دستاوردی دیگر از جبران عقب‌ماندگی دولت قبل توسط شهید جمهور رونمایی شد
احیا و رکوردزنی اسقاط خودروهای فرسوده
دولت سیزدهم طرح اسقاط خودروهای فرسوده که در دولت دوازدهم و از سال 1397متوقف شده بود را آغاز و شرایطی را فراهم کرد که دارندگان خودروهای فرسوده بتوانند نسبت به تغییر خودروهای خود اقدام کنند.
دولت تدبیر و امید برخلاف شعاری که داده بود در حوزه خودرو برای مردم هیچ تدبیری نداشت و همواره با گره‌هایی که ایجاد می‌کرد، دست مردم را از خرید خودرو کوتاه‌تر می‌کرد. آنهایی که پول داشتند، امکان خرید خودروی صفر کیلومتر از بازار را نداشتند، چرا که قیمت کارخانه‌ای و بازار اختلاف قابل‌توجهی داشت، آنهایی هم که پول نداشتند و دلخوش به این بودند که با پول خودروی فرسوده خود می‌توانند صاحب خودرو شوند، دولت روحانی برای آنها اقدامی انجام نداد و همین بی‌توجهی سبب شد که دارندگان خودروهای فرسوده مجبور شوند خودروهای قدیمی خود را که مصرف بنزین بالای دارد و همچنین میزان آلایندگی آنها از حد مجاز بسیار بیشتر است را دوباره به سطح شهر به حرکت درآورند. این امر زیان میلیارد دلاری به کشور وارد کرد.
کاهش 14 درصدی روزهای آلوده
در نهایت دیدیم که در دولت روحانی، میزان مصرف بنزین بشدت افزایشی شد و از سوی دیگر، مردم با روزهای آلوده بیشتری روبه‌رو بودند. این در حالی است که در دولت سیزدهم با اجرای طرح اسقاط خودروهای فرسوده، تعداد روزهای آلوده سال ۱۴۰۲ در تهران نسبت به سال ۱۴۰۱ به میزان ۵۱ روز برابر با ۱۴ درصد کاهش داشته است.
یکی از چالش‌هایی که دولت سیزدهم از ابتدای فعالیت خود با آن روبه‌رو بود، تردد انبوه خودروهای قدیمی و فرسوده در کشور بود. خودروهایی که باید سالیان قبل‌تر کنار گذاشته و به مراکز اسقاط سپرده می‌شدند اما دولت روحانی به بهانه تحریم، کاهش تولید خودرو و ناتوانی خودروسازان در تأمین خواسته‌های مردم، برای دارندگان خودروهای فرسوده هیچ اقدامی انجام نداد و آنها را به حال خود رها کرد.
۱۱۰ میلیون لیتر هدررفت روزانه بنزین
براساس گفته‌های کارشناسان، سیاست‌های دولت روحانی باعث شد که ایران در مصرف روزانه بنزین رکورد بزند. آنها مثال زدند که ترکیه با جمعیتی برابر با کشور ما مصرف سوختی برابر با ۱۰ میلیون لیتر در روز دارد در حالی که این رقم برای ایران ۱۱۰ میلیون لیتر بنزین در روز شده بود. یکی از دلایل اصلی چنین مصرف سوختی به خودروهای فرسوده و ناوگان حمل‌و‌نقل عمومی فرسوده باز می‌گردد.
آغاز تحولی بزرگ
با توجه به مواردی که مطرح شد، یکی از اولین اقدام‌هایی که دولت سیزدهم انجام داد، این بود که در طرح‌های فروش‌های خودروسازان، جایگزینی خودروهای فرسوده را درنظر بگیرد و خودروسازان را ملزم کند که بخشی از خودروهای تولیدی خود را با شرایط مناسب در اختیار دارندگان خودروهای فرسوده قرار دهد و صاحبان این نوع خودروها در صف انتظار باقی نمانند. این امر تحولی بزرگ ایجاد کرد. خیلی از صاحبان خودروهای فرسوده از این فرصت استفاده و در طرح‌های فروش خودروسازان ثبت‌نام کردند. از این‌رو از سال گذشته تعداد خودروهای فرسوده که در خیابان‌های کشور تردد می‌کردند و یا در پارکینگ‌ها، کوچه و خیابان‌ها پارک بودند، در حال کاسته شدن است.
ظرفیت‌های برجسته قانون ساماندهی خودرو
از دیگر اتفاق‌های مثبتی که در این حوزه شاهد بودیم، تصویب ماده ۱۰ قانون ساماندهی صنعت خودرو بود. در این آیین‌نامه تعداد گواهی اسقاط حاصل از اسقاط خودروهای فرسوده افزایش یافته است تا بدین‌ترتیب انگیزه مالکان این دسته از خودروها برای جایگزینی افزایش پیدا کند. در عین‌حال توجه ویژه به اسقاط موتورسیکلت‌های فرسوده و خودروهای سنگین فرسوده نیز در این آیین‌نامه دیده شد. کارگروهی نیز موظف به اولویت‌بندی و تخصیص اعتبار برای نوسازی ناوگان خودروهای فرسوده شد. همچنین مطابق با این آیین‌نامه، واردکنندگان خودرو (غیر از برقی و هیبریدی) موظف شدند به ازای واردات هر یک خودرو، مطابق با رتبه انرژی خودروی وارداتی و با توجه به قیمت خودروی وارداتی خود نسبت به ارائه گواهی اسقاط اقدام کنند.
بر این اساس خودروهای شخصی (شامل سواری، استیشن، سواری کار و ون) که بنزینی، دوگانه‌سوز یا دیزلی باشند سن فرسودگی آنها ۲۰ سال است. همین خودروها اگر هیبریدی باشند این رقم برای آنها به ۲۳ سال و اگر برقی باشند به ۲۵ سال می‌رسد. سن فرسودگی خودروهای عمومی شامل تاکسی سواری، استیشن، سواری کار و ون مسافربری بنزینی دوگانه‌سوز و دیزلی ۱۲ سال، هیبریدی ۱۵ سال و برقی ۲۰ سال است. درمورد مینی‌بوس نیز این ارقام مشابه خودروهای عمومی است. اتوبوس‌های برون‌شهری و همچنین وانت‌ها نیز بعد از ۱۵ سال فرسوده خواهند بود. اتوبوس‌های درون‌شهری دیزلی، گازسوز و برقی به ترتیب سن فرسودگی ۱۰، ۱۲ و ۲۰ سال خواهند داشت.
استارت عقب‌ماندگی
تا قبل از سال 1397 که واردات خودرو به دلیل تحریم صنعت خودرو و افزایش تحریم‌ها علیه ایران ممنوع نشده بود، بار اسقاط خودرو بر دوش واردکنندگان خودرو بود که در ازای واردات خود باید گواهی اسقاط خودرو دریافت می‌کردند. با ممنوعیت واردات، این موضوع به‌کلی به فراموشی سپرده شد. طبق گزارش‌های مرکز پژوهش‌های مجلس در سال‌های ۱۳۹۸ و ۱۳۹۹ تعداد خودروهای فرسوده که سالانه از رده خارج می‌شدند کمتر از هفت‌هزار خودرو بود. این در حالی است که در سال ۹۳ حدود ۳۴۰ هزار دستگاه خودروی فرسوده وارد چرخه اسقاط شده بود و در سال 1396 سال قبل از ممنوعیت واردات خودرو نیز میزان اسقاط فرسوده‌ها به ۲۰۰ هزار دستگاه رسیده بود. بر این اساس طی پنج سال که از ممنوعیت واردات خودرو گذشت، ۸۵ درصد از مراکز اسقاط خودرو به تعطیلی کشانده و در نهایت در دولت شهید ابراهیم رئیسی مجدد مراکز اسقاط فعال شدند.
کارشناسان یادآور شدند که در سال‌های پایانی فعالیت دولت روحانی حذف اسقاط خودروها نگرانی‌هایی از قبیل تهدید محیط زیست، آلودگی هوا و مصرف بیش از اندازه سوخت را به‌وجود آورده بود. در همین سال‌ها با کاهش ارائه گواهی اسقاط، ممنوعیت واردات خودرو و معافیت خودروسازان داخلی از اسقاط خودروهای فرسوده، رفته‌رفته مراکز اسقاط نیز تعطیل شدند و این طرح پس از گذشت سال‌های طولانی نتوانست به‌خوبی اثرگذار باشد. اما از ابتدای فعالیت دولت سیزدهم این رویه تغییر کرد و اکنون می‌بینیم که مراکز اسقاط فعال شدند و خودروسازان مکلف هستند در فروش‌های خود، فروش ویژه برای دارندگان خودروهای فرسوده را داشته باشند.
شفاف‌سازی قابل تأمل
طبق گزارش وزارت صمت در اسفندماه سال ۱۴۰۲ درخصوص تعداد خودروهای فرسوده کشور اعلام شد که یک میلیون و ۳۰۰ هزار دستگاه از ۲۱ میلیون دستگاه خودروی سواری معادل ۶ درصد، ۱۱ میلیون و ۲۰۰ هزار دستگاه از ۱۲ میلیون و ۵۰۰ هزار دستگاه موتورسیکلت معادل ۹۰ درصد، ۲۵۰ هزار دستگاه از یک میلیون و ۱۰۰ هزار دستگاه کامیونت، کامیون و کشنده معادل ۲۳ درصد، ۱۸ هزار دستگاه از ۲۲ هزار دستگاه اتوبوس درون‌شهری معادل ۸۲ درصد، ۱۳ هزار دستگاه از ۲۳ هزار دستگاه اتوبوس برون‌شهری معادل ۵۷ درصد، ۶۹ هزار دستگاه از ۸۰ هزار دستگاه معادل ۸۶ درصد، ۱۹۰ هزار دستگاه از ۴۰۰ هزار دستگاه تاکسی معادل ۴۸ درصد و ۱۱ هزار دستگاه از ۳۴ هزار دستگاه خودروی دولتی معادل ۳۲ درصد فرسوده هستند.
تحقق رکوردزنی
براساس این گزارش، ابتدای سال گذشته ستادی در وزارت صمت تشکیل شد و مسئولیت اسقاط و نوسازی خودروهای فرسوده به این ستاد محول شد. در همین راستا حرکت جهشی در راستای اسقاط خودروهای فرسوده ایجاد شد. در سال گذشته ۲۵ درصد نسبت به مجموع چهارسال گذشته رشد اسقاط خودرو محقق شد.
براساس اظهارنظر مهران سالاریه مسئول ستاد مذکور امسال نیز تقریباً تاکنون ۹۸ درصد اهداف سال گذشته را پوشش داده‌ایم که قطعاً با این روند می‌توانیم رکورد سال‌های گذشته را که بیش از سیصد هزار خودرو بود، بشکنیم.
او افزود: در طرح بدون جایگزین که خودروهای فرسوده از رده خارج شده‌اند شامل اسقاط ۶۰ هزار و ۲۳۶ دستگاه بوده که در طی سه ماه گذشته انجام شده است.
همچنین در طرح جایگزین و البته در بخش تاکسی یک‌هزار و صد و سه تاکسی ثبت‌نام شده‌اند که نیمی از این تاکسی‌ها از رده خارج و جایگزین شده‌اند. البته در این روند، ۲۸۷ تاکسی برون‌شهری نیز از رده خارج و جایگزین شده‌اند که در طرح‌های جایگزین شخصی نیز شاهد اسقاط و جایگزینی ۱۵ دستگاه بوده‌ایم. در مجموع بیش از ۶۱ هزار دستگاه خودرو فرسوده طی سه ماهه 1403 از رده خارج شدند. همچنین مالکین خودرویی که می‌خواهند خودروهای خود را تبدیل به احسن کنند ۲۰ درصد سهمیه عرضه خودروسازان را به خود اختصاص می‌دهند.
این گزارش می‌افزاید: عوامل مختلفی در روند اسقاط و جایگزینی استاندارد خودروها اثرگذار هستند. تسهیلاتی که در این عرصه ارائه می‌شود طبق قانون باید به داوطلبان اعطا شود. در همین قانون اسقاط خودروها صندوقی در نظر گرفته شده است که متقاضیان اسقاط می‌توانند از این صندوق استفاده کنند که البته این صندوق باید شکل بگیرد. البته فرایند هماهنگی بین دستگاه‌ها قطعاً جذابیت این طرح را بالا می‌برد و در روند اسقاط و جایگزینی خودروهای فرسوده نقش‌آفرین و اثرگذار است. باید در نظر داشت در آیین‌نامه‌ای که اواخر سال گذشته ابلاغ شد، عنوان می‌کند دولت قیمت خودروهای اسقاطی را بیشتر از قیمت سال گذشته خریداری می‌کند که دست فروشنده را برای جایگزینی باز می‌کند. به همین دلیل از ابتدای سال رشد اسقاط خودروهای فرسوده به مراتب افزایش پیدا کرده است. البته در این روند باید تسهیلات بانکی و امور تسهیلگر دیگر نیز مدنظر قرار گیرد.
مجموع این موارد می‌تواند تحول برجسته‌ای را که شهید جمهور برای احیای مجدد اسقاط و نوسازی ناوگان خودروهای فرسوده با هدف جلوگیری از هدررفت هزاران میلیارد منافع ملی و افزایش رفاه مردم به وجود آورد، تداوم دهد.