توسعه عملیات آبخیزداری راهی برای خروج از خشکسالی
به گفته مسئولان، با توجه به شرایط جوی و تغییر اقلیم در سنوات اخیر، اجرای عملیات آبخیزداری و آبخوانداری در کاهش خسارات سیل، خروج از بحران خشکسالی و ارتقای امنیت غذایی تأثیر بسزایی دارد.
با توجه به آنکه ایران در شمار ۱۰ کشور بلاخیز دنیا اعم از سیل، زلزله و خشکسالی به شمار می‌رود، اجرای عملیات آبخیزداری و آبخوانداری در کاهش خسارات سیل و حفظ پوشش گیاهی تأثیر بسزایی دارد. براساس مطالعات مرکز پژوهشکده خاک از دهه ۳۰ تا اواخر دهه ۹۰ بیش از ۷ هزار و ۳۵۰ سیل در ایران اتفاق افتاده است که بیش از هزار و ۶۰۰ مورد آن با متوسط خسارت ۴۰ میلیارد تومان در دهه ۹۰ همراه بوده است. بنابرگفته کارشناسان آبخیزداری، طی سال‌های اخیر موضوع تغییر اقلیم و خشکسالی بویژه به‌صورت ممتد، شرایط کشور را تحت تأثیر خود قرار داده است. از این رو برای یک سری مخاطرات محیطی فضای تغییر اقلیم به دنبال حفظ پوشش گیاهی هستیم تا فضا را برای حفاظت از سرزمین و آب و خاک فراهم کنیم. بنابر آمار اعلامی از حدود ۱۲۵ میلیون هکتار حوزه‌های آبخیز کشور، حدود ۳۲ تا ۳۳ میلیون هکتار، مدیریت آبخیزی انجام شده و ۹۰ میلیون هکتار آن همچنان باقی مانده است. آبخیزداری و آبخوانداری از اولویت‌های قانونگذاری در مجلس شورای اسلامی است و نمایندگان مردم در دوره‌های مختلف به طور جد پیگیر این موضوع بودند؛ چرا که با اجرای عملیات آبخیزداری می‌توان بیش از ۵۰ درصد بارش‌ها را برای مصارف کشاورزی، صنعتی و آب شرب ذخیره کرد. درهمین رابطه حسن وحید معاون آبخیزداری سازمان جنگل‌ها، مراتع و آبخیزداری کشور گفت: با توجه به شرایط اقلیمی کشور، اجرای عملیات آبخیزداری از جمله راه‌هایی است که منجر به حفظ آب و خاک می‌شود. او مدیریت حوزه آب و خاک و پوشش گیاهی را از راهکار‌های اجرای عملیات آبخیزداری اعلام کرد و افزود: با روش‌های مختلف مکانیکی، بیومکانیکی و بیولوژیکی عملیات آبخیزداری در حال انجام است و همواره بحث‌های مدیریتی در حوزه‌های آبخیز اتفاق می‌افتد. اجرای عملیات آبخیزداری در کاهش ۷۰ درصدی خسارت سیل، تقویت سفره آب‌های زیرزمینی و اثر مستقیم و غیرمستقیم معیشت بهره‌بردار اثر‌گذاری دارد و همواره از بحران سیل جلوگیری می‌کند. معاون آبخیزداری سازمان جنگل‌ها با بیان اینکه هرهکتار عملیات آبخیزداری ۳.۵ تا ۴ میلیون تومان اعتبار نیاز دارد، افزود: اجرای عملیات آبخیزداری در ۹۰ میلیون هکتار در ۱۰ سال نیازمند ۷۳۹ همت اعتبار است. او با بیان اینکه در شرایط کنونی بیش از ۱۴۰ میلیارد مترمکعب کسری آبخوان‌ها است، گفت: اجرای عملیات آبخیزداری در هر هکتار ۹ تن فرسایش خاک، ۴ تن رسوب، ۱۲۰ کیلو در هکتار تولید علوفه، کاهش ۷۰ درصدی خسارت سیل و ۵۰۰ تا هزارمتر مکعب کاهش تبخیر آب را به همراه دارد. با اجرای عملیات آبخیزداری در ۹۰ میلیون هکتار، سالانه ۵۱ میلیارد متر مکعب آب استحصال خواهد شد، همچنین ۶۳۰ میلیون تن کاهش فرسایش و ۶.۷ میلیون تن تولید علوفه در کشور را به همراه دارد. معاون آبخیزداری سازمان جنگل‌ها با بیان اینکه ۲۸ درصد کشور در معرض سیلاب‌های شدید است، افزود: ۶۰۰ شهر و ۸۶۵۰ روستا در معرض سیلاب است، همچنین ۴۱۰ دشت کشور با بیلان منفی روبه‌رو است. طی ۱۰ سال اخیر بیش از ۱۶۰۰ سیل در مناطق مختلف اتفاق افتاده که خسارت هر سیل به طور متوسط ۴۰ میلیارد تومان برآورد شده است، درحالی‌که با اجرای عملیات آبخیزداری و آبخوانداری خسارت‌های سیل بیش از ۷۰ درصد کاهش می‌یابد. عملیات آبخیزداری در ۴۰ میلیون هکتار از نقاط بحرانی باید اجرا شود حمیدرضا نوری مدیرکل دفتر آبخیزداری و حفاظت خاک سازمان جنگل‌ها گفت: در سنوات اخیر به طور پی در پی، کشور تحت تأثیر خشکسالی هواشناسی و اقلیمی قرار دارد که همواره این موضوع اثر خود را بر منابع آبی می‌گذارد. با وجود بودجه نسبتاً اندک آبخیزداری و آبخوانداری که برای امسال لحاظ شده است، اقدامات مؤثری در سطح کشور پیش‌بینی کرده‌ایم که با افزایش بودجه در حوزه بحرانی و اولویت‌دار، اجرای طرح‌های شتاب بیشتری به خود خواهد گرفت. اجرای پروژه‌های آبخیزداری و آبخوانداری در مساحت بیش از ۳۰ تا ۴۰ میلیون هکتار در نقاط حساس و بحرانی باید اجرا شود. مدیرکل دفتر آبخیزداری و حفاظت خاک سازمان جنگل‌ها گفت: در کشور حدود ۹۰ میلیون هکتار عرصه‌های آبخیزداری وجود دارد که نیازمند برنامه‌ریزی و مدیریت هستند. از این مقدار مطالعه حدود ۱۹ میلیون هکتار انجام شده و می‌توان برای آنها برنامه‌ریزی جهت اقدامات آبخیزداری انجام شود و عرصه‌های باقی‌مانده که حدود ۷۰ میلیون هکتار هستند نیز به مطالعه تفصیلی اجرایی نیاز دارند. با توجه به موضوع تغییر الگوی کشت در مدیریت جامع حوزه‌های آبخیز تلاش می‌کنیم در بحث امنیت غذایی به تغییر کاربری اراضی و سیاست‌های بهره‌وری آب و زمین در توسعه باغات توجه کنیم. با توجه به اقلیم خشک و نیمه خشک کشور ما، حفظ و مهار آب‌های نزولی و نفوذپذیری آن به اعماق زمین یک اولویت مهم در کشور محسوب می‌شود؛ از این رو اجرای عملیات آبخیزداری و آبخوانداری بر کاهش خسارت سیل و به تأخیر انداختن تغییر اقلیم تأثیر بسزایی دارد.