فرار مالیاتی به نقطه پایان نزدیک می‌شود
دولت سیزدهم از زمانی که بر سر کار آمد عزم خود را جزم کرد تا با رهایی بودجه از وابستگی به نفت، آرزوی دیرینه اقتصاد کشور یعنی عدم اتکا به درآمدهای نفتی و تکیه بر درآمدهای پایدار و ماندگار مالیاتی را تحقق بخشد.
میزان بالای وصول درآمدهای مالیاتی در سال‌های اخیر نیز نشان می‌دهد دولت سیزدهم تا حد زیادی در پیشبرد این رویکرد موفق عمل کرده است. اما این موفقیت تنها محدود به کسب میزان بالای درآمدهای مالیاتی نیست و مهم‌تر از آن نحوه وصول این درآمدها است که به گفته دولتمردان نه با افزایش نرخ‌های مالیاتی و فشار به مؤدیان بلکه از طریق مقابله با فرارهای مالیاتی محقق شده است. برای بررسی بیشتر موضوع به سراغ علی ملک‌زاده، کارشناس اقتصادی آمده‌ایم تا در خصوص آخرین وضعیت مقابله و کشف فراریان مالیاتی به گفت‌و‌گو بپردازیم.
فرار مالیاتی چیست و چه بر سر اقتصاد کشور می‌آورد؟
فرار از پرداخت مالیات معضلی است که نظام اقتصادی بسیاری از کشورها از آن متأثر شده و با نتایج منفی آن دست به گریبان است. در حقیقت به هرگونه تلاش قانونی یا غیرقانونی افراد برای عدم پرداخت مالیات حقه و یا کمتر پرداخت کردن آن به شیوه‌های متفاوت فرار مالیاتی گفته می‌شود.
در این راستا اقداماتی از جمله پنهان کردن درآمد واقعی افراد با ترفندهای حساب‌سازی، فعالیت‌های اقتصادی زیرزمینی، عدم ارائه دفاتر رسمی، ارائه فاکتورهای صوری، استفاده از کارت بازرگانی دیگر افراد و موارد دیگر به منظور اجتناب از پرداخت مالیات همگی از مصادیق فرار از پرداخت مالیات محسوب می‌شوند.
عدم پرداخت مالیات نتایج مخرب و زیانباری در حوزه اقتصاد کشور به دنبال دارد که از جمله آنها می‌توان به تأثیر منفی فرار مالیاتی بر رشد اقتصادی، افزایش تورم، افزایش پولشویی، کاهش درآمدهای بودجه در نتیجه عدم امکان تأمین هزینه اجرای پروژه‌ها و کاهش سرمایه‌گذاری‌ها و توزیع ناعادلانه ثروت و درآمد در جامعه اشاره کرد.
برآورد دقیقی از میزان فرار مالیاتی در کشورمان وجود دارد؟
بحث فرار مالیاتی یکی از مباحث قدیمی و ریشه‌ای در نظام مالیاتی کشور است. اگر هدف اصلی نظام مالیاتی را تأمین منابع درآمدی برای دولت بدانیم، مسأله فرار مالیاتی این مهم‌ترین هدف را با خدشه مواجه می‌کند. از طرف دیگر فرار مالیاتی می‌تواند یک نشانه از کیفیت عملکرد نظام مالیاتی کشورها و بالا بودن آن نشانه یک مشکل در این حوزه باشد. چراکه ممکن است حتی با سختگیری بالا هم فرار مالیاتی وجود داشته باشد و ریشه آن در جای دیگری باشد.
نکته بسیار مهم دیگر اینکه برآورد دقیقی از میزان فرار مالیاتی نداریم و نمی‌دانیم باید چه میزان آن را کاهش دهیم. اگر مهم‌ترین موضوع را در فرار مالیاتی بحث تشخیص آن بدانیم، بحث اطلاعات و استفاده از سامانه‌های اطلاعاتی بسیار حائز اهمیت است. در گذشته اطلاعات به شکل قدیمی و بر اساس پر کردن اظهارنامه‌ها به دست سازمان امور مالیاتی می‌رسید و بررسی دستی حسابرس‌ها می‌توانست فرار مالیاتی احتمالی را کشف کند.
اما امروزه تلاش شده است داده‌ها به شکل سیستمی و از مبدأ به سازمان امور مالیاتی برسد که پیشرفت بزرگی محسوب می‌شود ولی همچنان نمی‌توان گفت سامانه‌ها نظام مالیاتی را از هوش انسانی بی‌نیاز کرده است.
آیا سازمان امور مالیاتی در دولت سیزدهم توانسته جلوی فرار مالیاتی‌های بزرگ را بگیرد؟ اگر پاسختان مثبت است در این خصوص نمونه‌هایی از این کشف فرار مالیاتی در سراسر کشور عنوان کنید.
در سال‌های اخیر مبارزه با فرار مالیاتی صورت جدی‌تری به خود گرفته است و تقریباً روزی نیست که خبر شناسایی و مقابله با حداقل یک مورد فرار مالیاتی در رسانه‌ها منتشر نشود. به طور مثال در یک مورد کشف فرار مالیاتی اخیراً شناسایی و مطالبه ۷۲ میلیارد تومان فرار مالیاتی از ۵۸ پزشک فعال در ۸ مرکز جراحی زیبایی استان مازندران در دستور کار سازمان امور مالیاتی کشور قرار گرفته است. شناسایی ۵۱۰ میلیارد ریال فرار مالیاتی از چهار طلافروشی در اردبیل و شناسایی فرار مالیاتی ۸۶۰ میلیارد تومانی از یک دلال پتروشیمی در استان فارس هم موارد دیگری هستند که به تازگی شناسایی شده‌اند.
شناسایی ۳ هزار میلیارد ریال فرار مالیاتی حوزه ساخت‌وساز در خوزستان، شناسایی فرار مالیاتی ۳ هزار میلیارد تومانی در خراسان رضوی، تعیین تکلیف معوقات مالیاتی ۱۵ هزار میلیارد ریالی «گروه موسوم به امیرمنصور آریا»، کشف فرار مالیاتی هزار میلیارد تومانی یکی از برندهای معروف کالای خانگی در استان خوزستان، تراکنش بیش از ۴۷۰ هزار میلیارد ریالی از یک صندوق قرض‌الحسنه در شمال کشور، کشف فرار مالیاتی در زمینه فروش لوازم خانگی به صورت انبوه در استان فارس، شناسایی ۵۰۰ میلیارد تومان فرار مالیاتی در زمینه فرآورده‌های گوشتی در استان البرز، شناسایی یک فرار مالیاتی با پوشش صندوق قرض‌الحسنه در استان خوزستان با گردش مالی بالغ بر ۹ هزار و ۵۰۰ میلیارد ریال، وصول بیش از ۵ هزار میلیارد ریال از بدهی یک ابربدهکار مالیاتی با مصادره برج ۱۰ طبقه‌اش در سعادت‌آباد و کشف فرار مالیاتی ۳۶۳ میلیارد تومانی یک شرکت در شمال غرب کشور فقط چند نمونه از هزاران مورد شناسایی فرار مالیاتی در کشور هستند.
تراکنش‌های مشکوک بانکی یکی از راههایی است که سازمان امور مالیاتی می‌تواند با توسل به آن جلوی فرار مالیاتی‌های بزرگ را بگیرد، آیا سازمان امور مالیاتی در این خصوص اقدامی صورت داده است؟
همچنین براساس آمار اعلامی سازمان امور مالیاتی کشور، در راستای اجرای ماده (۱۸۱) قانون مالیات‌های مستقیم که یکی از ابزارهای مهم این سازمان برای انجام بازرسی و کنترل دفاتر، اسناد و مدارک مؤدیان محسوب می‌شود، ۲۳۵ برگ تشخیص به مبلغ ۲۴۶ میلیارد ریال، ۱۸۶ برگ قطعی به مبلغ ۱، ۷۲۱ میلیارد ریال در اردیبهشت ۱۴۰۳ و ۴۱۶ برگ تشخیص به مبلغ ۱، ۵۹۷ میلیارد ریال و ۴۱۰ برگ قطعی به مبلغ ۲، ۸۲۱ میلیارد ریال در فروردین سال‌جاری رسیدگی و صادر شده است.
در راستای رسیدگی به تراکنش‌های مشکوک بانکی نیز در فروردین‌ماه، ۸۱ برگ تشخیص به مبلغ ۳۹۱ میلیارد ریال و ۱۸ برگ تشخیص به مبلغ ۳۶ میلیارد ریال در اردیبهشت‌ماه سال‌جاری رسیدگی و صادر شده است. در همین راستا ۹ برگ قطعی نیز به مبلغ ۶۳ میلیارد ریال در فروردین‌ماه سال‌جاری صادر شده است.
چقدر می‌توان عنوان کرد جلوی فرار مالیاتی به صورت‌های گوناگون در کشور گرفته شده است؟
باید دانست فرار مالیاتی در هیچ‌جای دنیا به طور قطع ریشه‌کن نخواهد شد اما با توجه به عوارض جدی اقتصادی و اجتماعی که این پدیده با خود به همراه دارد استفاده از روش‌های هوشمند و نوین می‌تواند تا حد زیادی در رفع این عارضه مؤثر واقع شود.
در نظام مالیاتی کشورمان در حال حاضر این رویه در پیش‌گرفته شده و انتظار می‌رود با هوشمندسازی نظام مالیاتی و الکترونیکی شدن بسیاری از فرایندهای پرداخت مالیات و همچنین اجرای صحیح، سریع و مؤثر قانون پایانه‌های فروشگاهی و سامانه مؤدیان و به‌کارگیری تدابیری چون ساماندهی دستگاه‌های کارتخوان و تفکیک حساب‌های تجاری و شخصی بزودی شاهد بسته شدن بیش از پیش مسیرهای فرار مالیاتی و هر چه شفاف‌تر شدن فعالیت‌های اقتصادی باشیم.
این گزاره که بسیاری از نهادها در ارائه اطلاعات به سازمان امور مالیاتی کم کاری می‌کنند، به نظر شما درست است؟
بله در کشور ما بسیاری از نهادها در ارائه اطلاعات به سازمان امور مالیاتی کم کاری می‌کنند. برای رفع این مشکل در دیگر کشورها بهانه گرفتن اطلاعات اخذ مالیات نبوده است، بلکه مسأله مقابله با پولشویی و تأمین مالی فعالیت‌های مجرمانه به عنوان دلیل اصلی مطرح می‌شود. در این شرایط نهادها حق ندارند از همکاری و ارائه اطلاعات اجتناب کنند و پس از آن همین اطلاعات برای اخذ مالیات در اختیار سازمان امور مالیاتی نیز قرار می‌گیرد.
در نهایت نباید به سامانه‌ها در مقابله با فرار مالیاتی بسنده شود؛ چرا که این سامانه‌ها نیز از سوی هوش انسانی توسعه یافته است و ممکن است روزنه‌هایی در آن باشد که جز با هوش انسانی قابل تشخیص نیست. در دیگر کشورها نیز با وجود هوشمندسازی نظام مالیاتی، نیاز به کارمند نیز افزایش یافته است و ما نیز در ایران باید به این نکته توجه داشته باشیم.
چقدر ظرفیت مالیات ستانی در کشورمان وجود دارد؟
اگر می‌خواهیم در بحث فرار مالیاتی بهبودی حاصل کنیم ابتدا باید وضع مطلوب و وضع فعلی خودمان را تشخیص دهیم. تفاوت دیدگاه در حوزه مالیات وجود دارد و حتی برخی معتقدند وضعیت فعلی مالیات ستانی مطلوب است و بیش از این نباید از مؤدیان مالیات اخذ شود.
در مقابل افرادی هستند که معتقدند ظرفیت مالیات ستانی قانونی در کشور به مراتب بیشتر از مقدار فعلی است. یک شاهد مثال در این زمینه استفاده از کارتخوان‌ها و افزایش چند برابری مالیات مشاغل است که نشان می‌دهد حتی با همین قوانین فعلی و معافیت‌های گسترده فعلی، ظرفیت اخذ مالیات به مراتب بیشتری وجود دارد.
بنابراین به عقیده من علاوه بر اطلاعات محوری، لازم است سنجش وضعیت موجود مالیات ستانی و میزان فرار و شکاف مالیاتی در دستورکار قرار بگیرد. همچنین لازم است معافیت‌های مالیاتی نیز ساماندهی شود و نسبت به کارکرد و عایدی آنها از سوی حاکمیت اعطا شود.