پمپاژ دیپلماسی مؤثر تهران به بغداد از خط لوله گاز
ایران هم‌اکنون 3 قرارداد صادرات گاز به کشورهای ترکیه، عراق و پاکستان دارد که میزان آنها 10، 20 و 8 میلیارد متر مکعب در سال است
افزایش 221 درصدی صادرات گاز ایران به عراق میزان صادرات گاز طبیعی ایران به عراق در 6 ماهه نخست 1402 نسبت به مدت مشابه سال قبل 221 درصد افزایش داشته است
تمدید قرارداد و فروش گاز بیشتر به نیروگاه‌های بغداد درآینده‌ای نزدیک؛ توافقی مهم میان تهران و بغداد.
از کشور عراق با وجود دارا بودن میزان بالایی از ذخایر نفت و گاز جهان به عنوان یکی از مشتریان پروپاقرص انرژی ایران یاد می‌شود.
در واقع، با توجه به نیاز عراق به گاز طبیعی برای مصارف نیروگاهی، موضوع و مذاکرات قراردادی صادرات گاز ایران به این کشور از نیمه دوم سال ۱۳۸۹ آغاز و در این زمینه قرارداد فروش گاز به بغداد در تیرماه سال ۱۳۹۲ در بغداد امضا شد. ازآن زمان تاکنون ایران سهم مهمی در تأمین انرژی عراق را برعهده داشته است.
معاون وزیر نفت در امور گاز گفته است که براساس توافق ایران و عراق، کارگروهی متشکل ازکارشناسان دوطرف روی موضوع تمدید قرارداد فروش گاز به نیروگاه‌های بغداد کار خواهند کرد تا پیش از پایان سال میلادی این قرارداد تمدید شود.
از قرار معلوم، هم‌اکنون دوکشور در حوزه انرژی روابط سطح بالایی دارند و مسئولان هر دو طرف تمایل زیادی برای تقویت بیشتر این روابط دارند.
ازکل صادرات ۱۸.۹ میلیارد مترمکعبی گاز ایران در سال میلادی گذشته ۹.۴ میلیارد مترمکعب به عراق، ۹.۱ میلیارد مترمکعب به ترکیه و ۰.۴ میلیارد مترمکعب به جمهوری آذربایجان صادر شده است.
صادرات گاز طبیعی ایران در سال میلادی گذشته ۹ درصد رشد کرد و به مرز ۱۹ میلیارد مترمکعب رسید.
کل تجارت جهانی گاز طبیعی از طریق خط لوله طی سال ۲۰۲۲ دست‌کم ۷۱۸ میلیارد مترمکعب بوده که این رقم نسبت به سال قبل از آن رشد ۲ درصدی داشته است. در سال ۲۰۲۱ حدود ۷۰۴ میلیارد مترمکعب گاز طبیعی از طریق خط لوله در جهان صادر شده بود.
روسیه با صادرات ۱۲۵ میلیارد مترمکعبی بزرگ‌ترین صادرکننده گازطبیعی از طریق خطوط لوله در سال ۲۰۲۲ بوده است.
براساس این گزارش، ایران ۱۸.۹ میلیارد مترمکعب گاز طبیعی در سال میلادی گذشته صادر کرده که این رقم معادل ۲.۵ درصد از کل تجارت جهانی گاز طبیعی از طریق خط لوله در این سال بوده است.
صادرات گاز ایران در این سال نسبت به سال قبل از آن ۹ درصد رشد داشته که بیش از چهار برابر رشد متوسط تجارت جهانی این محصول بوده است.
ایران در سال ۲۰۲۱ بالغ بر ۱۷.۳ میلیارد مترمکعب گاز صادر کرده بود.
اما اوضاع صادرات گاز ایران در نیمه نخست امسال چگونه بود؟
صادرات گاز طبیعی ایران در نیمه اول سال 1402 به ارزش 2.204 میلیارد دلار بوده که نسبت به مدت مشابه سال 1401، 125 درصد افزایش یافته است. همچنین افزایش وزنی صادرات گاز ایران نیز 102 درصد ثبت شده است.
ایران در 6 ماهه سال 1402 نسبت به مدت مشابه سال 1401، هر تن گاز طبیعی را 337 دلار صادر کرده که 11 درصد رشد داشته است. میزان صادرات گاز طبیعی ایران به عراق در ۶ ماهه نخست 1402 نسبت به مدت مشابه سال قبل 221 درصد افزایش داشته است.
ایران هم‌اکنون سه قرارداد صادرات گاز به کشورهای ترکیه، عراق و پاکستان دارد که میزان آنها 10، 20 و 8 میلیارد متر مکعب در سال است.
البته قرارداد صادرات گاز به پاکستان از سال 2014 تاکنون اجرایی نشده و ایران تنها به دو مقصد عراق (با نصف ظرفیت) و ترکیه گاز صادر می‌کند.
ایران با در دست داشتن 18 درصد از ذخایر گاز جهان و همچنین موقعیت استراتژیک خود در بازار گاز می‌تواند به عنوان یکی از بازیگران اصلی این بازار نقش آفرینی و به کمک صادرات گاز طبیعی پیوندهای راهبردی بلندمدت با کشورهای طرف تقاضا ایجاد کند.
مطابق سند چشم‌انداز 1404 ایران باید سهم 8 تا 10 درصدی از بازار گاز جهان را به‌دست آورد، در حالی که در حال حاضر سهم ایران از بازار صادرات گاز طبیعی کمتر از 2 درصد است و ناترازی گاز چشم‌انداز مثبتی را پیش‌روی ایران قرار نداده است.
رشد سالانه مصرف گاز در کشور از سال ۱۳۹۰ تا پایان ۱۴۰۱ به طور متوسط یک درصد بیشتر از رشد تولید آن بوده که ضرورت بهینه‌سازی مصرف را دوچندان کرده است.
ناترازی به معنای نبود تعادل میان عرضه و تقاضا، در حوزه‌های گوناگون از اجتماعی گرفته تا اقتصادی کاربرد دارد. ناترازی انرژی (آب و برق و گاز و سوخت)، بحث داغ همه ایام سال است، اما با آغاز فصل سرد، «ناترازی گاز» ملموس‌تر و نگران‌کننده‌تر می‌شود.
فعالیت‌هایی که در سال‌های اخیر برای حل معضل «ناترازی انرژی» انجام شده، برای حل این معضل به هیچ‌وجه کافی نبوده است. شاخص شدت انرژی در کشوردو برابر متوسط دنیا و سه تا چهار برابر کشورهای توسعه‌یافته است و بیم آن می‌رود که این مصرف بی‌رویه انرژی در سال‌های آتی مشکلاتی جدی ایجاد کند.
بیش از ۱۰۰ میلیارد دلار فرصت صرفه‌جویی در حوزه مصرف انرژی در کشور وجود دارد که معادل ارزش فروش روزانه ۳.۵ میلیون بشکه نفت‌خام در طول یک سال است و اگر تنها ۲۵ درصد آن را بهینه‌سازی کنیم، گامی مهم برداشته‌ایم.
وابسته کردن کشور به گاز به عنوان منبعی تجدیدناپذیر که امکان دارد تا ۲۰ سال آینده ظرفیت تولید آن نصف شود خطا است و در صورت ادامه روند فعلی، کشور به جای صادرات گاز و استفاده از این منبع خداداد برای کسب درآمدهای ارزی، مجبور به واردات آن می‌شود.
از سال ۱۳۹۰ تا پایان ۱۴۰۱، سالانه به طور متوسط یک درصد رشد مصرف گاز در کشور بیش از رشد تولید آن بوده است.
کارشناسان راهکار کوتاه‌مدت برای رفع مشکل ناترازی گاز را فقط صرفه‌جویی و فرهنگ‌سازی و تغییر الگوی مصرف بخصوص در مناطق پرمصرف می‌دانند.
سهم ظرفیت ذخیره‌سازی گاز در ایران ۱.۷ درصد است که یک‌ششم میانگین جهانی است.
در دنیا شاخص تعریف شده برای ذخیره‌سازی گاز، از تقسیم میزان گاز ذخیره‌سازی شده به میزان کل مصرف گاز در طول سال به دست می‌آید که این عدد در دنیا، به صورت متوسط، ۱۱ درصد است؛ یعنی در سایر کشورهای دنیا، در ماه‌های گرم، گاز را در مخازن زیرزمینی ذخیره و در ماه‌های سرد از این مخازن برداشت می‌کنند تا بتوانند افزایش مصرف در ماه‌های سرد را مدیریت بکنند.
اروپا حدود ۲۳ درصد مصرف گاز خود، ظرفیت ذخیره‌سازی دارد، ظرفیت ذخیره‌سازی گاز در امریکا و روسیه ۱۷ و ۱۸ درصد و در ایران یک و نیم درصد است.
یعنی کل میزان ذخیره‌سازی ما که در دو میدان سراجه قم و شوریجه اتفاق می‌افتد، به اندازه یک و نیم درصد مصرف گاز در کشور است که هم از نظر امنیت انرژی و هم از نظر ناترازی در زمستان مشکل ایجاد می‌کند.
فارغ از تمرکز بیشتر بر این امر، اما واقعیت این است که ایران به‌شدت به دنبال افزایش سهم از بازار تجارت جهانی گاز است.
تجارتی که ظرفیت بالایی هم برای صادرات گاز ایران وجود دارد.
«مجید چگنی» معاون وزیر نفت اعلام کرده که قرارداد فروش گاز به نیروگاه‌های استان بغداد در شرف اتمام بوده و طرف عراقی با جدیت به‌دنبال تمدید آن است و افزوده که با موافقت وزیر نفت و با توجه به نیاز کشور دوست و برادر عراق به گاز، قرار بر این شد به‌زودی پس از مذاکرات و انجام توافق‌های دوجانبه، قرارداد فروش گاز به نیروگاه‌های بغداد تمدید شود، براساس توافق دو طرف کارگروهی متشکل از کارشناسان ایرانی و عراقی روی این موضوع کار خواهند کرد تا پیش از پایان سال میلادی این قرارداد تمدید شود، زیرا زیرساخت‌های لازم برای انتقال گاز بیشتر در حد نیازهای کنونی عراق وجود دارد.
ایران با وجود در اختیار داشتن دومین ذخیره گاز جهان، سهم اندکی در بازار جهانی گاز در اختیار دارد.
بی توجهی اکثر دولت‌ها به اهمیت صادرات گاز و نقش آفرینی در بازار انرژی جهان باعث شده ایران بازیگری حاشیه‌ای در این بازار به شمار رود، هر چند که دولت سیزدهم تلاش کرده با استفاده از ظرفیت گازی کشور، نقش ایران در بازار جهانی گاز را پررنگ‌تر کند.
از دید بسیاری، افزایش صادرات گاز، باعث می‌شود به لحاظ سیاسی و اقتصادی با کشورهای دیگر منافع مشترک داشته باشیم وعلاوه بر منافع اقتصادی در ایجاد توازن قدرت بیشتر تهران، منجر به افزایش قدرت چانه‌زنی مؤثر هم می‌شود.