بازگشت خودروسازان به فروش‌های غیرشفاف
از زمانیکه سامانه یکپارچه خودرو ایجاد شد، خودروسازان و مونتاژکاران روبه‌روی آن ایستادند و تمام تلاش خود را کردند که سامانه یاد شده جان نگیرد و فروش خودرو از این طریق ملغی شود. گویا فروش مستقیم برای خودروسازان و مونتاژکاران جذاب‌تر از سامانه یکپارچه است؛ چرا که بواسطه این امر بهتر می‌توانند قیمت محصولات خود را در بازار بالا نگه دارند.
بی‌تعهدی به مردم
تا قبل از آنکه سامانه یکپارچه خودرو توسط تیم فاطمی امین (وزیر سابق صمت) شکل بگیرد، فروش خودرو در دولت گذشته با شانس، بخت و اقبال بود. افرادی بودند که بیش از 60 بار وارد مرحله ثبت نام خودرو (در فروش اینترنتی خودروسازان) شده بودند، اما در نهایت ناکام از آن خارج شدند. این موضوع ماه‌های متمادی به طول انجامید و در هر بار فروش، دست مردم از خرید خودرو در کارخانه و بازار کوتاه‌تر می‌شد. بر این اساس روز به روز بر قیمت خودرو در بازار افزوده می‌شد و تعادل قیمتی در بازار با شدت بیشتری بهم می‌ریخت.
شرکت‌های خودروساز و مونتاژکار با پیش‌فروش و فروش فوق‌العاده به صورت مستقیم به راحتی نقدینگی جمع‌آوری می‌کردند و در این میان مردم ماه‌های طولانی منتظر می‌ماندند تا شاید دست‌شان به خودروی ثبت نامی‌شان برسد؛ در آن دوره شاهد بودیم که خودروسازان و مونتاژکاران بیشترین خلف وعده را داشتند و عملاً بی‌تعهدی به مردم، آفت جان خریداران خودرو شده بود.
گامی برای کوتاه شدن دست دلالان
در دولت سیزدهم بخش قابل توجهی از مشکلات مردم مربوط به صنعت خودرو درست شد. چرا که دو اتفاق مهم در این حوزه پیگیری شد. اولین موضوع افزایش تولید خودرو بود. از ابتدای فعالیت دولت رئیسی، تولید خودرو افزایشی و بخش قابل توجهی از کاهش تولید جبران شد. موضوع مهم دیگر ایجاد سامانه یکپارچه خودرو بود. سامانه‌ای که توانست مسیر فروش خودرو را تغییر دهد و دست دلالان را هم از بازار خودرو تا حد زیادی کوتاه کند. با اولین فروش خودرو از طریق سامانه یکپارچه خودرو، قیمت خودروها در بازار بشدت ریزش پیدا کرد و البته این خبر برای خودروسازان و مونتاژکنندگان، مأیوس کننده بود چرا که فاصله زیاد قیمت بازار و کارخانه برای آنها یک مفهوم بزرگ داشت (و دارد) و آن گرفتن مجوز افزایش قیمت است.
موفقیت در کنترل قیمت و عرضه
برای آنکه بین خریداران واقعی وآنهایی که به دنبال بخت آزمایی هستند، تفکیکی صورت گیرد، سیاستگذار اعلام کرد که خریداران خودرو به صورت موقت 100 میلیون تومان در بانک خود داشته باشند تا درخواست‌ها واقعی ثبت شود. بدین جهت با بلوکه شدن موقت 100 میلیون تومانی خریداران، طرح فروش خودرو انجام شد و مونتاژکاران و خودروسازان محصولات خود را عرضه کردند. در این نوع از فروش دیگر بحث شانس و لاتاری مطرح نبود چرا که تمام ثبت نام کنندگان، اولویت بندی شدند. این امر خریداران خودرو را مجاب کرد که در آینده صاحب خودرو خواهند شد. با این اتفاق بخش قابل توجهی از درخواست‌های بازار کاهش پیدا کرد و عملاً دولت در کنترل قیمت‌ها و عرضه خودرو به مردم موفق عمل کرد.
تلاش برای حذف سامانه یکپارچه
بعد از این ماجرا، شیطنت‌های خودروسازان و مونتاژکاران خودرو آغاز شد. ایران خودرو اعلام کرد که محصولات یکساله خود را به فروش رسانده است، گروه بهمن دنبال این بود که محصولات خود را در بورس عرضه کند، سایپایی‌ها تمایل داشتند فروش مستقیم خودرو را دنبال کنند و مدیران خودرو و کرمان موتور هم مانند گروه بهمن تلاش کردند که محصولات خود را به صورت مستقیم عرضه کنند. بر این اساس نامه‌های مختلفی از سوی خودروسازان و مونتاژکاران به ساختمان سمیه وزارت صمت ارسال شد تا با توجه به آرامش بازار خودرو و ثبات نسبی قیمت‌ها، سامانه یکپارچه حذف و فروش خودرو از طریق سایت‌های فروش خودروسازان عملیاتی شود.
به‌مرور از دستور کار خارج شدن
طی سال 1402 این درخواست‌ها اجابت نشد و هر بار که چنین خواسته‌ای مطرح می‌شد، وزارت صمت خواستار ادامه‌دار شدن فروش از طریق سامانه بود. اما به تدریج خودروسازان به صورت نصف و نیمه، طرح‌های فروش گذاشتند و اکثر فروش آنها مستقل(از طریق سامانه یکپارچه اتفاق نیفتاد) بود. با فشارهایی که وزارت صمت وارد می‌کرد، برخی از خودروها از سامانه عرضه می‌شدند اما کمرنگ بودن این ماجرا سبب شد که به مرور زمان سامانه‌ای که توانست بازار خودرو را آرام کند، از دستور کار خارج شود.
چالش متقاضیان در صف انتظار
به عنوان مثال بر اساس اعلام قبلی یکی از شرکت‌های مونتاژکار، از 22 اردیبهشت‌ماه قرار بود فروش خودرو «KMC A5» به مبلغ کارخانه‌ای یک میلیارد و 286 میلیون و 500 هزار تومان آغاز شود.اما با ورود متقاضیان خرید این خودرو به سایت فروش مونتاژکار، با بیان «بروز خطا» فرایند ثبت‌نام متوقف می‌ماند و نام‌نویسی خودرو 10 دقیقه پس از آغاز ثبت‌نام با اختلال مواجه می‌شد. همان اتفاقی که مردم بارها تا قبل از ایجاد سامانه یکپارچه خودرو لمس کرده بودند.
پیگیری‌ها حاکی است بسیاری از متقاضیان خرید این خودرو در نخستین ساعات آغاز ثبت‌نام به نمایندگی‌ها هم مراجعه کرده‌اند اما موفق به ثبت‌نام نشده‌اند. از سوی دیگر کسانی هم که از طریق اینترنت شخصی اقدام به ثبت‌نام کرده‌اند، از اواسط مراحل ثبت‌نام موفق به ادامه ثبت‌نام نشده‌اند و با پیغام بروز خطا در ثبت اطلاعات مواجه شدند.
تعدادی از کارشناسان نمایندگی‌های مجاز فروش این شرکت مونتاژکار نیز در رابطه با این موضوع، اعلام کردند که در دقایق اول باز شدن سایت فروش، موفق شدیم چند ثبت‌نام انجام دهیم اما پس از گذشت 10 دقیقه دیگر امکان ثبت نام وجود نداشت و متقاضیان زیادی در صف انتظار ثبت‌نام مانده‌اند.
یکی از کارشناسان نمایندگی فروش این شرکت مونتاژکننده هم گفت: ما درباره تعداد خودروهای ثبت‌نامی اطلاعی نداریم؛ سایت فروش دچار مشکل شده است و کمپانی خودروساز هم پاسخگو نیست. اما براساس تجربه‌های قبلی به نظر می‌رسد که ثبت نام تکمیل شده و دیگر متقاضیان امکان ثبت‌نام ندارند.
هدف، کاهش تقلب و افزایش نظارت
تا پیش از ایجاد سامانه یکپارچه و عرضه‌های یکجای خودروسازان در این سامانه، خودروسازان به صورت مستقل اقدام به عرضه خودرو می‌کردند اما یکی از مشکلات اصلی متقاضیان خرید خودرو این بود که در آغازین ساعات ثبت‌نام، سایت فروش خودروسازان با ادعای تکمیل ظرفیت ثبت نام بسته می‌شد و لذا فقط تعداد معدودی که بعضاً گفته می‌شد سبدگردان‌ها یا دلال‌ها هستند امکان ثبت نام پیدا می‌کردند.
چندی پیش عباس علی‌آبادی، وزیر صمت در این‌باره گفته بود: «وزارت صمت سیاستگذار است و مجری نیست، هدف مسئولان وقت از ایجاد سامانه یکپارچه خودرو کاهش تقلب در فروش خودرو و ایجاد حداکثر نظارت بر عرضه خودرو بود. اما ما به سمتی می‌رویم که دغدغه خودرو را برداریم و مردم خودشان با خودروساز طرف باشند.»
در انتظار اقدام عملیاتی صمت
بر این اساس اکنون مانند گذشته عرضه خودرو به صورت مستقل توسط خودروساز آغاز شده است و لذا در شرایط انحصاری عرضه خودرو شاهد هستیم که یک خودروساز اقدام به عرضه خودرو می‌کند اما در همان دقایق اولیه ثبت‌نام، امکان نام‌نویسی تمام می‌شود و مشخص نیست خودرو به چه کسانی تعلق یافته است. امروز و بعد از کنار گذاشتن سامانه یکپارچه خودرو (اگرچه انتقاداتی هم به این سامانه وارد است) باز هم در عرضه خودرو به عقب بازگشتیم و شاهد بروز همان مشکلات سال 1401 در عرضه خودرو هستیم، مشکلاتی که در ابتدای دولت سیزدهم با تلاش‌های فراوان سعی شده بود تا رفع شود.
عدم امکان نام‌نویسی متقاضیان جدید در ثبت‌نام‌های جدید خودروسازان و عرضه خودرو به سبدگردان‌ها از طریق درب‌های پشتی کارخانه مصداق مشکلات قبلی است که قبل از ایجاد سامانه یکپارچه برای ثبت‌نام وجود داشت. حال باید دید که با رخدادهای جدید، وزارت صمت چه رویکردی را در برابر خودروسازان و مونتاژکاران پیش خواهد گرفت.
از ابتدای فعالیت دولت رئیسی، تولید خودرو افزایشی و بخش قابل توجهی از کاهش تولید جبران شد. موضوع مهم دیگر ایجاد سامانه یکپارچه خودرو بود. سامانه‌ای که توانست مسیر فروش خودرو را تغییر دهد و دست دلالان را هم از بازار خودرو تا حد زیادی کوتاه کند