دستاوردی دیگر از دیپلماسی اقتصادی شهید جمهور رونمایی شد
تجارت 60 میلیارد دلاری ایران و همسایگان
یکی از اتفاق‌های مهم در دولت سیزدهم، آشتی ایران با کشورهای همسایه بود. سال‌های متمادی بخصوص از سال 1397 به بعد روابط اقتصادی ایران با 15 کشور همسایه کمرنگ شد و دولت دوازدهم تمایل و رغبتی برای تجارت و همکاری مشترک با کشورهای همسایه نداشت. باور و نگاه دولت روحانی این بود که تجارت با کشورهای اروپایی بر همکاری با سایر کشورها ارجح‌تر است. از همین‌رو دولت دوازدهم، تنها به برجام اهمیت می‌داد و برای آنکه کشورهای اروپایی به تحریم‌ها علیه ایران پشت کنند، باج‌هایی هم داده می‌شد. اما در نهایت هم دیدیم که برجام گره‌ای از تجارت ایران باز نکرد و چه‌بسا بر مشکلات کشور افزود، چرا که دولت دوازدهم به امید برجام و نگاه مثبت کشورهای اروپایی از سایر کشورها بخصوص همسایگان، امریکای لاتین و آفریقایی غافل شد.
این غفلت برای ایران بسیار گران تمام شد، چرا که صادرات غیرنفتی روند نزولی به خود گرفت. کاهش صادرات، منجر به افت درآمدهای ارزی شد و در نهایت هم واردات مواد اولیه به دلیل نداشتن ارز، با چالش‌های جدی مواجه شد؛ ادامه این روند گرانی انواع کالاها را بار آورد و مردم، فعالان اقتصادی و تولیدکنندگان نسبت به آینده اقتصادی کشور بدبین شدند. این در حالی است که اگر دولت دوازدهم نگاه خود را تغییر می‌داد و به جای چشم دوختن به اروپا، سطح مبادلات تجاری خود را با کشورهای همسایه افزایش می‌داد، کشور با بحران ارزی روبه‌رو نمی‌شد و روند تولید بر مدار درست قرار می‌گرفت.
بحران از دست رفتن بازارها
دولت دوازدهم با نگاه‌های خاص خود اجازه نداد اقتصاد کشور پیشرفت و از تحریم‌ها، فرصت‌سازی کند.
در آن دوره، دو گروه بشدت از فعالیت و نقطه نظرات دولت روحانی آسیب دیدند و گلایه داشتند. یک گروه تولیدکنندگان و دیگری تجار بودند. تولیدکنندگان از این حیث که ارز مورد نیاز آنها تأمین نمی‌شود و همچنین دستگاه دیپلماسی برای بازارسازی محصولات داخلی اقدامی انجام نمی‌دهد و از سویی واردات بر تولید داخلی برتر است، از کارکرد دولت ابراز نارضایتی می‌کردند.
تجار و آنهایی که سالیان سال، از طریق صادرات غیرنفتی به اقتصاد کشور خدمت می‌کردند از اینکه دولت برای مذاکره با کشورهای همسایه، کشورهای امریکای لاتین و آفریقایی هیچ اقدامی انجام نمی‌دهد، دلخور بودند و تصورشان این بود که دولت دوازدهم در این حوزه کوتاهی قابل‌توجهی داشته است. تجار در حد توان و وسع خود و بدون حمایت دولت، با کشورهای مختلف مذاکره می‌کردند، ولی خیلی از آنها به‌خاطر آنکه دولتمردان از آنها حمایت نمی‌کردند، مذاکراتشان با شکست مواجه می‌شد و به همین جهت دیدیم که در دولت روحانی، بازار کشورهای هدف صادراتی کمتر و کمتر شد. این در حالی است که اگر قدمی برای مذاکره برداشته می‌شد، خیلی از فعالان اقتصادی می‌توانستند در بازارهای مختلف نقش‌آفرین شوند و سهم بگیرند، اما بی‌توجهی در این مقوله سبب شد که حتی بازارهایی که به سختی در آن نفوذ کردند از دست برود و رقبا سهم‌شان بیشتر شود.
پهن شدن فرش قرمز
دولت شهید ابراهیم رئیسی از روزهای اول فعالیت خود، تأکید بر اصلاح و احیای روابط با کشورهای همسایه داشت. موضوعی که در حد حرف باقی نماند و در مدت کوتاه، مذاکرات بنیادی آغاز شد. دولت شهید ابراهیم رئیسی، منتظر برجام و تغییر نگاه غرب و اروپا نماند و سعی کرد با گفت‌و‌گو با کشورهای همسایه مسیر تجار ایران را باز کند. در این حوزه هم موفقیت‌های پرشماری حاصل شد به گونه‌ای که خیلی از کشورهای همسایه که بازار کشورشان را به چین، ترکیه و روسیه اختصاص داده بودند، حاضر شدند تجار ایرانی را بپذیرند و برای آنها فرش قرمز پهن کنند. تجارت با کشورهای همسایه در بسته‌های متنوعی دیده شد که در اکثر آنها تجارت منهای دلار مدنظر قرار گرفته بود و عملاً تجارت با پول‌های ملی کشورها دنبال شد.
احیای روابط تجاری با عربستان
طی 1000 روز تجارت ایران با کشورهای عراق، ترکیه، جمهوری آذربایجان، ترکمنستان، ارمنستان، کویت، قطر، امارات متحده عربی، پاکستان، افغانستان، عمان، روسیه، قزاقستان و بحرین افزایش پیدا کرد و در این میان کشور عربستان، در لیست کشورهایی قرار گرفت که قرار شده با آن همکاری تجاری داشته باشیم. 19 اسفندماه 1401، اعلام شد که ایران و عربستان بعد از 7 سال برای ازسرگیری روابط توافق کردند. 30 مهرماه سال گذشته نیز مهدی ضیغمی، رئیس سازمان توسعه تجارت با عبدالله بن سعود العنزی سفیر عربستان در تهران دیدار و گفت‌و‌گو کرد. محور این مذاکرات که با همت صندوق سرمایه‌گذاری و توسعه فرصت‌های شغلی ایران و عربستان انجام شد، برنامه‌ریزی جهت شروع و توسعه روابط تجاری میان ایران و عربستان بود و طرفین با استقبال از اعزام هیأت‌های تجاری به ایران و عرستان بر لزوم حضور فعال در نمایشگاه‌های کشور مقابل تأکید کردند. بر این اساس دستگاه دیپلماسی تلاش مجدانه کرد که گذشته جبران شود و کشورهایی که ارتباط‌شان با ایران قطع و یا کمرنگ شده بود، احیا شود. به اذعان کارشناسان، دولت در این حوزه موفقیت‌های خوبی داشته است.
مبحث دیگری که دولت سیزدهم با جدیت دنبال کرد، مبحث تهاتر بود. برای اینکه تجار و فعالان اقتصادی با شرایط مناسبی بتوانند فعالیت کنند و برای جابه‌جایی ارز دچار مشکل نشوند، مبحث تهاتر با کشورهای همسایه و سایر کشورها را دنبال کرد.
رونق فروش کالاهای ایرانی
حسین عابدینی، فعال اقتصادی درباره همکاری ایران با کشورهای همسایه در دولت شهید ابراهیم رئیسی، گفت: دولت سیزدهم آشتی‌دهنده ایران با کشورهای همسایه بود. خیلی از کشورهای همسایه میزان ارتباطات خود را با ایران کم کردند. آنها از تحریم‌هایی که علیه ایران اتفاق افتاده بود، ترس و واهمه داشتند و تصور می‌کردند که اگر با ایران همکاری داشته باشند، خودشان هم مورد تحریم غرب قرار می‌گیرند. بدین‌جهت دولت دوازدهم تصور می‌کرد که اگر اروپایی‌ها همکاری کنند، سایر کشورها هم همراهی خواهند کرد و مشکلات کشور حل خواهد شد، اما این اتفاق برای ما معنای دست روی دست گذاشتن را داشت.
او ادامه داد: دولت سیزدهم از ابتدای فعالیت خود با علم بر اینکه از سال 1397 چه تحریم‌هایی صورت گرفته است، مذاکرات خود را آغاز کرد و خیلی زود هم نتیجه گرفت. دولت شهید ابراهیم رئیسی کشورهای همسایه را قانع کرد که در صورت همکاری و خرید کالاهای ایرانی دچار هیچ مشکل تحریمی نخواهند شد. این اطمینان‌دهی سبب شد که کشورها هم به تجار ایرانی اعتماد کنند و خریدار کالاهای ایرانی شوند. شاید همین امر سبب شد که تجارت ایران با همسایگان از ۶۱ میلیارد دلار عبور کند. این عدد بسیار خوبی برای کشوری است که مورد تحریم غرب واقع شده است.
این فعال اقتصادی گفت: امیدوارم دولت چهاردهم در مسیر رشد صادرات غیرنفتی قرار گیرد و بداند که با افزایش صادرات می‌تواند کشور را نجات دهد و سفره مردم را رنگین کند. عمر دولت سیزدهم اجازه نداد که برنامه‌ها محقق شود اما قطعاً اگر مسیر شهید ابراهیم رئیسی پیگیری شود، در تجارت اعداد بالایی ثبت خواهد شد.
شفاف‌سازی تداوم روند رشد تجارت
بر‌اساس آمار گمرک ایران، تجارت ایران با ۱۵ کشور همسایه در سال ۱۴۰۲ با ۱.۳۵ درصد افزایش به رقم ۶۰ میلیارد و ۷۷۳ میلیون دلار رسید. همچنین میزان وزنی تجارت (مجموع صادرات و واردات) ایران در سال ۱۴۰۲ با ۱۵ کشور همسایه ۹۵ میلیون و ۹۲۴ هزار تن بوده است. در این مدت ۲۸ میلیارد و ۲۸۸ میلیون دلار کالا به ۱۵ کشور همسایه صادر و ۳۲ میلیارد و ۴۸۵ میلیون دلار وارد کشور شده است. در این مدت بیش از ۵۴ میلیارد دلار از تجارت ایران با ۵ کشور همسایه شامل امارات متحده عربی، ترکیه، عراق، پاکستان و فدراسیون روسیه انجام گرفته است. در سال 1401 نیز درمجموع سهم کشورهای همسایه در تجارت غیرنفتی ایران به بیش از 50 درصد رسیده و ایران توانسته رقم تجاری را به بیش از 54 میلیارد دلار برساند. همچنین تجارت کشور با همسایگان در سال ۱۴۰۰ با رشد ۲۳ درصدی در وزن و ۴۳ درصدی در ارزش به بیش از ۱۰۰ میلیون تن کالا و در ارزش به ۵۱ میلیارد دلار رسید.
آخرین آمارهای صادرات غیرنفتی کشور در سه ماهه امسال هم نشان می‌دهد که این عدد با افزایش ۷.۶ درصدی نسبت به مدت مشابه سال گذشته، به ۱۳.۵ میلیارد دلار رسیده است. میزان وزنی صادرات غیرنفتی در سه ماهه امسال ۳۷.۸ میلیون تن بوده که افزایش ۵.۶ درصدی نسبت به مدت مشابه سال قبل برخوردار بوده است. میزان صادرات کشور با احتساب نفت خام و نفت کوره، خدمات فنی مهندسی و تجارت چمدانی ۲۵.۷ میلیارد دلار بوده است. ارزش تجارت خارجی کشور (مجموع واردات و صادرات) در سه ماهه نخست سال ۱۴۰۳، ۴۰ میلیارد دلار را ثبت کرده است.