رشد قابل‌تأمل تولید لوازم خانگی
امید فاضلی‌نیا
دبیرکل انجمن تولیدکنندگان لوازم خانگی ایران
بر‌اساس آخرین آمارها در دولت سیزدهم شاهد رشد تولید و صادرات لوازم خانگی هستیم، به گونه‌ای که در سال ۱۴۰۱، ۱۶ میلیون و ۵۰۰ هزار دستگاه لوازم خانگی در کشور تولید شد که این رقم در سال ۱۴۰۲ به ۱۹ میلیون و ۵۰۰ هزار دستگاه افزایش یافت. همچنین سیاستگذاری برای تولید لوازم خانگی در سال ۱۴۰۳ حرکت به سمت تولید ۲۲ میلیون و ۵۰۰ هزار دستگاه است.
صادرات و ارزآوری یکی دیگر از مهم‌ترین بخش‌های صنعت لوازم خانگی به‌شمار می‌آید. بر این اساس در سال ۱۴۰۲، صادرات ۴۰۰ میلیون دلاری رقم خورد که نشانگر افزایش کیفیت تولیدات و قابلیت رقابت در بازارهای جهانی لوازم خانگی است. البته در این روند، ارزان بودن قیمت لوازم خانگی ایران متناسب با کیفیت و کمیت نیز منجر شد که محصولات این صنعت در کشورهای دیگر نیز خواهان داشته باشد.
جولان قاچاق در یک‌سوم بازار
یکی از مهم‌ترین چالش‌ها و مشکلات این صنعت وجود کالاهای قاچاق لوازم خانگی در کشور است که به صورت غیرقانونی وارد کشور می‌شود. قرار نگرفتن کالاهای قاچاق در شرایط یکسان رقابتی و در مواقعی ارزان‌تر شدن باعث شده که این موضوع به ضرر تولیدکنندگان این صنعت لوازم خانگی تمام شود. اگرچه طرح شناسه کالا و کد رهگیری برای شناسایی کالاهای تقلبی و قاچاق در کشور راه‌اندازی شده است، اما تولیدکنندگان لوازم خانگی در راستای مبارزه با کالای قاچاق و تقلبی از چند سال گذشته این طرح را به صورت کامل اجرایی می‌کنند. هرچند این طرح مزایایی داشته است اما همچنان شاهد عرضه کالاهای قاچاق لوازم خانگی در بازار هستیم که این کالاها بدون مالیات، ارزش افزوده و هزینه گمرکی وارد کشور می‌شوند. عرضه کالای قاچاق علاوه بر وارد کردن ضربات جدی به تولیدکنندگان داخلی، موجب ارزبری بالا نیز می‌شود، بر این اساس در سال گذشته حدود ۲ میلیارد دلار کالای قاچاق لوازم خانگی در کشور عرضه شد و این در حالی است که کل حجم بازار صنعت لوازم خانگی ایران، حدود هفت میلیارد دلار در سال برآورد می‌شود.
باید درنظر داشت ۳۰ درصد از هزینه تمام شده کالای تولید داخل به مواردی از جمله مالیات، بیمه و غیره اختصاص می‌یابد، در حالی که کالای قاچاق چنین پرداختی ندارد. با تداوم این روند، نهادینه‌سازی ساخت داخل از بین رفته و باید شاهد افزایش بحران‌های صنعتی بود. صنعت لوازم خانگی نیز شامل این موضوع می‌شود. تولیدکنندگان لوازم خانگی در شرایط یکسان رقابتی، مشکلی با واردات کالاهای خارجی ندارد اما وقتی این کالاها به‌صورت غیرقانونی و قاچاق وارد می‌شوند، مشکلات جبران‌ناپذیری را برای صنعت به‌وجود می‌آورند.
تاکنون مبارزه‌ای عملی با کالای قاچاق و تقلبی صورت نگرفته است، همچنین با وجود تأکید رهبر معظم انقلاب بر آتش زدن کالای قاچاق در بازار، همچنان شاهد عرضه این محصولات هستیم.
واردات لوازم خانگی الزاماتی دارد؛ در ابتدا باید زمینه رقابت برای محصولات داخلی و خارجی فراهم شده و سپس موضوع واردات به شکلی جدی دنبال شود. انحصار در لوازم خانگی وجود ندارد، زیرا رقابت در این عرصه بسیار شدید است، انحصار در این بازار به قبل از سال ۹۶ بازمی‌گردد که کالای ایرانی وجود نداشت. در حال حاضر با وجود اینکه کالای قاچاق به‌وفور در بازار عرضه می‌شود، انحصاری وجود ندارد، زیرا تعداد تولیدکنندگان داخلی بسیار بالا است. صنعت لوازم خانگی نیازمند حمایت‌های دولت از طریق مبارزه با قاچاق، تخصیص بسته‌های حمایتی تولید و بسته حمایتی حوزه صادرات است تا بتواند در تولید
کمی-کیفی و ارزآوری، عملکرد مثبت‌تری داشته باشد.
الزام تحریک بازار داخل و نبود انحصار
قیمت کالای لوازم خانگی ایرانی بسیار پایین‌تر از محصولات مشابه خود در سایر کشورهاست. بر‌اساس بررسی‌های انجام شده در عربستان شاهد پایین‌ترین نرخ تعرفه در زمینه لوازم خانگی هستیم؛ زیرا این کشور خود تولیدکننده نبوده و نیازهای خود را از طریق واردات تأمین می‌کند.
همچنین در امریکا که مهد بازار آزاد است، قیمت محصولات لوازم خانگی بسیار بیشتر از قیمت محصولات هم‌رده در ایران است.
با این وجود، هیچ برنامه‌ای برای تحریک بازار داخل وجود ندارد؛ لذا باید منابع و تسهیلاتی برای تحریک تقاضا با توجه به عدم وجود نقدینگی در بازار در اختیار تولیدکنندگان لوازم خانگی قرار گیرد.
اگرچه قبل از سال 96 به دلیل فقدان کالای ایرانی نوعی انحصار در بازار لوازم خانگی وجود داشت، اما در حال حاضر انحصار در بازار لوازم خانگی وجود ندارد زیرا رقابت در این عرصه بسیار شدید است. همچنین از آنجا که کالای قاچاق به وفور در بازار عرضه می‌شود و تعداد تولیدکنندگان داخلی بسیار زیاد است، انحصاری در صنعت و بازار لوازم خانگی نمی‌توان مشاهده کرد.
ضرورت‌های بنیادین
صنعت لوازم خانگی نیازمند حمایت‌هایی از طریق تخصیص بسته‌های حمایتی تولید و بسته حمایتی حوزه صادرات است تا بتواند هم در بخش کمیت و کیفیت تولید و نیز در بخش ارزآوری، عملکرد مثبت‌تری داشته باشد. باید در نظر داشت تولیدکنندگان لوازم خانگی داخلی با محدودیت‌های جدی نظیر طولانی شدن فرایند تخصیص و تأمین ارز و محدودیت سقف برای تخصیص آن مواجه هستند، به عنوان نمونه در سال گذشته تأمین مواد اولیه این صنعت از طریق بورس انجام نشد و تولیدکنندگان ناچار به تأمین ۳۰ تا ۵۰ درصد مواد اولیه از بازار شدند که این امر موجب خرید گران‌تر ۵۰ درصدی این مواد شد. همچنین عدم تأمین مالی، سرمایه در گردش و نوسازی ماشین‌آلات از جمله مشکلات صنعت لوازم خانگی است. بر این اساس تا زمانی که تأمین سرمایه و به‌روزرسانی ماشین‌آلات خطوط تولید محقق نشود، نمی‌توان انتظار توسعه چشمگیری در صنعت لوازم خانگی داشت. با توجه به تمام مسائلی که مطرح شد، صنعت لوازم خانگی در دولت شهید جمهور آیت‌الله دکتر رئیسی با رشد قابل‌‌توجهی در تولید و صادرات روبه‌رو بوده است، البته تداوم این رویه و تمرکز بر ساماندهی چالش‌های مطرح شده، یکی از خواسته‌های اساسی فعالان صنعت لوازم خانگی از دولت چهاردهم است.