شیرینی «آب» در کام تشنه شرقی‌ترین استان کشور
از قرار معلوم، در پایان هفته جاری در کنار آبگیری سد «شهری کور» شاهد اجرای طرح جامع آبرسانی شامل افتتاح بزرگترین آب‌شیرین‌کن فراساحلی و خطوط انتقال خواهیم بود
«تأمین آب برای اقصی‌نقاط استان سیستان و بلوچستان از مهم‌ترین برنامه‌های دولت مردمی است»، این جمله‌ای است که «علی‌اکبر محرابیان» وزیر نیرو در بهمن‌ماه سال گذشته و در گفت‌و‌گوی زنده با بخش خبر شبکه یک عنوان کرد. به دلیل تغییرات اقلیمی و ظهور خشکسالی‌های متوالی در دهه‌های اخیر و در کنار آن ممانعت کشور افغانستان از رهاسازی حقابه ایران از هیرمند، شاهد چالش‌هایی در تأمین آب شرب، کشاورزی و صنعت در استان سیستان و بلوچستان بوده‌ایم.
این در حالی است که از همان ابتدای فعالیت دولت سیزدهم، مسأله تأمین آب برای همه استان‌ها بویژه استان‌های مرزی و دچار تنش آبی مورد تأکید قرار گرفت. دولت سیزدهم با نگاه رفع محرومیت پس از سفر به سیستان و بلوچستان که شهریورماه ۱۴۰۰ انجام شد و همچنین دو سفر پس از آن اجرای پروژه‌های صنعت آب را برای سیراب کردن سیستان تشنه کلید زد. رئیس جمهور شهید، آیت‌الله سید ابراهیم رئیسی در مرداد ماه سال گذشته در نشست ویژه اعضای شورای راهبردی توسعه سیستان و بلوچستان با اشاره به خدمات برجسته‌ای که در طول دوران انقلاب اسلامی برای توسعه و آبادانی این استان صورت گرفته است، تأمین اعتبار برای طرح‌های آبرسانی استان سیستان و بلوچستان را مورد تأکید قرار داد.
وی همچنین در سفر اردیبهشت سال گذشته خود به سیستان و بلوچستان گفت که مبنای ما در اجرای عدالت، آمایش سرزمینی است، در نقشه وقتی نگاه می‌کنیم کاملاً مشخص است در سیستان و بلوچستان باید کار بیشتری نسبت به نقاط دیگر صورت گیرد، این جزو برنامه‌های دولت است، به میزانی پیگیر خواهیم بود که اطمینان حاصل شود آنچه که نسبت به ضرورت توسعه‌یافتگی در استان گفتیم و جزو برنامه‌های دولت است، تحقق پیدا کرده و مردم هم این ادراک و احساس را نسبت به کار داشته باشند. از قرار معلوم، در پایان هفته جاری در کنار آبگیری سد «شهری کور» شاهد اجرای طرح جامع آبرسانی شامل افتتاح بزرگترین آب‌شیرین‌کن فراساحلی و خطوط انتقال خواهیم بود.
مروری بر تلاش‌های انجام شده برای تأمین آب
تأمین آب شرب منطقه سیستان تا قبل از سال ۱۳۷۰ از رودخانه سیستان توسط کانالی به نام نهر شهر تأمین می‌شده و روستاهای منطقه فاقد شبکه سراسری آب شرب بوده است. در دهه ۶۰ طرحی به نام طرح آبرسانی به ۸۲۰ روستا در سیستان اجرا و از طریق مخازن چاه نیمه و ساخت تصفیه‌خانه روستایی در شهرستان زهک در مجاورت چاه نیمه‌ها آب شرب سالم به روستاهای سیستان منتقل شد و تقریباً تمام روستاهای منطقه از آب شرب سالم و بهداشتی بهرمند شدند. دردهه ۷۰ آب شهر زابل با اجرای خط انتقال به مخازن چاه نیمه منتقل و آبرسانی به شهر زابل توسط لوله به تصفیه خانه زابل انتقال و وارد شبکه شهری شد.
در سال ۱۳۸۲با افتتاح طرح عظیم انتقال ۸۰۰ لیتر در ثانیه، آب شرب مرکز سیستان و بلوچستان از مخازن چاه نیمه سیستان با ۲۰۰ کیلومتر لوله‌گذاری به زاهدان منتقل شد، این در حالی است که با بروز خشکسالی‌های پی‌در‌پی در منطقه سیستان و عدم تحقق حقابه هیرمند، تنش آبی در شمال سیستان و بلوچستان در حال تبدیل شدن به یک مسأله جدی بود.
رویکرد بهره‌برداری از منابع آب درون مرزی در دولت سیزدهم
با روی کار آمدن دولت سیزدهم، سیاست‌های آبی در استان وارد مرحله جدیدی شد. در گام نخست ابتدا به مطالعه و بررسی تأمین آب شرب از منابع داخلی و ترجیحاً نزدیک به منطقه سیستان با فرض حذف چاه نیمه‌ها و اتکای به منابع داخلی بود.
از طرفی وابستگی شمال استان به رودخانه هیرمند که سرچشمه آن در خاک افغانستان است را کم می‌کرد و از سویی به علت نزدیکی مکانی هزینه‌های انتقال را بسیار پایین می‌آورد.
بخشی از این طرح در منطقه هرمک، شیله و هامون هیرمند توسط آب و فاضلاب استان و با حفر چاه و احداث بزرگترین آب شیرین کن فراساحلی با هدف تأمین بخشی از نیاز آبی شهر زاهدان و کم کردن برداشت آب از چاه نیمه‌ها و در نهایت به صفر رساندن انتقال آب از سیستان به زاهدان که وابسته به آب هیرمند است اجرایی شده است. بخش دیگر این طرح که عملیات اجرایی آن توسط شرکت آب منطقه‌ای استان آغاز شده و با عنوان طرح جامع آبرسانی تأمین آب شرب سیستان ادامه دارد، با بررسی و حفرچاه‌های اکتشافی پتانسیل‌های آبی منطقه را مورد بررسی علمی قرار داده و در نهایت پتانسیل آب‌های زیرزمینی دشت بندان در غرب شهرستان زابل در محدوده میل نادر و منطقه پریان در شرق شهرستان زابل را مورد تأیید قرار داده و عملیات اجرای آن شروع شده است.
پیگیری‌های وزارت نیرو برای تحقق طرح جامع آبرسانی
«علی‌اکبر محرابیان» چندی پیش و در جریان سفر به شمال استان سیستان و بلوچستان، با بیان اینکه تأمین آب برای اقصی‌نقاط استان سیستان و بلوچستان از مهم‌ترین برنامه‌های دولت مردمی است، گفت: استان پهناور سیستان و بلوچستان برای توسعه، نیاز به تأمین آب در بخش‌های مختلف شرب، کشاورزی و صنعت دارد؛ در همین راستا طرح‌های قابل توجهی در این استان یا اجرا شده یا در مراحل پایانی بوده و افزود که با توجه به محدودیت‌های تأمین آب از طریق هیرمند از سمت افغانستان، مقرر شد تأمین آب شرب سیستان و بلوچستان از محل هیرمند جداسازی شود.
وزارت نیرو در دولت سیزدهم، با درک درست وضعیت آبی منطقه، تمامی تلاش خود را برای تأمین منابع آب جایگزین به‌کار گرفته و در این زمینه بسته‌ای از اقدامات کوتاه‌مدت، میان‌مدت و بلندمدت را برنامه‌ریزی کرده است.
وزیر نیرو تصریح کرد: متوسط نیاز آب شرب شهر زاهدان ۶۲ میلیون مترمکعب درسال است که از طریق منابع مختلف شامل چاه‌نیمه‌ها، آب‌شیرین‌کن، چاه‌های حرمک و چاه‌های سطح شهر تأمین می‌شود. از این میزان ۲۴ میلیون مترمکعب در سال از طریق چاه‌نیمه‌ها منتقل می‌شود.
سد «شهری کور» پروژه‌ای در آستانه آبگیری
هدف از ساخت سد شهری کور، کنترل منابع آب از طریق ذخیره و تنظیم جریان‌های سیلابی، تأمین آب مورد نیاز صنعت، شرب و کشاورزی است.
سد شهری کور می‌تواند به محرومیت‌زدایی، توسعه و بهبود شرایط پایدار منطقه، ایجاد اشتغال، افزایش امنیت و افزایش شاخص‌های محیط زیست و همچنین تأمین آب کشاورزی مورد نیاز اراضی و آب شرب روستاهای مجاور کمک کند. عملیات اجرایی این سد در سال ۹۲ آغاز شده است، ضمن اینکه این سد در محل تلاقی رودخانه‌های «بریسان» و «گزو» احداث و در جنوب شرق کشور واقع شده است.
همچنین در ادامه طرح‌های وزارت نیرو در راستای اجرای طرح‌های تأمین آب در استان سیستان و بلوچستان، از مهرماه ۱۴۰۲ ساخت بزرگترین کارخانه آب‌شیرین‌کن و شیرین‌سازی آب با ظرفیت یکصد هزار مترمکعب در شبانه‌روز با هدف ارتقای شاخص کیفیت آب استحصال شده از چاه‌ها برای تأمین آب شرب زاهدان و سیستان آغاز شد.
این بزرگترین آب‌شیرین‌کن فراساحلی است که اکنون در مرحله بهره‌برداری آزمایشی قرار دارد و بزودی با حضور مقامات کشوری بهره‌برداری از آن آغاز خواهد شد.
با اجرای این پروژه، کمبود بخشی از آب شرب شهر زاهدان جبران شده و وابستگی آب شرب منطقه سیستان به آب‌های خارج از حوضه تا تکمیل طرح انتقال آب از دریا به استان سیستان و بلوچستان کاهش خواهد یافت.
حفر و تجهیز چاه و اجرای خطوط انتقال آب و برق، ایجاد راه دسترسی در پهنه‌ای به مساحت ۴۰ هزار هکتار، حفر و تجهیز ۱۵حلقه چاه عمیق در محدوده حرمک با امکان برداشت آب به‌میزان ۴۵۰ لیتر در ثانیه، حفر و تجهیز ۳۵ حلقه چاه عمیق در محدوده هامون هیرمند با امکان برداشت آب لب‌شور به میزان ۱۲۵۰ لیتر در ثانیه از جمله اقدامات برای اجرای این پروژه است.
شاید در وصف اقدامات انجام شده همین نکته را بس که علی اکبر محرابیان وزیر نیرو اعلام کرد: از این پس در منطقه سیستان و بلوچستان باران ببارد یا نبارد، از هیرمند آب جاری شود یا نشود، زندگی و معیشت و آب آشامیدنی مردم سیستان و بلوچستان نجات یافت و در شرایط فعلی در آستانه افتتاح طرح‌های آبرسانی به این منطقه هستیم و پیشرفت این مسأله مردم این خطه از سرزمین را بسیار خوشحال و امیدوار کرده است.