گزارش «ایران اقتصادی» از تحولات تجاری در دولت شهید رئیسی
تجارت خارجی در 1000 روز احیا شد
دولت شهید رئیسی از شهریورماه 1400، تغییر و تحولات در بخش بازرگانی خارجی را آغاز کرد. فعالان اقتصادی اعتقاد دارند که دولت سیزدهم تجارت کشور را احیا کرد و اجازه نداد که صادرات زمینگیر شود طی 1000 روز خدمت دولت سیزدهم، تجار و فعالان اقتصادی به بازار کشورهای جدید دست یافتند و حتی امکان این امر را پیدا کردند که دوباره به بازار کشورهای مقصد صادراتی راه پیدا کنند که در دولت روحانی از دست رفته بود حجم تجارت کالاهای ایرانی (نفتی و غیرنفتی) که در دولت گذشته سال به سال نزولی بود و در سال 1399 پس از مدت‌ها به زیر 100 میلیارد دلار رسیده بود در دولت سیزدهم افزایشی شد
تجارت ایران تا قبل از آغاز فعالیت دولت شهید ابراهیم رئیسی، شرایط بسیار سخت و دشواری را داشت و اکثر صادرکنندگان از اینکه بازارهای بین‌المللی را از دست می‌دهند، ابراز گلایه می‌کردند و دولت روحانی را ضد تولید و ضد صادرات می‌دانستند. وضعیت به جایی رسیده بود که دسترسی صادرکنندگان به بازار کشورهای همسایه هم بشدت کم شده بود و عملاً کالاهای تولید داخل، تنها مصرف داخل تولید می‌شد و هر زمان که تولیدکنندگان از عملکرد دولت یازدهم و دوازدهم گلایه می‌کردند، سیاستگذاران آن وقت عنوان می‌کردند که مشکل مربوط به تولیدکنندگان است چرا که محصول صادراتی تولید نمی‌کنند. اما اکنون همان تولیدکنندگان کالاهایشان به کشورهای مختلف صادر می‌شود.
در دولت گذشته، صادرکنندگان حامیان خود را از دست دادند و عملاً در میدان رقابت خودشان تک و تنها بودند. این در حالی است که در آن برهه زمانی، کشورهای صادرات‌گرا برای آنکه سهم خود را در بازارهای جهانی بیشتر کنند، برنامه جامعی داشتند. خیلی از کشورها، تعداد رایزنان بازرگانی خود را افزایش دادند تا سفیران بیشتری برای تبلیغات محصولات خود داشته باشند؛ از جمله آن چین است. در شرایطی که کشورها حامی تولیدکنندگان و صادرکنندگانشان بودند، دولت روحانی ضمن قطع کردن حمایت‌ها (حذف مشوق‌های صادراتی)، پرونده رایزنان بازرگانی را بست و اعلام کرد به دلیل نداشتن بودجه برای پرداخت حقوق به رایزنان، نمی‌تواند رایزن بازرگانی در کشورهای مقصد صادراتی مستقر کند؛ این امر در شرایطی اتفاق افتاد که در آن دوره فسادهای مالی بزرگی هم شکل گرفت.
دولت شهید رئیسی از شهریورماه ۱۴۰۰، تغییر و تحولات در این حوزه را آغاز کرد. فعالان اقتصادی اعتقاد دارند که دولت سیزدهم تجارت کشور را احیا کرد و اجازه نداد که صادرات زمینگیر شود. شهید ابراهیم رئیسی در دوران خدمت صادقانه خود، چند موضوع را در زمینه صادرات مورد تأکید قرار داد. یکی از مهم‌ترین موضوعات، احیای رایزنان بازرگانی بود، او از سازمان توسعه تجارت خواست که رایزنان بازرگانی در کشورهای مقصد صادراتی فعال شوند و این افراد، مُبلغ کالاهای ایرانی شوند.
تا پایان سال گذشته ۲۵ رایزن بازرگانی در کشورهای هدف صادراتی استقرار پیدا کردند و قرار بود تا پایان دولت سیزدهم این عدد به ۷۰ برسد. همچنین ۴۰ مرکز تجاری ایران در کشورهای مختلف فعالیت می‌کنند و به صورت نمایشگاه دائمی کالاهای ایرانی به نمایش درآمده است تا سفارش‌دهندگان با شرایط مناسبی کالاهای ایرانی را مورد ارزیابی قرار دهند. تعداد این مراکز در دولت گذشته تنها دو مرکز بود. در حال حاضر در عراق پنج مرکز، در روسیه پنج مرکز، در سوریه سه مرکز و در قاره آفریقا هشت مرکز تجاری داریم. همچنین این مراکز در کشورهای آسیای میانه، ازبکستان، لهستان، امارات و غیره نیز فعال هستند.
مجموع این عوامل سبب شد که میزان صادرات غیرنفتی کشورمان در دولت شهید ابراهیم رئیسی با وجود شدیدترین تحریم‌ها به بیش از ۵۰ میلیارد دلار برسد؛ عددی که دولت روحانی حتی قبل از تحریم‌های سال ۱۳۹۷، نتوانست محقق کند. روند افزایش صادرات حتی در سال‌جاری هم تکرار شد به گونه‌ای که ارزش تجارت خارجی کشور در سال‌جاری به ۲۵ میلیارد و ۲۸۰ میلیون دلار رسیده است. بر این اساس صادرات غیرنفتی کشور در دو ماهه نخست امسال نسبت به مدت مشابه سال گذشته حدود ۴درصد افزایش داشته است. همچنین میزان صادرات غیرنفتی کشور در دو ماهه امسال با افزایش ۳.۸ درصدی نسبت به مدت مشابه سال گذشته، به ۸ میلیارد دلار رسیده است. میزان وزنی صادرات غیرنفتی در دو ماهه امسال ۲۳.۵ میلیون تن بوده که از افزایش ۸.۵ درصدی نسبت به مدت مشابه سال قبل برخوردار بوده است. بدین جهت باید عنوان کرد که بزرگترین مقاصد صادراتی کشور در دو ماهه سال‌جاری کشورهای چین با ۲.۲ میلیارد دلار، عراق ۱.۶ میلیارد دلار، امارات متحده عربی یک میلیارد دلار، ترکیه با ۷۲۹ میلیون دلار، پاکستان ۳۸۳ میلیون دلار، افغانستان ۳۵۱ میلیون دلار و هند با ۳۰۲ میلیون دلار بوده است. در این میان بر اساس آمار گمرک، سه قلم عمده کالاهای صادراتی در دو ماهه نخست سال‌جاری، به پروپان مایع شده با ۵۵۹ میلیون دلار، گاز طبیعی مایع شده با ۵۵۳ میلیون دلار و متانول با حدود ۳۹۵ میلیون دلار اختصاص داشت. در بین ۱۰ قلم عمده کالاهای صادراتی، بیشترین رشد ارزشی به گاز‌های نفتی و هیدروکربور‌های گازی شکل مایع شده با ۱۱۰ درصد، میله‌‌های آهنی یا فولادی با ۲۴ درصد و اوره با ۱۴ درصد افزایش اختصاص داشت.
مبحث دیگری که در دولت شهید ابراهیم رئیسی رخ داد و تمام فعالان اقتصادی بر آن اذعان دارند، مذاکره درست و مناسب رئیس جمهور و تیم آن بخصوص وزارت امور خارجه برای احیای روابط بود. شهید جمهور در تمام سفرهای خارجی خود و زمانی که نمایندگان سایر کشورها به ایران می‌آمدند، مدافع بخش خصوصی می‌شد و شرایطی را فراهم می‌کرد که فعالان بخش خصوصی بتوانند وارد بازار کشورهای مختلف شوند. از همین رو طی ۱۰۰۰ روز خدمت، تجار و فعالان اقتصادی به بازار کشورهای جدید دست یافتند و حتی امکان این امر را پیدا کردند که دوباره به بازار کشورهای مقصد صادراتی راه پیدا کنند که در دولت روحانی از دست رفته بود. اگر اکنون می‌بینیم که تجار به کشورهای همسایه، کشورهای عضو اوراسیا، کشورهای آفریقایی و امریکای لاتین صادرات دارند، به خاطر آن است که بسترهای آن توسط دولت سیزدهم فراهم شد. به دلایل شرایط تحریمی کشور، فعالان اقتصادی نمی‌توانند میزان صادرات خود را به صورت دقیق اعلام کنند لذا اعداد صادراتی کشور خیلی بیشتر از آن چیزی است که گمرک در گزارش ماهانه خود اعلام می‌کند.
به اعتقاد فعالان اقتصادی، یکی از موفقیت‌های دولت سیزدهم، رسیدن تجار به بازار کشورهای آفریقایی است. بازاری که خیلی از کشورها خواهان آن هستند ولی هنوز در آن به موفقیتی نرسیده‌اند. در حال حاضر تعداد رایزنان بازرگانی ایران در قاره آفریقا ۳ نفر است که قرار بود تعداد آنها به ۱۴ نفر برسد. همچنین ۱۰ مرکز تجاری متعلق به بخش خصوصی کشورمان در قاره آفریقا فعال است که دولت از آنها حمایت می‌کند.
بررسی وضعیت تجارت ایران و آفریقا نشان می‌دهد که در سال گذشته ۳۹ کشور از قاره آفریقا، مقصد صادرات کالاهای ایرانی به صورت مستقیم بودند. در این میان هفت مقصد نخست محصولات صادراتی به آفریقا(به صورت مستقیم) در سال ۱۴۰۲، کشورهای غنا با خرید ۱۷۳.۵ میلیون دلار، آفریقای جنوبی با ۱۴۵ میلیون دلار، تانزانیا با ۹۲.۸ میلیون دلار، کنیا با ۴۸.۷ میلیون دلار، نیجریه با ۴۸ میلیون دلار، موزامبیک با ۴۷.۱ میلیون دلار و سومالی با ۳۳.۳ میلیون دلار بوده است. در دولت سیزدهم، پنج سند همکاری با قاره آفریقا منعقد شد و شاهد افزایش ۲۰۰ درصدی تجارت با آفریقا بودیم.