امنیت پایدار با خودکفایی در تولید محصولات کشاورزی
علیرضا مهاجر
معاون امور زراعت وزارت جهاد کشاورزی
ما در کشور دارای 4 میلیون هکتار اراضی دیم و نزدیک به 2 میلیون هکتار اراضی گندم آبی هستیم. اگر بتوانیم مزارع کشور را یکپارچه کنیم و مبارزه با آفات و آرایش کشت را بموقع انجام دهیم، با تولید گندم در دو میلیون هکتار اراضی سطح آبی می‌توانیم به خودکفایی در حوزه گندم دست پیدا کنیم. تولید گندم در چهار میلیون هکتار زمین دیم هم می‌تواند به عنوان مازاد محصول صادر شده یا به عنوان ذخیره برای سال آینده حفظ کرد. لذا ما تمرکز خود را بر اراضی آبی کشت گندم قرار دادیم.
سال گذشته خشکسالی نسبت به سال‌های قبل بیشتر بود، اما با این حال میزان خرید گندم به 10.5 میلیون تن رسید. در سال 1401 نیز علی رغم اینکه در قیاس با سال 1400 خشکسالی بیشتری داشتیم اما خرید تضمینی گندم 4 میلیون تن بیشتر شد.
در شرایطی که در سال‌جاری با وقوع سیل در استان خوزستان به عنوان بزرگ‌ترین استان تولیدکننده گندم در کشور روبه‌رو شدیم اما این مسأله نتوانست خسارت جبران ناپذیری به محصول وارد کند. در حال حاضر برداشت گندم در استان خوزستان در حال اتمام است و تاکنون بیش از یک میلیون و 500 هزار تن گندم برداشت شده است که نشان می‌دهد خسارت زیادی به مزارع خوزستان وارد نشده است علی رغم اینکه سطح زیرکشت آبی نسبت به سال قبل کمتر شده است و جایگزین کشت کلزا و چغندرقند شده است.
علاوه بر استان خوزستان، استان‌های گلستان، اردبیل، خراسان شمالی، آذربایجان شرقی و غربی، ایلام و لرستان گندم کشت می‌کنند و در صورت کاهش تولید گندم، کمبودهای احتمالی را جبران می‌کنند.
ما می‌توانیم برای همیشه در خودکفایی گندم به پایداری کامل برسیم و نیازی هم به واردات گندم نخواهیم داشت، اما این مسأله مستلزم رعایت موارد متعددی است.
ضرورت حفظ اراضی وسیع
در دنیا میزان مصرف محصول با کیفیت بالاست و هر چقدر اراضی بزرگ‌تر شوند، صاحب زمین از قدرت مالی بیشتر و امکانات بهتر برای افزایش عملکرد در واحد سطح برخوردار خواهد بود، اما با وجود کوچک شدن اراضی کشاورزی ما این دغدغه وجود دارد که کشاورزان خرده پا که معیشت خود را از این طریق می‌گذرانند چگونه باید عملکرد خود را افزایش دهند.
از سوی دیگر برای افزایش تولید در مزارع نیاز به سرمایه‌گذاری و بهره وری، بذر مناسب و تناوب و آرایش کشت، کاشت، داشت و برداشت بموقع است، اما در اراضی کوچک تأمین آنها به سختی همراه است. اگر 75 درصد از سطح اراضی ما کمتر از 5 هکتار باشد در عمل بهره‌وری در این اراضی عملیاتی نمی‌شود به خصوص اینکه امسال با تغییرات آب و هوایی که اتفاق افتاد بسیاری از مزارع آلوده به آفات بخصوص زنگ زرد گندم شدند. در واقع مهم‌ترین اصل در تولید محصول بعد از بذر، تغذیه و سپس مبارزه با آفات و بیماری هاست که در اراضی وسیع‌تر با سهولت بیشتری امکانپذیر می‌شود.
تحقق خودکفایی با اجرای برنامه جهش تولید در دیمزارها
اقدام دوم اینکه ما به کمک ستاد اجرایی فرمان حضرت امام خمینی برنامه جهش تولید در دیمزارها را عملیاتی کرده‌ایم و 500 هزار کشاورز دیمکار را در این برنامه مشارکت داده‌ایم و به شعار سال که جهش تولید با کمک مردم است عمل کرده‌ایم. این طرح پنج ساله است و امسال چهارمین سال اجرای آن است.
در کشور ما میان نرخ ارز دولتی و ارز آزاد اختلاف وجود دارد و دلیل اینکه ما در بعضی از محصولات علی رغم داشتن پتانسیل و اراده نتوانسته‌ایم خودکفا شویم، همین مسأله است زیرا وقتی روغن با ارز دولتی وارد می‌شود تولید دانه روغنی در داخل نمی‌تواند با روغن وارداتی که با ارز دولتی وارد شده، رقابت کند.
گندم و سایر کالاهای اساسی از جمله کنجاله سویا، جو و ذرت با ارز دولتی وارد می‌شوند. ارز دولتی 28 هزار و 500 تومان و ارز آزاد 60 هزار تومان است. یعنی در حدود 31 هزار و 500 تومان برای هر کیلو محصول یارانه تعلق می‌گیرد و انتظار داریم کشاورز دارای اراضی دو هکتاری با کشاورز دارای اراضی 5 هزار هکتاری با محصولی که از کشورهای برزیل و آرژانتین وارد شده‌اند، رقابت کنند که این امکانپذیر نیست.
ضرورت خودکفایی بدون ایجاد آسیب به آب و خاک
در همه کشورهای دنیا به حوزه کشاورزی یارانه می‌دهند و آن را در اولویت قرار می‌دهند زیرا اگر امنیت غذایی وجود نداشته باشد، امنیت در کشور پایدار نخواهد بود. اگر تأمین محصولات غذایی با مشکل روبه‌رو شود، افراد نمی‌توانند مولد باشند. به همین علت باید خودکفایی در تولید محصولات کشاورزی یک اصل مهم درنظر گرفته شود بدون آنکه به آب و خاک در کشور صدمه‌ای وارد شود.
عده‌ای معتقدند برای رسیدن به خودکفایی به آب و خاک کشور آسیب وارد می‌شود و برای جلوگیری از این معضل باید محصولات کشاورزی وارد شوند. درحالیکه اگر در چنین شرایطی کشورهای صادرکننده جلوی واردات محصول غذایی به کشور را بگیرند، با وابستگی ایجاد شده شرایط سختی برای کشور به وجود می‌آید.