نهضت ملی، بازار مسکن را احیا کرد
نتیجه رشد ساخت مسکن و ساماندهی بازار، افزایش نزدیک به ۶ درصدی سهم بخش ساختمان از رشد اقتصادی است
بر اساس جدیدترین آمار رسمی از رشد اقتصادی، نرخ رشد بخش ساختمان از منفی ۲.۳ درصد در سال ۱۴۰۱ به مثبت ۳.۴ درصد در سال ۱۴۰۲ رسیده است. اجرای قانون جهش تولید مسکن و افزایش تولید و ساخت مسکن بر اساس نهضت ملی مسکن، عامل رشد اقتصادی بخش مسکن است که کارشناسان اقتصادی آن را مهم‌ترین عامل رشد این بخش می‌دانند. رکود ساخت مسکن در ۱۰ سال قبل، رشد این بخش را منفی کرده بود.
جزئیات برنامه‌های بخش مسکن در دولت سیزدهم نشان می‌دهد، این برنامه‌ها نسبت به اهداف آن در حال تحقق است و دولت سیزدهم تولید و ساخت مسکن را از حالت رکود خارج کرده است.
مهم‌ترین سیاستگذاری‌ها و اقدامات دولت سیزدهم برای ساماندهی و افزایش عرضه در بازار مسکن و زمین نشان می‌دهد که هم‌اکنون بیش از۲ میلیون و ۶۳۰ هزار واحد مسکونی نهضت ملی مسکن در قالب‌های مختلف در سراسر کشور در حال اجراست. اجرای این واحدها در قالب‌های واگذاری انفرادی و گروهی زمین دولتی به متقاضیان واجد شرایط شهری و روستایی، اجرای پروژه‌های انبوه‌سازی در زمین‌های دولتی برای متقاضیان واجد شرایط شهری، تأمین مسکن ملکی و سازمانی نیروهای مسلح و واگذاری زمین به متقاضیان واجد شرایط قانون جوانی جمعیت، نوسازی بافت‌های فرسوده، نوسازی و بهسازی واحدهای مسکونی روستایی، پرداخت تسهیلات به بخش خصوصی دارای زمین مسکونی (خودمالکی) و تکمیل واحدهای باقیمانده مسکن مهر در سراسر کشور درحال اجراست.
برای ساخت واحدهای نهضت ملی مسکن ۴۸ هزار هکتار زمین و به ظرفیت احداث حدود ۲ میلیون واحد مسکونی در مناطق شهری کشور تأمین شد. این اراضی به منظور افزایش عرضه زمین برای واگذاری به متقاضیان واجد شرایط، از طریق ایجاد شهرها و شهرک‌های جدید، الحاق زمین به شهرها و تغییر کاربری اراضی واقع در محدوده شهرها تأمین شده است.
واگذاری انفرادی و گروهی زمین دولتی
این برنامه به منظور مردمی‌سازی و واگذاری اجرای بخش قابل توجهی از طرح نهضت ملی مسکن و احداث واحدهای این طرح مطابق با سلیقه و نظر متقاضیان واجد شرایط در مناطق شهری و روستایی(متقاضیان فاقد سابقه مالکیت مسکن، فاقد سابقه استفاده از امکانات دولتی، متأهل و دارای سابقه سکونت در شهر محل تقاضای مسکن) با واگذاری زمین دولتی به صورت انفرادی و یا گروه‌های چندخانواری به صورت اجاره ۹۹ ساله (قیمت زمین صفر) با اولویت روستاها و شهرهای متوسط و کوچک عملیاتی می‌شود. ساخت مسکن در این اراضی با نظارت شهرداری‌ها و سازمان نظام مهندسی و با استفاده از ظرفیت پیمانکاران دارای صلاحیت محلی و تحت مدیریت مستقیم خود مردم ساخته می‌شوند. همچنین در این برنامه مالکیت اراضی به متقاضیان واگذار نمی‌شود و در اختیار دولت باقی می‌ماند و متقاضیان واجد شرایط صرفاً حق بهره‌برداری از این اراضی به صورت اجاره ۹۹ ساله را دارند. در راستای اجرای این برنامه تاکنون برای ساخت ۴۱۹ هزار واحد مسکونی زمین واگذار شده است.
اجرای پروژه‌های انبوه‌سازی در زمین‌های دولتی برای متقاضیان واجد شرایط شهری بخش دیگری از برنامه دولت سیزدهم در نهضت ملی مسکن است. این برنامه نیز به منظور تأمین مسکن متقاضیان واجد شرایط و با اجرای پروژه‌های انبوه‌سازی مسکن در شهرها و اراضی فاقد امکان واگذاری انفرادی و گروهی و با استفاده از ظرفیت سازندگان دارای صلاحیت اجرایی شده است. دراین برنامه نیز به منظور کاهش قیمت تمام شده ساخت مسکن، زمین به صورت اجاره ۹۹ ساله (قیمت زمین صفر) واگذار می‌شود. در قالب این برنامه عملیات ساخت ۷۲۰ هزار واحد مسکونی آغاز شده است.
در برنامه‌ای دیگر، دولت به منظور تأمین مسکن دستگاه‌های مختلف، به صورت مشارکتی با این دستگاه‌ها اقدام به ساخت مسکن در اراضی متعلق به دستگاه‌ها کرده است. در این راستا، به منظور تأمین مسکن کارکنان نیروهای مسلح، استفاده از ظرفیت و امکانات این نیروها و دولت شامل تسهیلات ساخت، زمین، تخفیف عوارض صدور پروانه و... در دستور کار است. تاکنون عملیات ساخت بالغ بر ۲۵۴ هزار واحد مسکونی برای تأمین مسکن ملکی و سازمانی نیروهای مسلح شروع شده است. نرخ سود تسهیلات سه برنامه فوق‌الذکر به میزان ۵ درصد کمتر از نرخ سود مصوب شورای پول و اعتبار است.
واگذاری زمین به متقاضیان قانون جوانی جمعیت
علاوه بر تأمین زمین در نهضت ملی مسکن، تأمین زمین برای واگذاری به خانوار دارای ۳ فرزند یا بیشتر مربوط به قانون جوانی جمعیت نیز همزمان در حال اجراست. تاکنون در راستای اجرای ماده ۴ قانون حمایت از خانواده و جوانی جمعیت به استعداد ساخت بالغ بر ۷۴ هزار واحد مسکونی، زمین به متقاضیان واجد شرایط این قانون واگذار شده است.
نکته قابل توجه این است که بر اساس ماده ۹ قانون جهش تولید مسکن، استفاده از اراضی درجه یک و دو و همچنین استفاده از جنگل‌های طبیعی و دست‌کاشت، بیشه‌های طبیعی، ایستگاه‌های تولید بذر، نهالستان‌ها، پارک‌ها و ذخیره‌گاه‌های جنگلی و مرتعی، حوزه‌های آبخیز، محدوده ایستگاه‌های پایش و اندازه‌گیری آبخیزداری، بستر و حریم رودخانه‌ها و انهار، راه‌های مسیر کوچ ایل‌نشین‌ها و مناطق چهارگانه محیط زیستی، برای اجرای برنامه‌های مسکن در نهضت ملی مسکن و جوانی جمعیت ممنوع است.
نوسازی بافت‌های فرسوده
تولید ۶۰۰ هزار مسکن از مجموع برنامه ۴ میلیون مسکن نهضت ملی، بر پایه نوسازی بافت‌های فرسوده است که دولت در این سه سال در اجرای آن توفیق داشته و مقایسه عملکرد نوسازی دولت سیزدهم با دولت قبل رشد ۹۰ درصدی این برنامه را نشان می‌دهد. این برنامه با ارائه مشوق‌های مالی و غیرمالی همچون پرداخت تسهیلات ارزان قیمت، عدم دریافت عوارض صدور پروانه ساختمان، اجرای طرح کلید به کلید، پرداخت تسهیلات اجاره موقت و ارائه مشوق‌های کالبدی و شهرسازی به مالکان واقع در بافت‌های فرسوده شهری و همچنین بهبود سرانه فضاهای عمومی و خدمات روبنایی در بافت‌های فرسوده شهری اجرا شده است. در اجرای این برنامه نیز نوسازی بیش از ۲۸۳ هزار واحد مسکونی آغاز شده است.
در روستاها با پرداخت تسهیلات یارانه‌ای (با نرخ سود ۵ درصد) و همچنین ارائه خدمات مهندسی، نوسازی و بهسازی واحدهای مسکونی در دستورکار است. تاکنون نوسازی و بهسازی بالغ بر۵۴۵ هزار واحد مسکونی در دستور کار قرار گرفته است. در نهضت ملی مسکن ساخت و نوسازی ۸۰۰ هزار واحد روستایی در نظر گرفته شده است.
تکمیل واحدهای باقیمانده مسکن مهر
تکمیل مسکن مهر بعد از بیش از یک دهه از آغاز آن نیز مورد تأکید دولت سیزدهم و رئیس‌جمهور شهید بود. در ابتدای شروع به کار دولت سیزدهم، عملیات ساختمانی حدود ۲۵۰ هزار واحد مسکن مهر باقیمانده بود که طی ۲.۵ سال گذشته ۱۳۲ هزار واحد از این واحدها عموماً با استفاده از منابع داخلی وزارت راه و شهرسازی تکمیل و به متقاضیان واگذار شده است. حدود ۶۰ درصد از این واحدها نیز به پیشرفت فیزیکی بیش از ۷۵ درصد رسیده‌اند که این واحدها نیز در آینده نزدیک با تأمین منابع مالی مورد نیاز و حل مشکلات حقوقی، تکمیل شده و به متقاضیان واگذار می‌شوند.
عرضه ۱۸۲ هزار خانه خالی به بازار مسکن
اخذ مالیات از خانه‌های خالی توسط دولت با رویکرد تنظیم‌گری (نه درآمد زایی) و با هدف مقابله با محتکران مسکن (اشخاصی که تعداد زیادی از خانه‌های در اختیار خود را خالی نگه داشته‌اند) و به تبع آن افزایش عرضه واحدهای مسکونی خالی اجرا شد. اجرای سیاست اخذ مالیات از خانه‌های خالی، منجر به عرضه ۱۸۲ هزار واحد مسکونی خالی به بازار شده و ۱۲۰ هزار واحد مسکونی خالی نیز برای اخذ مالیات به سازمان امور مالیاتی معرفی شده است.
پلمب ۷۸۲۷ واحد متخلف مشاوران املاک
در دولت سیزدهم در راستای تنظیم بازار مسکن و اجاره بها، کارگروه تنظیم و کنترل بازار املاک و مستغلات استان‌ها به منظور کنترل بازار املاک و مستغلات در سطح تمامی استان‌های کشور جهت پیگیری چهار موضوع؛ ساماندهی بنگاه‌های مشاورین املاک، شناسایی و برخورد با اخلالگران عرضه مسکن و زمین، تسریع در شناسایی خانه‌های خالی و پیگیری پرداخت وام ودیعه مسکن در استان‌ها تشکیل شده است.
بر اساس این گزارش، یکی از فعالان اصلی بازار مسکن، مشاوران املاک هستند که فعالیت برخی از صاحبان این حرفه، منجر به افزایش هزینه‌های واسطه‌گری و ایجاد التهاب و افزایش قیمت در این بازار می‌شود.
بنابراین برای نخستین بار در دولت سیزدهم در سطح گسترده‌ای ساماندهی مشاوران املاک در دستور کار قرار گرفته است. در این راستا تاکنون از بالغ بر ۱۱۰ هزار مشاور املاک (از ۱۷۷ هزار مشاور املاک فعال در سطح استان‌های کشور) بازرسی انجام شده که این امر منجر به پلمب ۷ هزار و ۸۲۷ مشاور املاک متخلف و اخذ جریمه تعزیراتی به میزان ۲۲۰ میلیارد تومان شده است.
همچنین ساماندهی و مدیریت سکوهای انتشار آگهی املاک مسکونی بخشی دیگر از این برنامه است. برخی از سکوهای انتشار آگهی املاک، بستر انتشار آگهی‌های غیرواقعی و همچنین ایجاد التهاب و افزایش قیمت مسکن و اجاره شده‌اند. بنابراین به منظور ساماندهی این سکوها ضوابط جدیدی در رابطه با نحوه انتشار و درج آگهی در این سکوها، تدوین و اعمال شده است.
پرداخت تسهیلات ودیعه مسکن
علاوه بر نظارت و تنظیم‌گری در بازار مسکن، برای حمایت مالی از مستأجران و به منظور توانمندسازی آنان، ۴۵۳ هزار فقره تسهیلات کمک ودیعه مسکن طی دو سال اخیر به مستأجران پرداخت شده است. همچنین سقف کلی پرداخت تسهیلات ودیعه مسکن در دولت سیزدهم از ۴۰ هزار میلیارد به ۸۰ هزار میلیارد تومان و سقف فردی تسهیلات ودیعه مسکن به ۲۰۰ میلیون تومان برای شهر تهران، ۱۵۰ میلیون تومان برای مراکز استان‌ها، ۱۰۰ میلیون تومان برای سایر شهرها و ۴۰ میلیون تومان برای روستاها افزایش یافته است.