گفت‌وگوی «ایران اقتصادی» با استاد یک دانشگاه در خصوص صنعت خودرو:
بازار خودرو آرام خواهد شد
انحصار صنعت خودرو به چه کسانی سود می‌رساند؟
راهبرد قابل تأمل بهترین راهکار این است که خودرو از مقوله سرمایه‌گذاری خارج و دوباره در لیست کالاهای مصرفی قرار گیرد. تحقق این امر مستلزم آن است که عرضه خودرو چه به لحاظ تولید، مونتاژ و واردات با تقاضای واقعی برابر شود و همچنین در این حوزه ضرورت دارد که نظارت‌ها افزایش پیدا کند
صنعت خودرو یکی از صنایع پرحاشیه کشور است. یک روز خریداران با کاهش عرضه خودرو از سوی خودروسازان روبه‌رو می‌شوند، روز دیگر افت کیفیت می‌شود بلای جان مردم. اما این روزها احتکار خودرو است که بشدت مردم را آزار می‌دهد. در حالی که خودروسازان، تعداد قابل توجهی خودرو آماده دارند با بهانه‌هایی چون استاندارد و شماره‌گذاری از عرضه محصولات خود جلوگیری می‌کنند و ترجیح می‌دهند خودروهایشان در پارکینگ‌ها بماند تا بتوانند مجوز افزایش قیمت را از شورای رقابت بگیرند. اما چرا خودروسازان برخلاف منافع مردم حرکت می‌کنند؟ و چرا تولید خودرو بر اساس هدف گذاری‌های ابتدای سال نیست؟ در این خصوص با ایمان زنگنه، عضو انجمن اقتصاددانان ایران و استاد دانشگاه گفت‌و‌گویی انجام دادیم که در ادامه می‌آید.
بزرگ‌ترین چالش اصلی صنعت خودرو چیست؟ آیا حذف سامانه یکپارچه خودرو که خودروسازان با جدیت به دنبال آن هستند، می‌تواند بازار خودروی کشور را آرام کند؟ آن هم در شرایطی که در سایر روش‌های فروش، خودروسازان ضمن بدعهدی، از فروش خودرو امتناع کردند. آیا می‌توان به چنین خودروسازانی اعتماد کرد؟
مسأله‌ای که باعث شده سیاست‌گذاران به دنبال شیوه‌های جدید برای عرضه خودرو به متقاضیان باشند، انحصاری است که صنعت خودروسازی کشور دارد. تصمیم‌گیران به این نتیجه رسیدند، با توجه به محدودیت‌هایی که خودروسازان در عرضه ایجاد می‌کنند به بهانه‌های فنی (کمبود قطعات به دلیل تحریم، نداشتن منابع مالی و عدم تجاری‌سازی خودرو) که حتی بارها شاهد دپوی قطعات و خودروی کامل و بدون نقص قطعه، در انبار و پارکینگ خودروسازان بودیم، فروش خودرو از طریق سامانه یکپارچه خودرو صورت گیرد تا بهتر بتوان بازار خودرو را کنترل کرد.
قاعدتاً اگر خودروها با فوریت تجاری‌سازی و خودروهای کامل به جای پارکینگ‌ها به مردم تحویل داده شود، بازار خودرو آرام می‌شود و تصمیم‌گیران نیز دیگر به دنبال روش‌های شفاف فروش خودرو نخواهند بود. بارها شاهد بودیم که خودرو در پارکینگ خودروسازان بوده و توقف عرضه، رخ داده است لذا بازار از فعالیت انحصارگونه خودروسازان، متأثر و قیمت‌ها افزایشی شده است. از همین رو نباید شرایطی فراهم شود که خودروسازان از مزیت انحصاری خود با هدف گرانی خودرو، بهره‌مند شوند.
از آنجا که تولید خودرو انحصاری است، بازار رقابتی هم وجود ندارد. اما اگر عرضه خودرو چه به لحاظ تولید داخل، مونتاژ و واردات افزایش پیدا کند، دیگر نیازی نیست که روش‌های مختلف برای کنترل بازار و فروش، اعمال شود.
باید پذیرفت که در حال حاضر، تولید و مونتاژ خودرو از سوی تعداد محدودی از بنگاه‌ها انجام می‌شود و تا زمانی که به این شکل باشد، انحصار در صنعت خودرو وجود خواهد داشت. اگر رقابت در این حوزه شکل گیرد، شاهد کاهش قیمت انواع خودروها در بازار خواهیم بود. بر این اساس قرار نبود، شورای رقابت قیمت‌گذاری خودروهای داخلی و مونتاژی را انجام دهد، این شورا بایستی سازکاری را تعیین کند که در حوزه صنعت خودرو، رقابت ایجاد شود.
شورای رقابت با پیاده‌سازی مؤلفه‌های رقابت می‌تواند فضای بهتری را در صنعت خودرو ترسیم کند. طی این سال‌ها شورای رقابت در این بخش توفیقات خوبی نداشت و در مواجهه با خودروسازان، تنها به مقوله قیمت‌گذاری بسنده کرد.
بر این اساس اعتقاد دارید که شورای رقابت، نتوانست رقابت در صنعت خودرو ایجاد کند؟
شورای رقابت از هدف اولیه خود دور شده است. انتظار داشتیم که این شورا، بتواند رقابت در صنعت خودرو ایجاد کند، اما نتوانست. بر این اساس هنوز در صنعت خودرو به الگوی مناسبی در تعیین قیمت نرسیدیم. در مقاطعی که عرضه خودرو زیاد و همچنین نرخ تورم قابل پیش‌بینی بود و البته خودرو کالای مصرفی (به جای سرمایه‌گذاری) محسوب می‌شد، قیمت‌گذاری بر اساس عرضه و تقاضا در بازار صورت می‌گرفت. اما امروز تقاضا برای خرید خودرو تنها معطوف به خرید یک کالای مصرفی نیست، بلکه بخش قابل توجهی از نگاه‌ها به سمت سرمایه‌گذاری است.
بازار خودرو نسبت به گذشته آرام شده است، آیا این امر به دلیل افزایش تولید خودرو است؟
از آنجا که طی سال‌جاری، اقتصاد کشور پیش‌بینی‌پذیرتر شده و انتظارات تورمی به گونه‌ای در حال حرکت است که شاید بازارهای موازی، دیگر آن نوساناتی که در گذشته شاهد بودیم و سودهای کلانی که برای برخی‌ها داشت، جذابیت نداشته باشد، بازار اکثر بخش‌ها چون خودرو آرام خواهد شد. همچنین با توجه به اینکه بانک مرکزی به دنبال کنترل و ساماندهی نقدینگی است، این امیدواری ایجاد شده که دیگر مردم به دلیل سرمایه‌گذاری، وارد بازار خودرو نشوند و حتی اعتقاد دارم این نگاه در مورد دلار هم اتفاق خواهد افتاد.
احتکار خودرو که طی چند هفته اخیر از سوی ایران‌خودرو و سایپا رخ داده، تنها توجیهی که می‌توان برای آن گفت تحقق افزایش قیمت است. آیا این امر به منزله انحصار 100 درصدی در صنعت خودرو است؟ به هر حال وقتی فاصله قیمت کارخانه و بازار، کاهش پیدا می‌کند، خودروسازان با شرایط بسیار سختی می‌توانند مجوز افزایش قیمت بگیرند. شما در این خصوص چه نظری دارید؟
همه این موارد نشان می‌دهد که ما سلامت و شفافیت در عرضه خودرو نداشته‌ایم. در روش فروش خودرو به صورت قرعه‌کشی (از دولت گذشته آغاز شد) شاهد فسادهای مختلفی بودیم، فسادهایی که باعث شد حق مردم و متقاضیان واقعی خودرو، تضییع شود. نبود شفافیت در این بخش مربوط خودروسازان است. اگر خودروسازان در آن برهه زمانی گزارش‌های فروش را می‌دادند، به طور قطع شاهد فساد در این حوزه نبودیم.
اگر فروش خودرو شفاف و سلامت باشد، به طور قطع قیمت خودرو در بازار کاهش خواهد یافت. چه بسا منافعی که به جهت افزایش قیمت خودرو در بازار است، برای خودروسازان عایدی داشته باشد. شاید هم افرادی که منتسب به تولیدکنندگان هستند، از این فاصله قیمت کارخانه و بازار بهره‌مند شوند. اگر اینچنین نیست چرا خودروسازان، خودروهای آماده شده و کامل را به متقاضیان و ثبت‌نام‌کنندگان تحویل نمی‌دهند؟ چرا خودروها مدتی در پارکینگ‌ها می‌ماند تا قیمت‌ها در بازار افزایشی شود؟
برای اینکه از شرایط موجود و منفعت‌طلبی‌ها فاصله بگیریم چه توصیه‌ای دارید؟
بهترین راهکار این است که خودرو از مقوله سرمایه‌گذاری خارج و دوباره در لیست کالاهای مصرفی قرار گیرد. تحقق این امر مستلزم آن است که عرضه خودرو چه به لحاظ تولید، مونتاژ و واردات با تقاضای واقعی برابر شود و همچنین در این حوزه ضرورت دارد که نظارت‌ها افزایش پیدا کند.
خودروسازان انحصاری و مونتاژکاران، هر ساله از ابزارهایی که داشتند برای افزایش قیمت محصولات خود استفاده کردند و حتی در تصویب برخی از قوانین مرتبط با حوزه خود، اثرگذار بودند. حتی دیدیم که اردیبهشت ماه سال جاری، وزیر صمت به جهت مباحث مرتبط با صنعت خودرو و حواشی آن، استیضاح شد.
بــــرش
در انتظار شفاف‌سازی
چه بسا منافعی که به جهت افزایش قیمت خودرو در بازار است، برای خودروسازان عایدی داشته باشد. شاید هم افرادی که منتسب به تولیدکنندگان هستند، از این فاصله قیمت کارخانه و بازار بهره‌مند شوند. اگر اینچنین نیست چرا خودروسازان، خودروهای آماده شده و کامل را به متقاضیان و ثبت‌نام‌کنندگان تحویل نمی‌دهند؟ چرا خودروها مدتی در پارکینگ‌ها می‌ماند تا قیمت‌ها در بازار افزایشی شود؟
بــــرش
آیا با واردات خودرو، مشکلات این حوزه برطرف می‌شود؟
واردات خودرو اتفاق بسیار خوبی است و قطعاً می‌تواند بر بازار اثرگذار باشد، اما میزان واردات بسیار مهم است در شرایطی که مردم به خودرو نیاز دارند، واردات 100 تا 200 هزار دستگاه خودرو نمی‌تواند بازار بهم ریخته صنعت خودرو را ساماندهی کند. از سویی با این حجم از واردات، خودروساز هم احساس خطر نمی‌کند و رقابتی هم شکل نخواهد گرفت.
اگر بازار خودرو رقابتی شود، فروش بر اساس عرضه و تقاضا و همچنین بورس کالا می‌تواند بهترین نتیجه را داشته باشد. در زمانی که خودروساز مزیتی از طریق سامانه خود برای عرضه خودرو نداشت، سازکار بورس بسیار شفاف و سلامت می‌توانست عرضه خودرو را انجام دهد. با اطمینان می‌گویم که سازکار فروش خودرو در بورس کالا درست است.