثبتـی داشـته باشـیم. از طـرف دیگـر بدهـی خارجـی ایـران بسـیار پاییـن اسـت و در سـال‌های اخیر کمتر از 10 میلیـارد دلار بـوده اسـت. سـهم بدهـی خارجـی در GDP ایـران حدوداً 4 درصـد اسـت کـه یکـی از پاییـن‌ترین رقـم‌ها در ایـن شـاخص اسـت. ایـن نسـبت حتـی بـرای کشـورهای نفتـی منطقـه نیـز عمومـاً از 20 درصـد بیشـتر اسـت. از طـرف دیگـر یکـی از اقدامـات اساسـی ایـران تأمین صندوق توسـعه ملـی در اوج درآمدهـای نفتـی بـوده اسـت، صندوقـی کـه امـروزه در تأمین مالـی بسـیاری از طرح‌های بـزرگ اقتصـادی کشـور و تأمین مالـی شـرایط اضطـراری نقـش مهمـی برعهـده دارد. ونزوئــلا بالــغ بــر صدهــا میلیــارد دلار بدهــی دارد و راه تأمین مالــی خارجــی نیــز به دلیــل دشـمنی‌های امریکا بـر ایـن کشـور بسـته شـده اسـت بـه همیـن دلیـل بـا حجـم زیـاد نقدینگـی تلاش دارد مشــکل خــود را حــل کنــد و ایــن باعــث بدتــر شــدن اوضــاع اقتصــادی آنهــا شــده اســت. اگــر بتوانیــم از شــرایط تحریــم بــا الگــو قــرار دادن اقتصــاد مقاومتــی فرصــت را بــرای تقویــت ســاختار اقتصــادی کشــور و تقویــت بنگاه‌های اقتصــادی فراهــم کنیــم، بدیهــی اســت کــه نــه تنهــا ونزوئـلا نخواهیـم شـد بلکـه در شـرایطی بهتـر از گذشـته قـرار خواهیـم گرفـت.
بـه نظـرم ونزوئـلا از فرصـت بـرای استقلال اقتصـادی اسـتفاده نکـرد یـا نتوانسـت اسـتفاده کنـد و زمانـی کـه درآمدهـای نفتـی‌اش کاهـش پیـدا کـرد نتوانسـت مشکلات را حـل کنـد. البتـه بسـیاری از کشـورهای امریکای لاتین وضعیــت خیلــی بهتــری از ونزوئــلا ندارنــد. بــرای مثــال مکزیــک هــم این‌گونه اســت، امــا مکزیکی‌ها بـه خاطـر روابـط خـوب بـا امریکا توانسـتند چندیـن میلیـارد دلار از IMF وام بگیـرد و بـه کمـک امریکا موقتاً جلـوی بحـران مالـی خـود را بگیرنـد.
بـا توجـه بـه سـفرهایی کـه بـه ونزوئـلا داشـته و دیدارهایـی کـه بـا چـاوز و تیـم اقتصـادی وی داشـتید ارزیابـی‌تـان از سیاسـت‌های اقتصـادی آنهـا چیسـت؟
چـاوز علاقه زیـادی بـه ایـران داشـت تـا جایـی کـه سـفیر رژیـم صهیونیسـتی را از کشـورش اخـراج کـرد. او از منظـر اقتصـادی نگاهـی چـپ داشـت و به دلیـل اختلاف سیاسـی بـا گـروه سـرمایه‌داران ونزوئلا عمومـاً به دنبـال سـلب مالکیـت و کاهـش نفـوذ اقتصـادی آنهـا بـود. امـا اعضـای دولـت وی این‌گونه نبودنـد. مثلاً آقـای رامیـرز کـه وزیـر نفـت ونزوئـلا بـود و فکـر کنـم الان نماینـده ونزوئـلا در سـازمان ملـل اسـت تحصیلکـرده امریکا و یـک تکنوکـرات بـود، حتی رئیـس بانـک مرکـزی آنهـا نیـز این‌گونه بـود، مثلاً او از منتقـدان اصلـی کمیتـه تخصیـص ارز بـود و معتقـد بـود نبایـد بـرای واردات کالا از خـارج ارز دولتـی داده شـود. به عبـارت دیگـر تیـم اقتصـادی چـاوز تکنوکـرات و تحصیلکـرده امریکا بودنـد و نگاه‌شـان بـه اقتصـاد متفـاوت از نـگاه چـاوز بـود.
بــــرش
رشد اقتصاد ونزوئلا در دوران هوگو چاوز
بـا ریاسـت جمهـوری چـاوز کـه مصـادف بـا سـال 2000 اسـت، تـورم کاهـش می‌یابـد و شـرایط بهتـری در ونزوئـلا ایجـاد می‌شـود. امـا صنعـت نفـت اعتصـاب می‌کنـد و حتـی علیـه چـاوز کودتـا می‌شــود. به همیــن دلیــل مجدداً اقتصــاد ونزوئــلا دچــار مشــکل می‌شود و در سال‌های 2002 و 2003 اقتصـاد بـا نرخ‌های رشـد منفـی مواجـه می‌شود و تـورم هـم بـه بالای 20 درصـد می‌رسـد. امــا از ســال 2004 بــه بعــد ونزوئــلا رشــد اقتصــادی بالایی را تجربــه می‌کنــد. به‌عنوان مثــال در ســال 2004 بــر اســاس آمــار بانــک جهانــی ونزوئــلا شــاهد نــرخ رشــد 18.3 درصــدی می‌شــود. البتـه یکـی از دلایل آن پایـان اعتصابـات نفتـی و افزایـش تولیـد نفـت اسـت. امـا ایـن نـرخ رشـد در سال‌های بعــد هــم ادامــه می‌یابــد و در سال‌های 2005 تــا 2008 به ترتیــب نرخ‌های رشــد 10.3، 9.9، 8.8 و 5.3 درصــدی را تجربــه می‌کنــد بــه طــوری کــه نــرخ رشــد متوســط ونزوئــلا طــی ایــن سال‌ها حـدود 8.9 درصـد بـوده اسـت کـه نـرخ رشـد بسـیار بالایی اسـت. تـورم نیـز در ایـن سال‌ها تقریباً کنتـرل شـده اسـت. اگـرچـه ونزوئـلا هرگـز نتوانسـت تـورم تـک رقمـی داشـته باشـد، امـا در ایــن دوران تــورم، 16، 13، 18 و 19 درصــدی را تجربــه می‌کنــد. بنابرایـن در دوران نیمـه اول ریاسـت جمهـوری چـاوز کشـور از رشـد بسـیار بـالا و تـورم متوسـط برخـوردار اسـت.
بــــرش
مشکل وابستگی اقتصاد ونزوئلا به نفت
بزرگتریـن مشـکل ونزوئـلا وابسـتگی بسـیار بالای اقتصـاد آن بـه نفـت اسـت. به قـول کروگـر اکثـر کشـورها شـبیه چیـزی می‌شـوند کـه آن را صـادر می‌کننـد. اقتصـاد ونزوئـلا شـبیه نفـت اسـت، «پرنوسـان و غیـر قابـل پیش‌بینی». نفـت بـا هـر تکانـه‌ای اقتصـاد ایـن کشـور را به لرزه در‌می‌آورد. چـاوز تلاش نکـرد کـه ایـن وابسـتگی را کاهـش دهـد. البتـه ایـن مشـکل میـراث بجـا مانـده بـرای وی بـود. اگــرچــه او تلاش‌هایی بــرای رفــع ایــن وابســتگی کــرد و مثلاً در دوران او صندوقــی بــرای واریــز درآمدهـای نفتـی ایجـاد شـد امـا ایـن تلاش‌ها کافـی نبـود و منابـع مطمئنـی بـرای دوران رکـود قیمت نفـت بـه آن صنـدوق واریـز نشـد. یکـی از بزرگتریـن مشکلات زمـان وی کـه همچنـان نیـز پابرجاسـت، نظـام سیاسـی شـکننده و چندپارگـی حکومـت در ایـن کشـور اسـت. بسـیاری از سیاسـت‌هایی کـه چـاوز در آن دوران اتخـاذ کـرد ناشـی از اختلاف سیاسـی بیـن دولـت وی و بدنـه‌ای بـود کـه اقتصـاد ونزوئـلا در اختیـار آنها بـود. چـاوز معتقـد بـود آنها به‌دلیل ارتبـاط بـا امریکا قصـد اخلال در اقتصـاد ونزوئـلا را دارنـد، بنابرایـن تمـام تلاش خـود را متمرکـز بـر سـلب مالکیـت آنها از مراکـز و بنگاه‌های اقتصـادی کـرد و شـرکت‌ها و بنگاه‌های اقتصـادی را از آنها خریـد و بـه مدیـران دولتـی واگـذار کـرد؛ فرایندی کـه البتـه بسـیار فسـادانگیـز و پرچالـش بـود. مشـکل دیگـر ونزوئـلا عـدم توافـق بـر سر سیاسـت‌ها و نظـام غیـر دموکراتیـک ایـن کشـور اسـت. در دوران چــاوز عمــوم سیاســت‌ها مبتنــی بــر شــخصیت فــردی و کاریزماتیــک چــاوز بــود. البتــه در دوران کالـدرا نیـز چنیـن وضعیتـی وجـود داشـت. اما مسأله بسیار مهمی که در مورد ونزوئلا اصلاً نباید فراموش شود، مخالفت‌ها و کارشــکنی‌های آشــکار امریکا در ایــن کشــور اســت. امریکا عملاً در اقتصــاد ونزوئــلا اخلال ایجـاد می‌کنـد و هرگــز هـم ایـن موضـوع را کتمان نمی‌کنــد.