دولت سیزدهم پیشگام در کشف فراریان مالیاتی
پرداخت مالیات یکی از مهم‌ترین روش‌های تأمین اعتبار برای اجرای انواع پروژه‌های مربوط به عمران و آبادانی شهرها و روستاها، اجرای نظام سلامت و درمان، پیشبرد برنامه‌های فرهنگی، آموزشی و پژوهشی و تأمین امنیت شهروندان است. همچنین پرداخت مالیات یکی از راه‌های مهار تورم و باز توزیع ثروت و کاهش اختلاف طبقاتی در جامعه است که به برقراری عدالت اجتماعی منجر می‌شود. در غالب کشورهای دنیا مالیات توسط دولت و با توجه به میزان درآمد هر فرد از آنها اخذ می‌شود و در جهت رونق بخشی به اقتصاد و تأمین رفاه و معیشت شهروندان به مصرف می‌رسد. اما در این میان همیشه افرادی هستند که با تخطی از قانون و نادیده گرفتن حقوق اجتماعی دیگر افراد به اشکال مختلف همچون کتمان درآمد واقعی خود اقدام به فرار از پرداخت مالیات می‌کنند، به همین دلیل خبرنگار ایران اقتصادی در گفت‌و‌گو با علی ملک‌زاده، کارشناس مسائل اقتصادی به بررسی فرار مالیاتی در کشور و نقش دولت سیزدهم در کشف فراریان مالیاتی پرداخته است.
در ابتدا درباره اشکال مختلف فرار مالیاتی که سهم زیادی در اقتصاد کشورمان نیز دارد، بفرمایید؟
فرار مالیاتی به روش‌های مختلف صورت می‌گیرد اما در همه این روش‌ها فرد تلاش می‌کند یا مالیات خود را به طور کامل پرداخت نکند و یا تنها بخشی از آن را پرداخت کند. استفاده از کارت بازرگانی دیگر افراد و یا استفاده از حساب‌های اجاره‌ای و تأسیس شرکت‌های کاغذی و انجام معاملات صوری همگی جرم محسوب شده و از مصادیق فرار مالیاتی هستند. فرار مالیاتی پدیده‌ای است که تقریباً غالب کشورهای جهان کم و بیش با آن درگیرند اما برخی کشورها توانسته‌اند با وضع قوانین و پیش‌بینی مجازات‌های سنگین تا حد زیادی آن را کنترل کنند.
در کشور ما نیز فرار مالیاتی از سابقه دور و دراز برخوردار است و دولت‌ها تلاش کرده‌اند با به‌کارگیری روش‌های مختلف آن را تا حد ممکن مهار کنند. اما آمار و ارقام حکایت از این واقعیت است که دولت سیزدهم به لحاظ انجام اقدامات برای برخورد قاطع با این پدیده مذموم در مقایسه با دولت‌های قبل کارنامه قابل قبولی ارائه داده که اگر بگوییم آن را مبدل به یکی از موفق‌ترین دولت‌ها در امر خطیر مقابله با فراریان مالیاتی کرده است سخنی به گزاف نگفته‌ایم.
سازمان امور مالیاتی در دولت سیزدهم یکی از اصلی‌ترین برنامه‌های خود برای کاهش وابستگی بودجه به نفت را جلوگیری و کشف فراریان مالیاتی عنوان کرد، چقدر در این زمینه موفق بوده است؟
سازمان امور مالیاتی کشور به عنوان متولی اصلی مقابله با فرارهای مالیاتی در کشور مبادرت به اجرای برخی اقدامات ساختاری در دولت سیزدهم جهت مبارزه با این پدیده مذموم کرده که تشکیل مرکز بازرسی، مبارزه با فرار مالیاتی و پولشویی و واحدهای اجرایی تابعه در تمامی ادارات کل امور مالیاتی، ابلاغ دستورالعمل تشویق گزارش‌دهندگان فرار مالیاتی، طراحی سازوکار شناسایی ذینفعان واقعی کارت‌های بازرگانی اجاره‌ای از طریق بررسی اسناد بایگانی شده در گمرک و بنادر کشور، بررسی نحوه فعالیت صندوق‌های قرض‌الحسنه در سطح کشور و شناسایی فرار مالیاتی ناشی از استفاده، از حساب‌های صندوق‌های قرض‌الحسنه، ایجاد ابزار راستی‌آزمایی مؤدیان فاقد اعتبار مالیاتی و ارتقای سامانه‌های گزارشات بازرسی، اطلاعات تراکنش‌های بانکی و دریافت گزارشات مردمی از جمله این اقدامات محسوب می‌شوند.
به صورت جزئی‌تر می‌توانید این اقدامات را تشریح کنید؟
این اقدامات نتایج قابل توجهی را هم رقم زده است. اجرای یک هزار و 237 مورد بازرسی مالیاتی موضوع ماده (181) قانون مالیات‌های مستقیم، رسیدگی و صدور بیش از 20 هزار فقره برگ تشخیص مالیاتی به مبلغ نزدیک به 250 هزار میلیارد ریال و صدور بیش از 9 هزار فقره برگ قطعی به مبلغ نزدیک به 87 هزارمیلیارد ریال در اجرای بازرسی مالیاتی موضوع ماده (181) قانون مالیات‌های مستقیم، صدور بیش از 26 هزار برگ تشخیص مالیاتی به مبلغ نزدیک به 250 هزار میلیارد ریال و صدور نزدیک به هشت هزار برگ قطعی به مبلغ بیش از 36 هزار میلیارد ریال در راستای رسیدگی به تراکنش‌های مشکوک بانکی، درج بیش از دو هزار شرکت در فهرست مؤدیان فاقد اعتبار و شناسایی 871 شرکت مشکوک در مرحله راستی‌آزمایی، دریافت بیش از 45 هزار فقره گزارش مردمی از سامانه جامع گزارش‌های مردمی و وصول نزدیک به 140 هزار میلیارد ریال اصل و جریمه مالیات از محل شناسایی کتمان درآمد و فعالیت از دستاوردهای نظام مالیاتی کشور در عرصه مقابله با فرار مالیاتی در دولت سیزدهم بوده است.
طی این مدت آمار دقیقی در خصوص افزایش مؤدیان مالیاتی وجود دارد؟ درباره کشف فراریان مالیاتی نیز در سراسر کشور توضیح دهید؟
در سال گذشته حدود 2 میلیون و 700 هزار مؤدی جدید توسط سازمان امور مالیاتی کشور شناسایی و هم‌زمان صدها پرونده فرار مالیاتی در استان‌های سراسر کشور با مبالغ قابل توجه کشف شد که تکمیل پرونده شناسایی 113 هزار میلیارد ریال فروش فاکتور توسط یک شخص در استان همدان، کشف کتمان فروش 18000 میلیارد ریالی برای 7 طلا فروش در استان آذربایجان‌غربی، کشف 13 هزار میلیارد ریال کتمان درآمد 573 مجری ذی‌صلاح ساختمان در استان خوزستان در سال‌های 1398 لغایت 1402 و مطالبه سه هزار میلیارد ریال مالیات و عوارض از آنها، شناسایی اشخاص فعال در زمینه واردات و توزیع گوشت قرمز در سطح کشور و کشف کتمان درآمد به میزان 11 هزار میلیارد ریال در استان همدان، کشف فرار مالیاتی 10 هزار و 500 میلیارد ریالی شرکت‌های زیرمجموعه نمایندگی یکی از برندهای معروف کالای خانگی با سوء‌استفاده از 8 فقره کارت بازرگانی صوری و اجاره‌ای در استان خوزستان، صدور برگ تشخیص 10 هزار و 426 میلیارد ریالی برای یک شرکت فولادی و شناسایی 35 هزار میلیارد ریال فروش اشخاص ثالث به این شرکت در استان آذربایجان شرقی، رسیدگی به مالیات فعالان حوزه معاملات آهن قراضه و شرکت‌های فعال در زنجیره خرید و فروش و شناسایی ذینفعان واقعی با تشخیص و مطالبه مبلغی بالغ بر هشت هزار و 200 میلیارد ریال مالیات در منابع عملکرد و ارزش افزوده در استان آذربایجان‌غربی، کشف کتمان فروش هفت هزار و 600 میلیارد ریالی مربوط به عملکرد سال‌های 1397 لغایت 1401 یک دلال مواد اولیه پتروشیمی در اداره کل امور مالیاتی استان فارس، شناسایی کتمان درآمد 6200 میلیارد ریالی 58 پزشک، در سال‌های 1397 تا 1401 از هشت کلینیک زیبایی در استان مازندران و سرانجام صدور برگ قطعی برای فعالان خرید و فروش رمز ارز به مبلغ پنج هزار و 500 میلیارد ریال در استان آذربایجان غربی مهم‌ترین ابرپرونده‌ها درخصوص کشف فرار مالیاتی و مطالبه آن را در سراسر کشور تشکیل می‌دهند.
میزان درآمدهای مالیاتی مصوب در بودجه سالانه کشور در حال حاضر چقدر است؟
حدود ۵۲۶ هزارمیلیارد تومان درآمد مالیاتی برای سال پیش‌رو بر عهده سازمان مالیاتی گذاشته شده است که نسبت به سال گذشته افزایش بیش از۶۰ درصدی را نشان می‌دهد. این درحالی است که درصد تحقق درآمدهای مالیاتی در سال گذشته حدود ۱۱۲ درصد بوده است.
چند دلیل وجود دارد که امکان‌پذیری تحقق درآمدهای مالیاتی مصوب را پشتیبانی می‌کند. دلیل اول وجود تورم بالا در کشور است. با وجود این‌که تورم باعث کاهش تقاضا و احتمالاً کاهش درآمد فعالان اقتصادی می‌شود اما از سویی موجب تورم نسبی درآمدهای مشمول مالیات نیز می‌شود و بخشی از افزایش درآمدهای مالیاتی از این ناحیه تأمین می‌شود.
دلیل دیگر برای افزایش درآمدهای مالیاتی، کاهش فرار مالیاتی از طریق شناخت مؤدیان جدید و گام‌های اجرایی راه‌اندازی سامانه مؤدیان است. طبق گفته رئیس سازمان مالیاتی صرفاً با ساماندهی کارتخوان‌های بانکی بیش از ۲.۵ میلیون مؤدی جدید شناسایی شده است. ضمن این‌که با تفکیک حساب‌های شخصی و تجاری، بسیاری از روش‌های جایگزین استفاده از کارتخوان پوشش داده شده و شکاف مالیاتی به میزان بسیار زیادی کاهش می‌یابد.
میزان شکاف مالیاتی به معنایی اعم از فرار مالیاتی، اجتناب مالیاتی، معوقات مالیاتی و … در واقع میزان «درآمد مالیاتی از دست رفته» در کشور طی یک برآورد حداقلی که انجام شده در سال ۱۳۹۹ بیش از ۱۳۲ هزار میلیارد تومان بوده است.
سهم مشاغل و گروه‌های مختلف از میزان فرار مالیاتی در کشور چقدر است؟
بنا برمطالعات انجام شده در سال‌های اخیر بخش مشاغل بیشترین میزان سهم شکاف مالیاتی در کشور را دارند. مشاغل بخش بزرگی از جامعه اقتصادی کشوراعم از همه اصناف و پزشکان و وکلا و … را تشکیل می‌دهند. نکته جالب‌تر اینجاست که این بخش به طور میانگین تنها سهم ۴ درصدی از تأمین درآمدهای مالیاتی را برعهده دارد در حالی که سهم بیش از ۲۰ درصدی از تشکیل تولید ناخالص داخلی کشور را داراست.
پیش از هر اقدامی برای مقابله با فرار مالیاتی، باید درک روشنی از میزان کل درآمد مالیاتی از دست رفته داشته باشیم تا بتوانیم عملکرد سازمان مالیاتی را در میزان کاهش فرار مالیاتی و تأثیر سیاست‌هایش در مقابله با فرار مالیاتی بسنجیم. باید یک سنجه کلی و غایتی تعریف شده باشد که بتوان از مسیرآن میزان موفقیت سازمان مالیاتی در کاهش فرار را سنجید.
این سیاست، اقدامات سازمان مالیاتی را قابل ارزیابی و مؤثر خواهد کرد و میزان سهم و اثرعلل مختلف در نپرداختن مالیات را معین و اندازه‌پذیر خواهد کرد.
مهم‌ترین راهکار مقابله با فرار مالیاتی چیست؟
بعد از این‌که میزان شکاف مالیاتی به نحو دقیق مشخص شد، باید با تحلیل شکاف مالیاتی علل از دست رفتن درآمدهای مالیاتی را کشف کرد. قوانین و مقررات نامناسب، ضعف زیرساخت‌های اطلاعاتی، مشکلات اجرایی و فرایندی مالیات‌ستانی، ضعف فرهنگ مالیاتی و … از سلسله علل مرسوم فرار مالیاتی هستند. اما مهم‌ترین و اولویت دارترین اقدام، ارتقای زیرساخت‌های اطلاعاتی است.
طرح جامع مالیاتی و سامانه مؤدیان دو زیرساخت جدی اطلاعاتی برای نظام مالیاتی است. متأسفانه طرح جامع به سرانجام و نتیجه قابل قبولی نرسیده است و سامانه مؤدیان نیز تا رسیدن به بلوغ نهایی خود مسیر طولانی در پیش دارد. لذا باید تا زمان استقرار کامل سامانه مؤدیان و همچنین پوشش خلاهای اطلاعاتی این سامانه، از سایر زیرساخت‌های اطلاعاتی مرسوم در دنیا نظیر استفاده از اطلاعات اشخاص ثالث مالیاتی استفاده کرد.