گمرک؛ ناظر، تسهیل‌گر و راهنما
علیرضا صدری خواه
مدیر کل دفتر واردات
گمرک از دیرباز به عنوان دروازه ورود و خروج کالا، نقشی فزاینده و غیر قابل انکار در توسعه اقتصاد پایدار جوامع بشری داشته است.
نظارت مستمر و موثر، اعمال کنترل‌های هدفمند و رعایت الزامات ایمنی، بهداشتی و زیست محیطی در ورود و خروج کالاها به کشور، نیاز کشورها به گمرکی مقتدر، توانمند و کارآمد را بیش از پیش‌نمایان می‌سازد.
گمرک به عنوان مرزبان اقتصادی کشور نقشی محوری و هماهنگ‌کننده در مبادی ورودی و خروجی کشور دارد و مسئول اعمال حاکمیت دولت در اجرای قانون امور گمرکی و سایر قوانین و مقررات مربوط به صادرات، واردات، عبور کالا و همچنین وصول حقوق ورودی و عوارض گمرکی، مالیات‌های مربوطه، الزامات فنی و تسهیل تجارت است.
اهم وظایف گمرک ایران
جمع آوری، تجزیه و تحلیل و انتشار آمار میزان واردات و صادرات کالا.
بررسی و شناخت موانع نظام گمرکی و برنامه‌ریزی در جهت رفع آنها.
اظهار نظر درباره پیش‌نویس طرح‌ها، لوایح و تصویب نامه‌های مرتبط با امور گمرکی.
گسترش ارتباطات بین المللی، انعقاد تفاهم نامه و موافقت نامه‌های گمرکی دو یا چندجانبه، عضویت و تعامل فعال با سازمان‌های بین المللی و گمرکی.
استفاده از فناوری‌های نوین جهت افزایش کارایی و بهبود انجام تشریفات گمرکی و تمهیدات لازم برای تسهیل امور تجاری، تشویق صادرات و گسترش عبور کالا می‌باشد.
اهمیت نقش گمرک
گمرک به عنوان یکی از اجزای مهم و لاینفک تجارت خارجی هر کشور محل ارتباط و ارائه اطلاعات از جانب سایر عاملین تجارت و مجری قوانین و مقررات و دستور العمل‌های صادره در زمینه امور مرتبط با صادرات و واردات کالا می‌باشد. اهمیت نقش گمرک به حدی است که میزان سرعت و کارایی آن به عنوان معیاری برای ارزیابی فعالیت‌های تجارت خارجی کشور و یا حتی اقتصاد کلان آن در نظر گرفته می‌شود. در واقع مهم‌ترین نقش گمرک، ارتقاء کارایی فرایند صادرات و واردات و تامین و تحلیل آمار و اطلاعات مربوط به تجارت خارجی کشورها می‌باشد. به همین دلیل است که امروزه معتقدند اتوماسیون گمرک جزء حیاتی هرگونه برنامه تسهیل تجارت است. با توجه به حجم بالای تجارت در دنیا و سرعت فزاینده معاملات تجاری، گمرک نیز ناگریز از تحول است چرا که ذی نفعان توقع دارند با همان سرعتی که عملیات خرید و حمل و نقل کالای خود را به انجام می‌رسانند، عملیات ترخیص کالا نیز با همان سرعت در سیستم گمرکی پیش‌برود. با توجه به ظهور تجارت الکترونیکی، امروزه انتظار جامعه تجاری این است که رویه‌های گمرکی شفاف، کارآمد و قابل پیش‌بینی شود. از طرفی دولت‌ها نیز انتظار جمع‌آوری کارهای درآمدها و اعمال موثر قوانین و مقررات در امر صادرات و واردات را دارند. به منطور تامین این حجم از انتظارات، بسیاری از گمرکات جهان مبادرت به بازنگری و مدرن‌سازی رویه‌ها و فرایند‌ها و استفاده از فناوری اطلاعات و ارتباطات برای پشتیبانی عملیات‌شان نموده‌اند. در واقع امروزه رویه‌های گمرکی بدون به کارگیری فناوری اطلاعات و ارتباطات برای تجارت جهانی مانعی بزرگ محسوب می‌شود. با استفاده از فناوری اطلاعات و ارتباطات و ایجاد گمرک الکترونیکی می‌توان تمامی عملیات، محاسبات و نظارت‌های گمرکی را با سهولت و دقت مدنظر انجام داد. الکترونیکی شدن گمرک باعث کاهش هزینه‌های مبادله، سرعت انتقال، بهبود ارتباطات، مشارکت راحت‌تر طرف‌های تجاری در فرایند مبادله و افزایش اعتماد متقابل می‌گردد.
گمرک در مسیر هوشمند‌سازی فرآیندها و رویه‌ها
گمرک ایران در راستای پیوستن به لوکوموتیو سریع السیر تجارت الکترونیک و هوشمند‌سازی فرایندهای تجاری، گامهای موثر و سازنده‌ای را برداشته است.
ایجاد سامانه جامع امورگمرکی، ایجاد سامانه ارزش کالاهای وارداتی بر اساس کد تعرفه(tsc)، ایجاد بانک اطلاعات ارزش کالاهای صادراتی، تشکیل کارگروه اصلاح فرآیندهای گمرکی و بروز رسانی مستمر آنها از جمله این اقدامات موثر و سازنده است.
نقش اساسی گمرک در توسعه و تسهیل تجارت خارجی (صادرات، واردات و عبور کالا) با اعمال مدیریت ریسک و هدایت حداکثری اظهارنامه‌های صادرات و واردات کالا به مسیر سبز و به حداقل رساندن تشریفات گمرکی مربوطه، تفویض اختیار رویه‌های گمرکی به گمرکات اجرایی کشور از جمله ورود موقت ماده ۵۰ و ۵۱ قانون امورگمرکی، رفع ابهامات و حذف تشریفات زائد و به حداقل رساندن الزامات قانونی از طریق تشکیل جلسات کارشناسی میان بخشی با سایر سازمان‌های همجوار و ذیمدخل در امور صادرات و واردات کالا از جمله بانک‌ها، سازمان استاندارد، سازمان‌های زیرمجموعه وزارت جهادکشاورزی و وزارت صمت، در مقایسه با نقش نظارتی گمرک در اعمال مقررات مدنظر دولت کمتر مورد توجه قرار گرفته است.
گمرک راهنمای ذینفعان
نقش مغفول مانده گمرک ایران در زنجیره تجارت خارجی کشور، راهنما بودن آن در رفع ابهامات ذینفعان و خدمت گیرندگان سازمان در پروسه فعالیت تجاری آنان است. در این راستا، جلسات هم اندیشی جهت بررسی و رفع مشکلات پیش‌روی فعالان حوزه تجارت به دعوت مجمع‌ها و تشکل‌های تخصصی از جمله صنایع پتروشیمی کشور، انجمن فرآورده‌های غذایی و داروئی، انجمن صنایع کاغذ و چاپ کشور و همچنین مجمع کارآفرینان آینده ایران و با حضور مدیران کل دفاتر ستادی گمرک ایران و کارشناسان مطلع و خبره دفاتر مزبور برگزار گردیده است که ضمن استماع مشکلات مبتلابه تشکل‌های موصوف، مکاتبات و جلسات لازم با سازمان‌های مرتبط جهت حل و رفع مشکلات مطروحه صورت گرفته است. بی‌شک توسعه و تعمیق جلسات هم اندیشی فی مابین گمرک ایران و تشکل‌های تخصصی در حوزه تجارت خارجی و استفاده ذینفعان از راهنمایی و نظرات تخصصی سازمان، نقش سازنده و قابل توجهی در تسهیل و تسریع فرایندهای تجاری و کاهش پرونده‌های اختلافی در حوزه صادرات و واردات کالا خواهد داشت.